เมนู

9. ภทฺทากุณฺฑลเกสาเถรีคาถาวณฺณนา

ลูนเกสีติอาทิกา ภทฺทาย กุณฺฑลเกสาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ ขิปฺปาภิญฺญานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา, อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา, วีสติ วสฺสสหสฺสานิ ทส สีลานิ สมาทาย โกมาริพฺรหฺมจริยํ จรนฺตี สงฺฆสฺส วสนปริเวณํ กาเรตฺวา, เอกํ พุทฺธนฺตรํ สุคตีสุเยว สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติฯ ภทฺทาติสฺสา นามํ อโหสิฯ สา มหตา ปริวาเรน วฑฺฒมานา วยปฺปตฺตา, ตสฺมิํเยว นคเร ปุโรหิตสฺส ปุตฺตํ สตฺตุกํ นาม โจรํ สโหฑฺฒํ คเหตฺวา ราชาณาย นครคุตฺติเกน มาเรตุํ อาฆาตนํ นิยฺยมานํ, สีหปญฺชเรน โอโลเกนฺตี ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺตา หุตฺวา สเจ ตํ ลภามิ, ชีวิสฺสามิ; โน เจ, มริสฺสามีติ สยเน อโธมุขี นิปชฺชิฯ

อถสฺสา ปิตา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา เอกธีตุตาย พลวสิเนโห สหสฺสลญฺชํ ทตฺวา อุปาเยเนว โจรํ วิสฺสชฺชาเปตฺวา คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิตํ กาเรตฺวา ปาสาทํ เปเสสิฯ ภทฺทาปิ ปริปุณฺณมโนรถา อติเรกาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา ตํ ปริจรติฯ สตฺตุโก กติปาหํ วีตินาเมตฺวา ตสฺสา อาภรเณสุ อุปฺปนฺนโลโภ ภทฺเท, อหํ นครคุตฺติเกน คหิตมตฺโตว โจรปปาเต อธิวตฺถาย เทวตาย ‘‘สจาหํ ชีวิตํ ลภามิ, ตุยฺหํ พลิกมฺมํ อุปสํหริสฺสามี’’ติ ปตฺถนํ อายาจิํ, ตสฺมา พลิกมฺมํ สชฺชาเปหีติฯ สา ‘‘ตสฺส มนํ ปูเรสฺสามี’’ติ พลิกมฺมํ สชฺชาเปตฺวา สพฺพาภรณวิภูสิตา สามิเกน สทฺธิํ เอกํ ยานํ อภิรุยฺห ‘‘เทวตาย พลิกมฺมํ กริสฺสามี’’ติ โจรปปาตํ อภิรุหิตุํ อารทฺธาฯ

สตฺตุโก จินฺเตสิ – ‘‘สพฺเพสุ อภิรุหนฺเตสุ อิมิสฺสา อาภรณํ คเหตุํ น สกฺกา’’ติ ปริวารชนํ ตตฺเถว ฐเปตฺวา ตเมว พลิภาชนํ คาหาเปตฺวา ปพฺพตํ อภิรุหนฺโต ตาย สทฺธิํ ปิยกถํ น กเถสิฯ สา อิงฺคิเตเนว ตสฺสาธิปฺปายํ อญฺญาสิฯ สตฺตุโก, ‘‘ภทฺเท, ตว อุตฺตรสาฏกํ โอมุญฺจิตฺวา กายารูฬฺหปสาธนํ ภณฺฑิกํ กโรหี’’ติฯ สา, ‘‘สามิ, มยฺหํ โก อปราโธ’’ติ? ‘‘กิํ นุ มํ, พาเล,‘พลิกมฺมตฺถํ อาคโต’ติ สญฺญํ กโรสิ? พลิกมฺมาปเทเสน ปน ตว อาภรณํ คเหตุํ อาคโต’’ติฯ ‘‘กสฺส ปน, อยฺย, ปสาธนํ, กสฺส อห’’นฺติ? ‘‘นาหํ เอตํ วิภาคํ ชานามี’’ติ

‘‘โหตุ, อยฺย, เอกํ ปน เม อธิปฺปายํ ปูเรหิ, อลงฺกตนิยาเมน จ อาลิงฺคิตุํ เทหี’’ติฯ โส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิฯ สา เตน สมฺปฏิจฺฉิตภาวํ ญตฺวา ปุรโต อาลิงฺคิตฺวา ปจฺฉโต อาลิงฺคนฺตี วิย ปพฺพตปปาเต ปาเตสิฯ โส ปติตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ อโหสิฯ ตาย กตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา ปพฺพเต อธิวตฺถา เทวตา โกสลฺลํ วิภาเวนฺตี อิมา คาถา อภาสิ –

‘‘น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณาฯ

‘‘น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถวิจินฺติกา’’ติฯ (อป. เถรี. 2.3.31-32);

ตโต ภทฺทา จินฺเตสิ – ‘‘น สกฺกา มยา อิมินา นิยาเมน เคหํ คนฺตุํ, อิโตว คนฺตฺวา เอกํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพชิสฺสามี’’ติ นิคณฺฐารามํ คนฺตฺวา นิคณฺเฐ ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ อถ นํ เต อาหํสุ – ‘‘เกน นิยาเมน ปพฺพชฺชา โหตู’’ติ? ‘‘ยํ ตุมฺหากํ ปพฺพชฺชาย อุตฺตมํ, ตเทว กโรถา’’ติฯ เต ‘‘สาธู’’ติ ตสฺสา ตาลฏฺฐินา เกเส ลุญฺจิตฺวา ปพฺพาเชสุํฯ ปุน เกสา วฑฺฒนฺตา กุณฺฑลาวฏฺฏา หุตฺวา วฑฺเฒสุํฯ ตโต ปฏฺฐาย สา กุณฺฑลเกสาติ นาม ชาตาฯ สา ตตฺถ อุคฺคเหตพฺพํ สมยํ วาทมคฺคญฺจ อุคฺคเหตฺวา ‘‘เอตฺตกํ นาม อิเม ชานนฺติ, อิโต อุตฺตริ วิเสโส นตฺถี’’ติ ญตฺวา ตโต อปกฺกมิตฺวา ยตฺถ ยตฺถ ปณฺฑิตา อตฺถิ, ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา เตสํ ชานนสิปฺปํ อุคฺคเหตฺวา อตฺตนา สทฺธิํ กเถตุํ สมตฺถํ อทิสฺวา ยํ ยํ คามํ วา นิคมํ วา ปวิสติ, ตสฺส ทฺวาเร วาลุการาสิํ กตฺวา ตตฺถ ชมฺพุสาขํ ฐเปตฺวา ‘‘โย มม วาทํ อาโรเปตุํ สกฺโกติ, โส อิมํ สาขํ มทฺทตู’’ติ สมีเป ฐิตทารกานํ สญฺญํ ทตฺวา วสนฏฺฐานํ คจฺฉติฯ สตฺตาหมฺปิ ชมฺพุสาขาย ตเถว ฐิตาย ตํ คเหตฺวา ปกฺกมติฯ

เตน จ สมเยน อมฺหากํ ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน สาวตฺถิํ อุปนิสฺสาย เชตวเน วิหรติฯ กุณฺฑลเกสาปิ วุตฺตนเยน คามนิคมราชธานีสุ วิจรนฺตี สาวตฺถิํ ปตฺวา นครทฺวาเร วาลุการาสิมฺหิ ชมฺพุสาขํ ฐเปตฺวา ทารกานํ สญฺญํ ทตฺวา สาวตฺถิํ ปาวิสิฯ

อถายสฺมา ธมฺมเสนาปติ เอกโกว นครํ ปวิสนฺโต ตํ สาขํ ทิสฺวา ตํ ทเมตุกาโม ทารเก ปุจฺฉิ – ‘‘กสฺมายํ สาขา เอวํ ฐปิตา’’ติ? ทารกา ตมตฺถํ อาโรเจสุํฯ เถโร ‘‘ยทิ เอวํ อิมํ สาขํ มทฺทถา’’ติ อาหฯ ทารกา ตํ มทฺทิํสุฯ กุณฺฑลเกสา กตภตฺตกิจฺจา นครโต นิกฺขมนฺตี ตํ สาขํ มทฺทิตํ ทิสฺวา ‘‘เกนิทํ มทฺทิต’’นฺติ ปุจฺฉิตฺวา เถเรน มทฺทาปิตภาวํ ญตฺวา ‘‘อปกฺขิโก วาโท น โสภตี’’ติ สาวตฺถิํ ปวิสิตฺวา วีถิโต วีถิํ วิจรนฺตี ‘‘ปสฺเสยฺยาถ สมเณหิ สกฺยปุตฺติเยหิ สทฺธิํ มยฺหํ วาท’’นฺติ อุคฺโฆเสตฺวา มหาชนปริวุตา อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ธมฺมเสนาปติํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ ฐิตา ‘‘กิํ ตุมฺเหหิ มม ชมฺพุสาขา มทฺทาปิตา’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อาม, มยา มทฺทาปิตา’’ติฯ ‘‘เอวํ สนฺเต ตุมฺเหหิ สทฺธิํ มยฺหํ วาโท โหตู’’ติฯ ‘‘โหตุ, ภทฺเท’’ติฯ ‘‘กสฺส ปุจฺฉา, กสฺส วิสฺสชฺชนา’’ติ? ‘‘ปุจฺฉา นาม อมฺหากํ ปตฺตา, ตฺวํ ยํ อตฺตโน ชานนกํ ปุจฺฉา’’ติฯ สา สพฺพเมว อตฺตโน ชานนกํ วาทํ ปุจฺฉิฯ เถโร ตํ สพฺพํ วิสฺสชฺเชสิฯ สา อุปริ ปุจฺฉิตพฺพํ อชานนฺตี ตุณฺหี อโหสิฯ อถ นํ เถโร อาห – ‘‘ตยา พหุํ ปุจฺฉิตํ, มยมฺปิ ตํ เอกํ ปญฺหํ ปุจฺฉามา’’ติฯ ‘‘ปุจฺฉถ, ภนฺเต’’ติฯ เถโร ‘‘เอกํ นาม กิ’’นฺติ อิมํ ปญฺหํ ปุจฺฉิฯ กุณฺฑลเกสา เนว อนฺตํ น โกฏิํ ปสฺสนฺตี อนฺธการํ ปวิฏฺฐา วิย หุตฺวา ‘‘น ชานามิ, ภนฺเต’’ติ อาหฯ ‘‘ตฺวํ เอตฺตกมฺปิ อชานนฺตี อญฺญํ กิํ ชานิสฺสสี’’ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เถรสฺส ปาเทสุ ปติตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ตุมฺเห สรณํ คจฺฉามี’’ติ อาหฯ ‘‘มา มํ ตฺวํ, ภทฺเท, สรณํ คจฺฉ, สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคลํ ภควนฺตเมว สรณํ คจฺฉา’’ติฯ ‘‘เอวํ กริสฺสามิ, ภนฺเต’’ติ สา สายนฺหสมเย ธมฺมเทสนาเวลายํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิฯ สตฺถา ตสฺสา ญาณปริปากํ ญตฺวา –

‘‘สหสฺสมปิ เจ คาถา, อนตฺถปทสํหิตา;

เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย, ยํ สุตฺวา สุปสมฺมตี’’ติฯ –

อิมํ คาถมาหฯ คาถาปริโยสาเน ยถาฐิตาว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี 2.3.1-54) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, สพฺพธมฺมาน ปารคู;

อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโกฯ

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุํ;

นานารตนปชฺโชเต, มหาสุขสมปฺปิตาฯ

‘‘อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ, อสฺโสสิํ ธมฺมเทสนํ;

ตโต ชาตปฺปสาทาหํ, อุเปสิํ สรณํ ชินํฯ

‘‘ตทา มหาการุณิโก, ปทุมุตฺตรนามโก;

ขิปฺปาภิญฺญานมคฺคนฺติ, ฐเปสิ ภิกฺขุนิํ สุภํฯ

‘‘ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา, ทานํ ทตฺวา มเหสิโน;

นิปจฺจ สิรสา ปาเท, ตํ ฐานมภิปตฺถยิํฯ

‘‘อนุโมทิ มหาวีโร, ภทฺเท ยํ เตภิปตฺถิตํ;

สมิชฺฌิสฺสติ ตํ สพฺพํ, สุขินี โหหิ นิพฺพุตาฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา, โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา;

ภทฺทากุณฺฑลเกสาติ, เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกาฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ตโต จุตา ยามมคํ, ตโตหํ ตุสิตํ คตา;

ตโต จ นิมฺมานรติํ, วสวตฺติปุรํ ตโตฯ

‘‘ยตฺถ ยตฺถูปปชฺชามิ, ตสฺส กมฺมสฺส วาหสา;

ตตฺถ ตตฺเถว ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

‘‘ตโต จุตา มนุสฺเสสุ, ราชูนํ จกฺกวตฺตินํ;

มณฺฑลีนญฺจ ราชูนํ, มเหสิตฺตมการยิํฯ

‘‘สมฺปตฺติํ อนุโภตฺวาน, เทเวสุ มานุเสสุ จ;

สพฺพตฺถ สุขิตา หุตฺวา, เนกกปฺเปสุ สํสริํฯ

‘‘อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป, พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส;

กสฺสโป นาม โคตฺเตน, อุปฺปชฺชิ วทตํ วโรฯ

‘‘อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส, ตทา อาสิ นริสฺสโร;

กาสิราชา กิกี นาม, พาราณสิปุรุตฺตเมฯ

‘‘ตสฺส ธีตา จตุตฺถาสิํ, ภิกฺขุทายีติ วิสฺสุตา;

ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส, ปพฺพชฺชํ สมโรจยิํฯ

‘‘อนุชานิ น โน ตาโต, อคาเรว ตทา มยํ;

วีสวสฺสสหสฺสานิ, วิจริมฺห อตนฺทิตาฯ

‘‘โกมาริพฺรหฺมจริยํ, ราชกญฺญา สุเขธิตา;

พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา, มุทิตา สตฺต ธีตโรฯ

‘‘สมณี สมณคุตฺตา จ, ภิกฺขุนี ภิกฺขุทายิกา;

ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ, สตฺตมี สงฺฆทายิกาฯ

‘‘เขมา อุปฺปลวณฺณา จ, ปฏาจารา อหํ ตทา;

กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา, วิสาขา โหติ สตฺตมีฯ

‘‘เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ, คิริพฺพชปุรุตฺตเม;

ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต, ยทาหํ โยพฺพเน ฐิตาฯ

‘‘โจรํ วธตฺถํ นียนฺตํ, ทิสฺวา รตฺตา ตหิํ อหํ;

ปิตา เม ตํ สหสฺเสน, โมจยิตฺวา วธา ตโตฯ

‘‘อทาสิ ตสฺส มํ ตาโต, วิทิตฺวาน มนํ มม;

ตสฺสาหมาสิํ วิสฏฺฐา, อตีว ทยิตา หิตาฯ

‘‘โส เม ภูสนโลเภน, พลิมชฺฌาสโย ทิโส;

โจรปฺปปาตํ เนตฺวาน, ปพฺพตํ เจตยี วธํฯ

‘‘ตทาหํ ปณมิตฺวาน, สตฺตุกํ สุกตญฺชลี;

รกฺขนฺตี อตฺตโน ปาณํ, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

‘‘อิทํ สุวณฺณเกยูรํ, มุตฺตา เวฬุริยา พหู;

สพฺพํ หรสฺสุ ภทฺทนฺเต, มญฺจ ทาสีติ สาวยฯ

‘‘โอโรปยสฺสุ กลฺยาณี, มา พาฬฺหํ ปริเทวสิ;

น จาหํ อภิชานามิ, อหนฺตฺวา ธนมาภตํฯ

‘‘ยโต สรามิ อตฺตานํ, ยโต ปตฺโตสฺมิ วิญฺญุตํ;

น จาหํ อภิชานามิ, อญฺญํ ปิยตรํ ตยาฯ

‘‘เอหิ ตํ อุปคูหิสฺสํ, กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ;

น จ ทานิ ปุโน อตฺถิ, มม ตุยฺหญฺจ สงฺคโมฯ

‘‘น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณาฯ

‘‘น หิ สพฺเพสุ ฐาเนสุ, ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต;

อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ, ลหุํ อตฺถวิจินฺติกาฯ

‘‘ลหุญฺจ วต ขิปฺปญฺจ, นิกฏฺเฐ สมเจตยิํ;

มิคํ อุณฺณา ยถา เอวํ, ตทาหํ สตฺตุกํ วธิํฯ

‘‘โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, น ขิปฺปมนุพุชฺฌติ;

โส หญฺญเต มนฺทมติ, โจโรว คิริคพฺภเรฯ

‘‘โย จ อุปฺปติตํ อตฺถํ, ขิปฺปเมว นิโพธติ;

มุจฺจเต สตฺตุสมฺพาธา, ตทาหํ สตฺตุกา ยถาฯ

‘‘ตทาหํ ปาตยิตฺวาน, คิริทุคฺคมฺหิ สตฺตุกํ;

สนฺติกํ เสตวตฺถานํ, อุเปตฺวา ปพฺพชิํ อหํฯ

‘‘สณฺฑาเสน จ เกเส เม, ลุญฺจิตฺวา สพฺพโส ตทา;

ปพฺพชิตฺวาน สมยํ, อาจิกฺขิํสุ นิรนฺตรํฯ

‘‘ตโต ตํ อุคฺคเหตฺวาหํ, นิสีทิตฺวาน เอกิกา;

สมยํ ตํ วิจินฺเตสิํ, สุวาโน มานุสํ กรํฯ

‘‘ฉินฺนํ คยฺห สมีเป เม, ปาตยิตฺวา อปกฺกมิ;

ทิสฺวา นิมิตฺตมลภิํ, หตฺถํ ตํ ปุฬวากุลํฯ

‘‘ตโต อุฏฺฐาย สํวิคฺคา, อปุจฺฉิํ สหธมฺมิเก;

เต อโวจุํ วิชานนฺติ, ตํ อตฺถํ สกฺยภิกฺขโวฯ

‘‘สาหํ ตมตฺถํ ปุจฺฉิสฺสํ, อุเปตฺวา พุทฺธสาวเก;

เต มมาทาย คจฺฉิํสุ, พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติกํฯ

‘‘โส เม ธมฺมมเทเสสิ, ขนฺธายตนธาตุโย;

อสุภานิจฺจทุกฺขาติ, อนตฺตาติ จ นายโกฯ

‘‘ตสฺส ธมฺมํ สุณิตฺวาหํ, ธมฺมจกฺขุํ วิโสธยิํ;

ตโต วิญฺญาตสทฺธมฺมา, ปพฺพชฺชํ อุปสมฺปทํฯ

‘‘อายาจิโต ตทา อาห, เอหิ ภทฺเทติ นายโก;

ตทาหํ อุปสมฺปนฺนา, ปริตฺตํ โตยมทฺทสํฯ

‘‘ปาทปกฺขาลเนนาหํ, ญตฺวา สอุทยพฺพยํ;

ตถา สพฺเพปิ สงฺขาเร, อีทิสํ จินฺตยิํ ตทาฯ

‘‘ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม, อนุปาทาย สพฺพโส;

ขิปฺปาภิญฺญานมคฺคํ เม, ตทา ปญฺญาปยี ชิโนฯ

‘‘อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ, ทิพฺพาย โสตธาตุยา;

ปรจิตฺตานิ ชานามิ, สตฺถุสาสนการิกาฯ

‘‘ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ, ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ;

เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ, วิสุทฺธาสิํ สุนิมฺมลาฯ

‘‘ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา, กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ;

โอหิโต ครุโก ภาโร, ภวเนตฺติ สมูหตาฯ

‘‘ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา, อคารสฺมานคาริยํ;

โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต, สพฺพสํโยชนกฺขโยฯ

‘‘อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ, ปฏิภาเน ตเถว จ;

ญาณํ เม วิมลํ สุทฺธํ, พุทฺธเสฏฺฐสฺส สาสเนฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ตาวเทว ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ สตฺถา ตสฺสา ปพฺพชฺชํ อนุชานิฯ สา ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวาน ปพฺพชิตฺวา ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วีตินาเมนฺตี อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –

[107]

‘‘ลูนเกสี ปงฺกธรี, เอกสาฏี ปุเร จริํ;

อวชฺเช วชฺชมตินี, วชฺเช จาวชฺชทสฺสินีฯ

[108]

‘‘ทิวาวิหารา นิกฺขมฺม, คิชฺฌกูฏมฺหิ ปพฺพเต;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํฯ

[109]

‘‘นิหจฺจ ชาณุํ วนฺทิตฺวา, สมฺมุขา อญฺชลิํ อกํ;

เอหิ ภทฺเทติ มํ อวจ, สา เม อาสูปสมฺปทาฯ

[110]

‘‘จิณฺณา องฺคา จ มคธา, วชฺชี กาสี จ โกสลา;

อนกา ปณฺณาส วสฺสานิ, รฏฺฐปิณฺฑํ อภุญฺชหํฯ

[111]

‘‘ปุญฺญํ วต ปสวิ พหุํ, สปฺปญฺโญ วตายํ อุปาสโก;

โย ภทฺทาย จีวรํ อทาสิ, วิปฺปมุตฺตาย สพฺพคนฺเถหี’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ ลูนเกสีติ ลูนา ลุญฺจิตา เกสา มยฺหนฺติ ลูนเกสี, นิคณฺเฐสุ ปพฺพชฺชาย ตาลฏฺฐินา ลุญฺจิตเกสา, ตํ สนฺธาย วทติฯ ปงฺกธรีติ ทนฺตกฏฺฐสฺส อขาทเนน ทนฺเตสุ มลปงฺกธารณโต ปงฺกธรีฯ เอกสาฏีติ นิคณฺฐจาริตฺตวเสน เอกสาฏิกาฯ ปุเร จรินฺติ ปุพฺเพ นิคณฺฐี หุตฺวา เอวํ วิจริํฯ อวชฺเช วชฺชมตินีติ นฺหานุจฺฉาทนทนฺตกฏฺฐขาทนาทิเก อนวชฺเช สาวชฺชสญฺญีฯ วชฺเช จาวชฺชทสฺสินีติ มานมกฺขปลาสวิปลฺลาสาทิเก สาวชฺเช อนวชฺชทิฏฺฐีฯ

ทิวาวิหารา นิกฺขมฺมาติ อตฺตโน ทิวาวิหารฏฺฐานโต นิกฺขมิตฺวาฯ อยมฺปิ ฐิตมชฺฌนฺหิกเวลายํ เถเรน สมาคตา ตสฺส ปญฺหสฺส วิสฺสชฺชเนน ธมฺมเทสนาย จ นิหตมานทพฺพา ปสนฺนมานสา หุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อุปสงฺกมิตุกามาว อตฺตโน วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ทิวาฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา สายนฺหสมเย สตฺถุ สนฺติกํ อุปสงฺกมิตฺวาฯ

นิหจฺจ ชาณุํ วนฺทิตฺวาติ ชาณุทฺวยํ ปถวิยํ นิหนฺตฺวา ปติฏฺฐเปตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวาฯ สมฺมุขา อญฺชลิํ อกนฺติ สตฺถุ สมฺมุขา ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลิํ อกาสิํฯ

เอหิ, ภทฺเทติ มํ อวจ, สา เม อาสูปสมฺปทาติ ยํ มํ ภควา อรหตฺตํ ปตฺวา ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ยาจิตฺวา ฐิตํ ‘‘เอหิ, ภทฺเท, ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ปพฺพช อุปสมฺปชฺชสฺสู’’ติ อวจ อาณาเปสิฯ สา สตฺถุ อาณา มยฺหํ อุปสมฺปทาย การณตฺตา อุปสมฺปทา อาสิ อโหสิฯ

จิณฺณาติอาทิกา ทฺเว คาถา อญฺญาพฺยากรณคาถาฯ ตตฺถ จิณฺณา องฺคา จ มคธาติ เย อิเม องฺคา จ มคธา จ วชฺชี จ กาสี จ โกสลา จ ชนปทา ปุพฺเพ สาณาย มยา รฏฺฐปิณฺฑํ ภุญฺชนฺติยา จิณฺณา จริตา, เตสุเยว สตฺถารา สมาคมโต ปฏฺฐาย อนณา นิทฺโทสา อปคตกิเลสา หุตฺวา ปญฺญาส สํวจฺฉรานิ รฏฺฐปิณฺฑํ อภุญฺชิํ อหํฯ

เยน อภิปฺปสนฺนมานเสน อุปาสเกน อตฺตโน จีวรํ ทินฺนํ, ตสฺส ปุญฺญวิเสสกิตฺตนมุเขน อญฺญํ พฺยากโรนฺตี ‘‘ปุญฺญํ วต ปสวี พหุ’’นฺติ โอสานคาถมาหฯ สา สุวิญฺเญยฺยาวฯ

ภทฺทากุณฺฑลเกสาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปฏาจาราเถรีคาถาวณฺณนา

นงฺคเลหิ กสํ เขตฺตนฺติอาทิกา ปฏาจาราย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา, เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนิํ วินยธรานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา, อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ สา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปริเวณํ อกาสิฯ สา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺตา, เอกํ พุทฺธนฺตรํ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เสฏฺฐิเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา อตฺตโน เคเห เอเกน กมฺมกาเรน สทฺธิํ กิเลสสนฺถวํ อกาสิฯ ตํ มาตาปิตโร สมชาติกสฺส กุมารสฺส ทาตุํ ทิวสํ สณฺฐเปสุํฯ ตํ ญตฺวา สา หตฺถสารํ คเหตฺวา เตน กตสนฺถเวน ปุริเสน สทฺธิํ อคฺคทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา เอกสฺมิํ คามเก วสนฺตี คพฺภินี อโหสิฯ สา ปริปกฺเก คพฺเภ ‘‘กิํ อิธ อนาถวาเสน, กุลเคหํ คจฺฉาม, สามี’’ติ วตฺวา ตสฺมิํ ‘‘อชฺช คจฺฉาม, สฺเว คจฺฉามา’’ติ กาลกฺเขปํ กโรนฺเต ‘‘นายํ พาโล มํ เนสฺสตี’’ติ ตสฺมิํ พหิ คเต เคเห ปฏิสาเมตพฺพํ ปฏิสาเมตฺวา ‘‘กุลฆรํ คตาติ มยฺหํ สามิกสฺส กเถถา’’ติ ปฏิวิสฺสกฆรวาสีนํ อาจิกฺขิตฺวา ‘‘เอกิกาว กุลฆรํ คมิสฺสามี’’ติ มคฺคํ ปฏิปชฺชิ ฯ โส อาคนฺตฺวา เคเห ตํ อปสฺสนฺโต ปฏิวิสฺสเก ปุจฺฉิตฺวา ‘‘กุลฆรํ คตา’’ติ สุตฺวา ‘‘มํ นิสฺสาย กุลธีตา อนาถา ชาตา’’ติ ปทานุปทํ คนฺตฺวา สมฺปาปุณิฯ ตสฺสา อนฺตรามคฺเค เอว คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิฯ สา ปสุตกาลโต ปฏฺฐาย ปฏิปฺปสฺสทฺธคมนุสฺสุกฺกา สามิกํ คเหตฺวา นิวตฺติฯ ทุติยวารมฺปิ คพฺภินี อโหสีติอาทิ สพฺพํ ปุริมนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํฯ

อยํ ปน วิเสโส – ยทา ตสฺสา อนฺตรามคฺเค กมฺมชวาตา จลิํสุ, ตทา มหาอกาลเมโฆ อุทปาทิฯ สมนฺตโต วิชฺชุลตาหิ อาทิตฺตํ วิย เมฆถนิเตหิ ภิชฺชมานํ วิย จ อุทกธารานิปาตนิรนฺตรํ นภํ อโหสิฯ สา ตํ ทิสฺวา, ‘‘สามิ, เม อโนวสฺสกํ ฐานํ ชานาหี’’ติ อาหฯ โส อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต เอกํ ติณสญฺฉนฺนํ คุมฺพํ ทิสฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา หตฺถคตาย วาสิยา ตสฺมิํ คุมฺเพ ทณฺฑเก ฉินฺทิตุกาโม ติเณหิ สญฺฉาทิตวมฺมิกสีสนฺเต อุฏฺฐิตรุกฺขทณฺฑกํ ฉินฺทิฯ ตาวเทว จ นํ ตโต วมฺมิกโต นิกฺขมิตฺวา โฆรวิโส อาสีวิโส ฑํสิฯ โส ตตฺเถว ปติตฺวา กาลมกาสิฯ