ธมฺเมน จ อตฺเถน จ สหิตโกฏฺฐาสํ, อาทิโต มชฺฌโต ปริโยสานโต จ ธมฺมูปสํหิตํ อตฺถูปสํหิตํ สุฏฺฐุ เอกนฺเตน นิยฺยานิกํ กตฺวา ภาสิตํ วาจํ สมฺมาสมฺพุทฺธวจนํ สุตฺวา เตน ปกาสิตํ ปรมตฺถภาเวน ตจฺฉภาวโต ตถํ ยถารหํ ปวตฺตินิวตฺติอุปายภาเว พฺยภิจาราภาวโต ยาถาวกํ ทุกฺขาทิอตฺถํ โยนิโส อุปาเยน ปริญฺเญยฺยาทิภาเวน ปจฺจเวกฺขิสํ ‘‘ทุกฺขํ ปริญฺเญยฺยํ, สมุทโย ปหาตพฺโพ, นิโรโธ สจฺฉิกาตพฺโพ , มคฺโค ภาเวตพฺโพ’’ติ ปติอเวกฺขิํ, ญาณจกฺขุนา ปสฺสิํ ปฏิวิชฺฌินฺติ อตฺโถฯ

นินฺหาตสพฺพปาโปมฺหีติ เอวํ ปฏิวิทฺธสจฺจตฺตา เอว อริยมคฺคชเลน วิกฺขาลิตสพฺพปาโป อมฺหิฯ ตโต เอว ราคมลาทีนํ อภาเวน นิมฺมลตฺตา นิมฺมโลฯ ตโต เอว ปริสุทฺธกายสมาจารตาย ปริสุทฺธวจีสมาจารตาย ปริสุทฺธมโนสมาจารตาย ปยโต สุจิ สุทฺโธฯ สวาสนสพฺพกิเลสมลวิสุทฺธิยา สุทฺธสฺส พุทฺธสฺส ภควโต โลกุตฺตรธมฺมทายสฺส อาทิยนโต ทายาโทฯ ตสฺเสว เทสนาญาณสมุฏฺฐานอุโรวายามชนิตาภิชาติตาย โอรโส ปุตฺโต อมฺหีติ โยชนาฯ

ปุนปิ อตฺตโน ปรมตฺถโต นฺหาตกภาวเมว วิภาเวตุํ ‘‘โอคยฺหา’’ติ โอสานคาถมาหฯ ตตฺถ โอคยฺหาติ โอคาเหตฺวา อนุปวิสิตฺวาฯ อฏฺฐงฺคิกํ โสตนฺติ สมฺมาทิฏฺฐิอาทีหิ อฏฺฐงฺคสโมธานภูตํ มคฺคโสตํฯ สพฺพปาปํ ปวาหยินฺติ อนวเสสํ ปาปมลํ ปกฺขาเลสิํ, อริยมคฺคชลปวาหเนน ปรมตฺถนฺหาตโก อโหสิํฯ ตโต เอว ติสฺโส วิชฺชา อชฺฌคมิํ, กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ วุตฺตตฺถเมวฯ

คยากสฺสปตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. วกฺกลิตฺเถรคาถาวณฺณนา

วาตโรคาภินีโตติอาทิกา อายสฺมโต วกฺกลิตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉนฺเตหิ อุปาสเกหิ สทฺธิํ วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานํ ปตฺเถนฺโต สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา ปณิธานํ อกาสิฯ สตฺถา ตสฺส อนนฺตรายตํ ทิสฺวา พฺยากริฯ

โสปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ สตฺถุ กาเล สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ, วกฺกลีติสฺส นามํ อกํสุฯ โส วุทฺธิปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา พฺราหฺมณสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คโต สตฺถารํ ทิสฺวา รูปกายสฺส สมฺปตฺติทสฺสเนน อติตฺโต สตฺถารา สทฺธิํเยว วิจรติฯ ‘‘อคารมชฺเฌ วสนฺโต นิจฺจกาลํ สตฺถารํ ทฏฺฐุํ น ลภิสฺสามี’’ติ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ฐเปตฺวา โภชนเวลํ สรีรกิจฺจกาลญฺจ เสสกาเล ยตฺถ ฐิเตน สกฺกา ทสพลํ ปสฺสิตุํ, ตตฺถ ฐิโต อญฺญํ กิจฺจํ ปหาย ภควนฺตํ โอโลเกนฺโตว วิหรติฯ สตฺถา ตสฺส ญาณปริปากํ อาคเมนฺโต พหุกาลํ ตสฺมิํ รูปทสฺสเนเนว วิจรนฺเต กิญฺจิ อวตฺวา ปุเนกทิวสํ ‘‘กิํ เต, วกฺกลิ, อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเฐน? โย โข, วกฺกลิ, ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสติฯ โย มํ ปสฺสติ, โส ธมฺมํ ปสฺสติฯ ธมฺมญฺหิ, วกฺกลิ, ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสติ, มํ ปสฺสนฺโต ธมฺมํ ปสฺสตี’’ติ (สํ. นิ. 3.87) อาหฯ

สตฺถริ เอวํ วทนฺเตปิ เถโร สตฺถุ ทสฺสนํ ปหาย อญฺญตฺถ คนฺตุํ น สกฺโกติฯ ตโต สตฺถา ‘‘นายํ ภิกฺขุ สํเวคํ อลภิตฺวา พุชฺฌิสฺสตี’’ติ วสฺสูปนายิกทิวเส ‘‘อเปหิ, วกฺกลี’’ติ เถรํ ปณาเมสิฯ โส สตฺถารา ปณามิโต สมฺมุเข ฐาตุํ อสกฺโกนฺโต ‘‘กิํ มยฺหํ ชีวิเตน, โยหํ สตฺถารํ ทฏฺฐุํ น ลภามี’’ติ คิชฺฌกูฏปพฺพเต ปปาตฏฺฐานํ อภิรุหิฯ สตฺถา ตสฺส ตํ ปวตฺติํ ญตฺวา ‘‘อยํ ภิกฺขุ มม สนฺติกา อสฺสาสํ อลภนฺโต มคฺคผลานํ อุปนิสฺสยํ นาเสยฺยา’’ติ อตฺตานํ ทสฺเสตุํ โอภาสํ วิสฺสชฺเชนฺโต –

‘‘ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขุ, ปสนฺโน พุทฺธสาสเน;

อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ, สงฺขารูปสมํ สุข’’นฺติฯ (ธ. ป. 381) –

คาถํ วตฺวา ‘‘เอหิ, วกฺกลี’’ติ หตฺถํ ปสาเรสิฯ

เถโร ‘‘ทสพโล เม ทิฏฺโฐ, ‘เอหี’ติ อวฺหานมฺปิ ลทฺธ’’นฺติ พลวปีติโสมนสฺสํ อุปฺปาเทตฺวา ‘‘กุโต อาคจฺฉามี’’ติ อตฺตโน คมนภาวํ อชานิตฺวา สตฺถุ สมฺมุเข อากาเส ปกฺขนฺทนฺโต ปฐมปาเทน ปพฺพเต ฐิโตเยว สตฺถารา วุตฺตคาถํ อาวชฺเชนฺโต อากาเสเยว ปีติํ วิกฺขมฺเภตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณีติ องฺคุตฺตรฏฺฐกถายํ (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.208) ธมฺมปทวณฺณนายญฺจ (ธ. ป. อฏฺฐ. 2.381) อาคตํฯ

อิธ ปน เอวํ วทนฺติ – ‘‘กิํ เต, วกฺกลี’’ติอาทินา สตฺถารา โอวทิโต คิชฺฌกูเฏ วิหรนฺโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปสิ, ตสฺส สทฺธาย พลวภาวโต เอว วิปสฺสนา วีถิํ น โอตรติ, ภควา ตํ ญตฺวา กมฺมฏฺฐานํ โสเธตฺวา อทาสิฯ ปุน วิปสฺสนํ มตฺถกํ ปาเปตุํ นาสกฺขิเยว, อถสฺส อาหารเวกลฺเลน วาตาพาโธ อุปฺปชฺชิ, ตํ วาตาพาเธน ปีฬิยมานํ ญตฺวา ภควา ตตฺถ คนฺตฺวา ปุจฺฉนฺโต –

[350]

‘‘วาตโรคาภินีโต ตฺวํ, วิหรํ กานเน วเน;

ปวิทฺธโคจเร ลูเข, กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสี’’ติฯ –

อาหฯ ตํ สุตฺวา เถโร –

[351]

‘‘ปีติสุเขน วิปุเลน, ผรมาโน สมุสฺสยํ;

ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโต, วิหริสฺสามิ กานเนฯ

[352]

‘‘ภาเวนฺโต สติปฏฺฐาเน, อินฺทฺริยานิ พลานิ จ;

โพชฺฌงฺคานิ จ ภาเวนฺโต, วิหริสฺสามิ กานเนฯ

[353]

‘‘อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต, นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม;

สมคฺเค สหิเต ทิสฺวา, วิหริสฺสามิ กานเนฯ

[354]

‘‘อนุสฺสรนฺโต สมฺพุทฺธํ, อคฺคํ ทนฺตํ สมาหิตํ;

อตนฺทิโต รตฺตินฺทิวํ, วิหริสฺสามิ กานเน’’ติฯ –

จตสฺโส คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ วาตโรคาภินีโตติ วาตาพาเธน อเสริภาวํ อุปนีโต, วาตพฺยาธินา อภิภูโตฯ ตฺวนฺติ เถรํ อาลปติฯ วิหรนฺติ เตน อิริยาปถวิหาเรน วิหรนฺโตฯ กานเน วเนติ กานนภูเต วเน, มหาอรญฺเญติ อตฺโถฯ ปวิทฺธโคจเรติ วิสฺสฏฺฐโคจเร ทุลฺลภปจฺจเยฯ วาตโรคสฺส สปฺปายานํ สปฺปิอาทิเภสชฺชานํ อภาเวน ผรุสภูมิภาคตาย จ ลูเข ลูขฏฺฐาเนฯ กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสีติ ภิกฺขุ ตฺวํ กถํ วิหริสฺสสีติ ภควา ปุจฺฉิฯ

ตํ สุตฺวา เถโร นิรามิสปีติโสมนสฺสาทินา อตฺตโน สุขวิหารํ ปกาเสนฺโต ‘‘ปีติสุเขนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปีติสุเขนาติ อุพฺเพคลกฺขณาย ผรณลกฺขณาย จ ปีติยา ตํสมฺปยุตฺตสุเขน จฯ เตนาห ‘‘วิปุเลนา’’ติ อุฬาเรนาติ อตฺโถฯ ผรมาโน สมุสฺสยนฺติ ยถาวุตฺตปีติสุขสมุฏฺฐิเตหิ ปณีเตหิ รูเปหิ สกลํ กายํ ผราเปนฺโต นิรนฺตรํ ผุฏํ กโรนฺโตฯ ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโตติ อรญฺญาวาสชนิตํ สลฺเลขวุตฺติเหตุกํ ทุสฺสหมฺปิ ปจฺจยลูขํ อภิภวนฺโต อธิวาเสนฺโตฯ วิหริสฺสามิ กานเนติ ฌานสุเขน วิปสฺสนาสุเขน จ อรญฺญายตเน วิหริสฺสามีติ อตฺโถฯ เตนาห – ‘‘สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทสิ’’นฺติ (ปารา. 11)ฯ

‘‘ยโต ยโต สมฺมสติ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

ลภตี ปีติปาโมชฺชํ, อมตํ ตํ วิชานต’’นฺติ จฯ (ธ. ป. 374);

ภาเวนฺโต สติปฏฺฐาเนติ มคฺคปริยาปนฺเน กายานุปสฺสนาทิเก จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน อุปฺปาเทนฺโต วฑฺเฒนฺโต จฯ อินฺทฺริยานีติ มคฺคปริยาปนฺนานิ เอว สทฺธาทีนิ ปญฺจินฺทฺริยานิฯ พลานีติ ตถา สทฺธาทีนิ ปญฺจ พลานิฯ โพชฺฌงฺคานีติ ตถา สติสมฺโพชฺฌงฺคาทีนิ สตฺต โพชฺฌงฺคานิฯ จ-สทฺเทน สมฺมปฺปธานอิทฺธิปาทมคฺคงฺคานิ สงฺคณฺหาติฯ ตทวินาภาวโต หิ ตคฺคหเณเนว เตสํ คหณํ โหติฯ วิหริสฺสามีติ ยถาวุตฺเต โพธิปกฺขิยธมฺเม ภาเวนฺโต มคฺคสุเขน ตทธิคมสิทฺเธน ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วิหริสฺสามิฯ

อารทฺธวีริเยติ จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวเสน ปคฺคหิตวีริเยฯ ปหิตตฺเตติ นิพฺพานํ ปติเปสิตจิตฺเตฯ นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเมติ สพฺพกาลํ อสิถิลวีริเยฯ อวิวาทวเสน กายสามคฺคิทานวเสน จ สมคฺเคฯ ทิฏฺฐิสีลสามญฺเญน สหิเต สพฺรหฺมจารี ทิสฺวาฯ เอเตน กลฺยาณมิตฺตสมฺปตฺติํ ทสฺเสติฯ

อนุสฺสรนฺโต สมฺพุทฺธนฺติ สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺธํ สพฺพสตฺตุตฺตมตาย, อคฺคํ อุตฺตเมน ทมเถน ทนฺตํ, อนุตฺตรสมาธินา สมาหิตํ อตนฺทิโต อนลโส หุตฺวา, รตฺตินฺทิวํ สพฺพกาลํ ‘‘อิติปิ โส ภควา อรห’’นฺติอาทินา อนุสฺสรนฺโต วิหริสฺสามิฯ

เอเตน พุทฺธานุสฺสติภาวนาย ยุตฺตาการทสฺสเนน สพฺพตฺถ กมฺมฏฺฐานานุโยคมาห, ปุริเมน ปาริหาริยกมฺมฏฺฐานานุโยคํฯ

เอวํ ปน วตฺวา เถโร วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.54.28-65) –

‘‘อิโต สตสหสฺสมฺหิ, กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก;

อโนมนาโม อมิโต, นาเมน ปทุมุตฺตโรฯ

‘‘ปทุมาการวทโน, ปทุมามลสุจฺฉวี;

โลเกนานุปลิตฺโตว, โตเยน ปทุมํ ยถาฯ

‘‘วีโร ปทุมปตฺตกฺโข, กนฺโต จ ปทุมํ ยถา;

ปทุมุตฺตรคนฺโธว, ตสฺมา โส ปทุมุตฺตโรฯ

‘‘โลกเชฏฺโฐ จ นิมฺมาโน, อนฺธานํ นยนูปโม;

สนฺตเวโส คุณนิธิ, กรุณามติสาคโรฯ

‘‘ส กทาจิ มหาวีโร, พฺรหฺมาสุรสุรจฺจิโต;

สเทวมนุชากิณฺเณ, ชนมชฺเฌ ชินุตฺตโมฯ

‘‘วทเนน สุคนฺเธน, มธุเรน รุเตน จ;

รญฺชยํ ปริสํ สพฺพํ, สนฺถวี สาวกํ สกํฯ

‘‘สทฺธาธิมุตฺโต สุมติ, มม ทสฺสนลาลโส;

นตฺถิ เอตาทิโส อญฺโญ, ยถายํ ภิกฺขุ วกฺกลิฯ

‘‘ตทาหํ หํสวติยํ, นคเร พฺราหฺมณตฺรโช;

หุตฺวา สุตฺวา จ ตํ วากฺยํ, ตํ ฐานมภิโรจยิํฯ

‘‘สสาวกํ ตํ วิมลํ, นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ;

สตฺตาหํ โภชยิตฺวาน, ทุสฺเสหจฺฉาทยิํ ตทาฯ

‘‘นิปจฺจ สิรสา ตสฺส, อนนฺตคุณสาคเร;

นิมุคฺโค ปีติสมฺปุณฺโณ, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

‘‘โย โส ตยา สนฺถวิโต, อิโต สตฺตมเก มุนิ;

ภิกฺขุ สทฺธาวตํ อคฺโค, ตาทิโส โหมหํ มุเนฯ

‘‘เอวํ วุตฺเต มหาวีโร, อนาวรณทสฺสโน;

อิมํ วากฺยํ อุทีเรสิ, ปริสาย มหามุนิฯ

‘‘ปสฺสเถตํ มาณวกํ, ปีตมฏฺฐนิวาสนํ;

เหมยญฺโญปจิตงฺคํ, ชนเนตฺตมโนหรํฯ

‘‘เอโส อนาคตทฺธาเน, โคตมสฺส มเหสิโน;

อคฺโค สทฺธาธิมุตฺตานํ, สาวโกยํ ภวิสฺสติฯ

‘‘เทวภูโต มนุสฺโส วา, สพฺพสนฺตาปวชฺชิโต;

สพฺพโภคปริพฺยูฬฺโห, สุขิโต สํสริสฺสติฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

วกฺกลิ นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโกฯ

‘‘เตน กมฺมวิเสเสน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา, สํสรนฺโต ภวาภเว;

สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต, กุเล อญฺญตเร อหํฯ

‘‘โนนีตสุขุมาลํ มํ, ชาตปลฺลวโกมลํ;

มนฺทํ อุตฺตานสยนํ, ปิสาจภยตชฺชิตาฯ

‘‘ปาทมูเล มเหสิสฺส, สาเยสุํ ทีนมานสา;

อิมํ ททาม เต นาถ, สรณํ โหหิ นายกฯ

‘‘ตทา ปฏิคฺคหิ โส มํ, ภีตานํ สรโณ มุนิ;

ชาลินา จกฺกงฺกิเตน, มุทุโกมลปาณินาฯ

‘‘ตทา ปภุติ เตนาหํ, อรกฺเขยฺเยน รกฺขิโต;

สพฺพเวรวินิมุตฺโต, สุเขน ปริวุทฺธิโตฯ

‘‘สุคเตน วินา ภูโต, อุกฺกณฺฐามิ มุหุตฺตกํ;

ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ, ปพฺพชิํ อนคาริยํฯ

‘‘สพฺพปารมิสมฺภูตํ , นีลกฺขินยนํ วรํ;

รูปํ สพฺพสุภากิณฺณํ, อติตฺโต วิหรามหํฯ

‘‘พุทฺธรูปรติํ ญตฺวา, ตทา โอวทิ มํ ชิโน;

อลํ วกฺกลิ กิํ รูเป, รมเส พาลนนฺทิเตฯ

‘‘โย หิ ปสฺสติ สทฺธมฺมํ, โส มํ ปสฺสติ ปณฺฑิโต;

อปสฺสมาโน สทฺธมฺมํ, มํ ปสฺสมฺปิ น ปสฺสติฯ

‘‘อนนฺตาทีนโว กาโย, วิสรุกฺขสมูปโม;

อาวาโส สพฺพโรคานํ, ปุญฺโช ทุกฺขสฺส เกวโลฯ

‘‘นิพฺพินฺทิย ตโต รูเป, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

ปสฺส อุปกฺกิเลสานํ, สุเขนนฺตํ คมิสฺสสิฯ

‘‘เอวํ เตนานุสิฏฺโฐหํ, นายเกน หิเตสินา;

คิชฺฌกูฏํ สมารุยฺห, ฌายามิ คิริกนฺทเรฯ

‘‘ฐิโต ปพฺพตปาทมฺหิ, อสฺสาสยิ มหามุนิ;

วกฺกลีติ ชิโน วาจํ, ตํ สุตฺวา มุทิโต อหํฯ

‘‘ปกฺขนฺทิํ เสลปพฺภาเร, อเนกสตโปริเส;

ตทา พุทฺธานุภาเวน, สุเขเนว มหิํ คโตฯ

‘‘ปุโนปิ ธมฺมํ เทเสติ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

ตมหํ ธมฺมมญฺญาย, อรหตฺตมปาปุณิํฯ

‘‘สุมหาปริสมชฺเฌ, ตทา มํ จรณนฺตโค;

อคฺคํ สทฺธาธิมุตฺตานํ, ปญฺญเปสิ มหามติฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกริํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺญํ พฺยากโรนฺโตปิ เถโร อิมา เอว คาถา อภาสิฯ อถ นํ สตฺถา ภิกฺขุสงฺฆมชฺเฌ นิสินฺโน สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติฯ

วกฺกลิตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. วิชิตเสนตฺเถรคาถาวณฺณนา

โอลคฺเคสฺสามีติอาทิกา อายสฺมโต วิชิตเสนตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ฆราวาสํ ปหาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อรญฺเญ วิหรนฺโต อากาเสน คจฺฉนฺตํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปสนฺนาการํ ทสฺเสนฺโต อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ ญตฺวา อากาสโต โอตริฯ โส ภควโต มโนหรานิ มธุรานิ ผลานิ อุปเนสิ, ปฏิคฺคเหสิ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทายฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเฐ หตฺถาจริยกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิชิตเสโนติ ลทฺธนาโม วิญฺญุตํ ปาปุณิฯ ตสฺส มาตุลา เสโน จ อุปเสโน จาติ ทฺเว หตฺถาจริยา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา ปพฺพชิตฺวา วาสธุรํ ปูเรนฺตา อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ วิชิตเสโนปิ หตฺถิสิปฺเป นิปฺผตฺติํ คโต นิสฺสรณชฺฌาสยตาย ฆราวาเส อลคฺคมานโส สตฺถุ ยมกปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ มาตุลตฺเถรานํ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา เตสํ โอวาทานุสาสนิยา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต วิปสฺสนาวีถิํ ลงฺฆิตฺวา พหิทฺธา นานารมฺมเณ วิธาวนฺตํ อตฺตโน จิตฺตํ โอวทนฺโต –

[355]

‘‘โอลคฺเคสฺสามิ เต จิตฺต, อาณิทฺวาเรว หตฺถินํ;

น ตํ ปาเป นิโยเชสฺสํ, กามชาลํ สรีรชํฯ

[356]

‘‘ตฺวํ โอลคฺโค น คจฺฉสิ, ทฺวารวิวรํ คโชว อลภนฺโต;

น จ จิตฺตกลิ ปุนปฺปุนํ, ปสกฺก ปาปรโต จริสฺสสิฯ

[357]

‘‘ยถา กุญฺชรํ อทนฺตํ, นวคฺคหมงฺกุสคฺคโห;

พลวา อาวตฺเตติ อกามํ, เอวํ อาวตฺตยิสฺสํ ตํฯ

[358]

‘‘ยถา วรหยทมกุสโล, สารถิปวโร ทเมติ อาชญฺญํ;

เอวํ ทมยิสฺสํ ตํ, ปติฏฺฐิโต ปญฺจสุ พเลสุฯ

[359]