7. คยากสฺสปตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปาโต มชฺฌนฺหิกนฺติอาทิกา อายสฺมโต คยากสฺสปตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺโต อิโต เอกติํเส กปฺเป สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต นิสฺสรณชฺฌาสยตาย ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อรญฺญายตเน อสฺสมํ กาเรตฺวา วนมูลผลาหาโร วสติฯ เตน จ สมเยน ภควา เอโก อทุติโย ตสฺส อสฺสมสมีเปน คจฺฉติฯ โส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต เวลํ โอโลเกตฺวา มโนหรานิ โกลผลานิ สตฺถุ อุปเนสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต นิสฺสรณชฺฌาสยตาย ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ทฺวีหิ ตาปสสเตหิ สทฺธิํ คยายํ วิหรติฯ คยายํ วสนโต หิสฺส กสฺสปโคตฺตตาย จ คยากสฺสโปติ สมญฺญา อโหสิฯ โส ภควตา สทฺธิํ ปริสาย เอหิภิกฺขูปสมฺปทํ ทตฺวา อาทิตฺตปริยายเทสนาย (มหาว. 54) โอวทิยมาโน อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.45.8-14) –

‘‘อชิเนน นิวตฺโถหํ, วากจีรธโร ตทา;

ขาริยา ปูรยิตฺวานํ, โกลํหาสิํ มมสฺสมํฯ

‘‘ตมฺหิ กาเล สิขี พุทฺโธ, เอโก อทุติโย อหุ;

มมสฺสมํ อุปคจฺฉิ, ชานนฺโต สพฺพกาลิกํฯ

‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, วนฺทิตฺวาน จ สุพฺพตํ;

อุโภ หตฺเถหิ ปคฺคยฺห, โกลํ พุทฺธสฺสทาสหํฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, โกลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺเต ปน ปติฏฺฐิโต อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปาปปวาหนกิตฺตนมุเขน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[345]

‘‘ปาโต มชฺฌนฺหิกํ สายํ, ติกฺขตฺตุํ ทิวสสฺสหํ;

โอตริํ อุทกํ โสหํ, คยาย คยผคฺคุยาฯ

[346]

‘‘ยํ มยา ปกตํ ปาปํ, ปุพฺเพ อญฺญาสุ ชาติสุ;

ตํ ทานีธ ปวาเหมิ, เอวํทิฏฺฐิ ปุเร อหุํฯ

[347]