เมนู

19. ปญฺญาสนิปาโต

1. ตาลปุฏตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปญฺญาสนิปาเต กทา นุหนฺติอาทิกา อายสฺมโต ตาลปุฏตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺมิํ นฏกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต กุลานุรูเปสุ นจฺจฏฺฐาเนสุ นิปฺผตฺติํ คนฺตฺวา สกลชมฺพุทีเป ปากโฏ นฏคามณิ อโหสิฯ โส ปญฺจสตมาตุคามปริวาโร มหตา นฏวิภเวน คามนิคมราชธานีสุ สมชฺชํ ทสฺเสตฺวา, มหนฺตํ ปูชาสกฺการํ ลภิตฺวา, วิจรนฺโต ราชคหํ อาคนฺตฺวา, นครวาสีนํ สมชฺชํ ทสฺเสตฺวา, ลทฺธสมฺมานสกฺกาโร ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา, วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘สุตเมตํ, ภนฺเต, ปุพฺพกานํ อาจริยปาจริยานํ นฏานํ ภาสมานานํ ‘โย โส นโฏ รงฺคมชฺเฌ สมชฺชมชฺเฌ สจฺจาลิเกน ชนํ หาเสติ รเมติ, โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ปหาสานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชตี’ติ, อิธ ภควา กิมาหา’’ติฯ อถ นํ ภควา ติกฺขตฺตุํ ปฏิกฺขิปิ ‘‘มา มํ เอตํ ปุจฺฉี’’ติฯ จตุตฺถวารํ ปุฏฺโฐ อาห – ‘‘คามณิ, อิเม สตฺตา ปกติยาปิ ราคพนฺธนพทฺธา โทสพนฺธนพทฺธา โมหพนฺธนพทฺธา เตสํ ภิยฺโยปิ รชนีเย โทสนีเย โมหนีเย ธมฺเม อุปสํหรนฺโต ปมาเทตฺวา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา นิรเย อุปปชฺชติฯ สเจ ปนสฺส เอวํทิฏฺฐิ โหติ ‘โย โส นโฏ รงฺคมชฺเฌ สมชฺชมชฺเฌ สจฺจาลิเกน ชนํ หาเสติ รเมติ, โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา ปหาสานํ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปชฺชตี’’’ติ สาสฺส โหติ มิจฺฉาทิฏฺฐิฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิสฺส จ ทฺวินฺนํ คตีนํ อญฺญตรา คติ อิจฺฉิตพฺพา, นิรยสฺส วา ติรจฺฉานโยนิยา วาติฯ ตํ สุตฺวา ตาลปุโฏ คามณิ ปโรทิฯ นนุ คามณิ ปเคว มยา ปฏิกฺขิตฺโต ‘‘มา มํ เอตํ ปุจฺฉี’’ติ (สํ. นิ. 4.354)? ‘‘นาหํ, ภนฺเต, เอตํ โรทามิ, ยํ มํ ภควา นฏานํ อภิสมฺปรายํ เอวมาหา’’ติฯ อปิ จาหํ, ภนฺเต, ปุพฺพเกหิ อาจริยปาจริเยหิ นเฏหิ วญฺจิโต ‘‘นโฏ มหาชนสฺส นฏสมชฺชํ ทสฺเสตฺวา สุคติํ อุปปชฺชตี’’ติฯ โส สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปนฺโน วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ, อธิคตารหตฺโต ปน อรหตฺตปฺปตฺติโต ปุพฺเพ เยนากาเรน อตฺตโน จิตฺตํ นิคฺคณฺหนวเสน โยนิโสมนสิกาโร อุทปาทิ, ตํ อเนกธา วิภชิตฺวา ทสฺเสตุํ –

[1094]

‘‘กทา นุหํ ปพฺพตกนฺทราสุ, เอกากิโย อทฺทุติโย วิหสฺสํ;

อนิจฺจโต สพฺพภวํ วิปสฺสํ, ตํ เม อิทํ ตํ นุ กทา ภวิสฺสติฯ

[1095]

‘‘กทา นุหํ ภินฺนปฏนฺธโร มุนิ, กาสาววตฺโถ อมโม นิราโส;

ราคญฺจ โทสญฺจ ตเถว โมหํ, หนฺตฺวา สุขี ปวนคโต วิหสฺสํฯ

[1096]

‘‘กทา อนิจฺจํ วธโรคนีฬํ, กายํ อิมํ มจฺจุชรายุปทฺทุตํ;

วิปสฺสมาโน วีตภโย วิหสฺสํ, เอโก วเน ตํ นุ กทา ภวิสฺสติฯ

[1097]

‘‘กทา นุหํ ภยชนนิํ ทุขาวหํ, ตณฺหาลตํ พหุวิธานุวตฺตนิํ;

ปญฺญามยํ ติขิณมสิํ คเหตฺวา, เฉตฺวา วเส ตมฺปิ กทา ภวิสฺสติฯ

[1098]

‘‘กทา นุ ปญฺญามยมุคฺคเตชํ, สตฺถํ อิสีนํ สหสาทิยิตฺวา;

มารํ สเสนํ สหสา ภญฺชิสฺสํ, สีหาสเน ตํ นุ กทา ภวิสฺสติฯ

[1099]

‘‘กทา นุหํ สพฺภิ สมาคเมสุ, ทิฏฺโฐ ภเว ธมฺมครูหิ ตาทิภิ;

ยาถาวทสฺสีหิ ชิตินฺทฺริเยหิ, ปธานิโย ตํ นุ กทา ภวิสฺสติฯ

[1100]