เมนู

ยถา หิ อคนฺธกํ ปุปฺผํ ธาเรนฺตสฺส สรีเร คนฺโธ น ผรติ, เอวํ เอตมฺปิ โย สกฺกจฺจสวนาทีหิ จ สมาจรติ, ตสฺส สกฺกจฺจํ อสมาจรนฺตสฺส ยํ ตตฺถ กตฺตพฺพํ, ตํ อกุพฺพโต สุตคนฺธํ ปฏิปตฺติคนฺธญฺจ น อาวหติ อผลา โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เอวํ สุภาสิตา วาจา, อผลา โหติ อกุพฺพโต’’ติฯ

สุคนฺธกนฺติ สุมนจมฺปกนีลุปฺปลปุปฺผาทิเภทํฯ เอวนฺติ ยถา ตํ ปุปฺผํ ธาเรนฺตสฺส สรีเร คนฺโธ ผรติ, เอวํ เตปิฏกพุทฺธวจนสงฺขาตา สุภาสิตา วาจาปิ โย สกฺกจฺจสวนาทีหิ ตตฺถ กตฺตพฺพํ กโรติ, อสฺส ปุคฺคลสฺส สผลา โหติ, สุตคนฺธปฏิปตฺติคนฺธานํ อาวหนโต มหปฺผลา โหติ มหานิสํสาฯ ตสฺมา ยโถวาทํ ปฏิปชฺเชยฺย, ยถาการี ตถาวาที จ ภเวยฺยาติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

สุภูตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. คิริมานนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา

วสฺสติ เทโวติอาทิกา อายสฺมโต คิริมานนฺทตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ฆราวาสํ วสนฺโต อตฺตโน ภริยาย ปุตฺเต จ กาลงฺกเต โสกสลฺลสมปฺปิโต อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ สตฺถารา ตตฺถ คนฺตฺวา ธมฺมํ กเถตฺวา โสกสลฺเล อพฺพูฬฺเห ปสนฺนมานโส สุคนฺธปุปฺเผหิ ปูเชตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา สิรสิ อญฺชลิํ กตฺวา อภิตฺถวิฯ

โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พิมฺพิสารรญฺโญ ปุโรหิตสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, คิริมานนฺโทติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถุ ราชคหคมเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต กติปยํ ทิวสํ คามกาวาเส วสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตุํ ราชคหํ อคมาสิฯ

พิมฺพิสารมหาราชา ตสฺส อาคมนํ สุตฺวา อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อิเธว, ภนฺเต, วสถ, อหํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหามี’’ติ สมฺปวาเรตฺวา คโต พหุกิจฺจตาย น สริฯ ‘‘เถโร อพฺโภกาเส วสตี’’ติ เทวตา เถรสฺส เตมนภเยน วสฺสํ วาเรสุํฯ ราชา อวสฺสนการณํ สลฺลกฺเขตฺวา เถรสฺส กุฏิกํ การาเปสิฯ เถโร กุฏิกายํ วสนฺโต เสนาสนสปฺปายลาเภน สมาธานํ ลภิตฺวา วีริยสมตํ โยเชตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.40.419-448) –

‘‘ภริยา เม กาลงฺกตา, ปุตฺโต สิวถิกํ คโต;

มาตา ปิตา มตา ภาตา, เอกจิตมฺหิ ฑยฺหเรฯ

‘‘เตน โสเกน สนฺตตฺโต, กิโส ปณฺฑุ อโหสหํ;

จิตฺตกฺเขโป จ เม อาสิ, เตน โสเกน อฏฺฏิโตฯ

‘‘โสกสลฺลปเรโตหํ, วนนฺตมุปสงฺกมิํ;

ปวตฺตผลํ ภุญฺชิตฺวา, รุกฺขมูเล วสามหํฯ

‘‘สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ, ทุกฺขสฺสนฺตกโร ชิโน;

มมุทฺธริตุกาโม โส, อาคญฺฉิ มม สนฺติกํฯ

‘‘ปทสทฺทํ สุณิตฺวาน, สุเมธสฺส มเหสิโน;

ปคฺคเหตฺวานหํ สีสํ, อุลฺโลเกสิํ มหามุนิํฯ

‘‘อุปาคเต มหาวีเร, ปีติ เม อุทปชฺชถ;

ตทาสิเมกคฺคมโน, ทิสฺวา ตํ โลกนายกํฯ

‘‘สติํ ปฏิลภิตฺวาน, ปณฺณมุฏฺฐิมทาสหํ;

นิสีทิ ภควา ตตฺถ, อนุกมฺปาย จกฺขุมาฯ

‘‘นิสชฺช ตตฺถ ภควา, สุเมโธ โลกนายโก;

ธมฺมํ เม กถยี พุทฺโธ, โสกสลฺลวิโนทนํฯ

‘‘อนวฺหิตา ตโต อาคุํ, อนนุญฺญาตา อิโต คตา;

ยถาคตา ตถา คตา, ตตฺถ กา ปริเทวนาฯ

‘‘ยถาปิ ปถิกา สตฺตา, วสฺสมานาย วุฏฺฐิยา;

สภณฺฑา อุปคจฺฉนฺติ, วสฺสสฺสาปตนาย เตฯ

‘‘วสฺเส จ เต โอรมิเต, สมฺปยนฺติ ยทิจฺฉกํ;

เอวํ มาตา ปิตา ตุยฺหํ, ตตฺถ กา ปริเทวนาฯ

‘‘อาคนฺตุกา ปาหุนกา, จลิเตริตกมฺปิตา;

เอวํ มาตา ปิตา ตุยฺหํ, ตตฺถ กา ปริเทวนาฯ

‘‘ยถาปิ อุรโค ชิณฺณํ, หิตฺวา คจฺฉติ สํ ตจํ;

เอวํ มาตา ปิตา ตุยฺหํ, สํ ตนุํ อิธ หียเรฯ

‘‘พุทฺธสฺส คิรมญฺญาย, โสกสลฺลํ วิวชฺชยิํ;

ปาโมชฺชํ ชนยิตฺวาน, พุทฺธเสฏฺฐํ อวนฺทหํฯ

‘‘วนฺทิตฺวาน มหานาคํ, ปูชยิํ คิริมญฺชริํ;

ทิพฺพคนฺธํ สมฺปวนฺตํ, สุเมธํ โลกนายกํฯ

‘‘ปูชยิตฺวาน สมฺพุทฺธํ, สิเร กตฺวาน อญฺชลิํ;

อนุสฺสรํ คุณคฺคานิ, สนฺถวิํ โลกนายกํฯ

‘‘นิตฺติณฺโณสิ มหาวีร, สพฺพญฺญุ โลกนายก;

สพฺเพ สตฺเต อุทฺธรสิ, ญาเณน ตฺวํ มหามุเนฯ

‘‘วิมติํ ทฺเวฬฺหกํ วาปิ, สญฺฉินฺทสิ มหามุเน;

ปฏิปาเทสิ เม มคฺคํ, ตว ญาเณน จกฺขุมฯ

‘‘อรหา วสิปตฺตา จ, ฉฬภิญฺญา มหิทฺธิกา;

อนฺตลิกฺขจรา ธีรา, ปริวาเรนฺติ ตาวเทฯ

‘‘ปฏิปนฺนา จ เสขา จ, ผลฏฺฐา สนฺติ สาวกา;

สุโรทเยว ปทุมา, ปุปฺผนฺติ ตว สาวกาฯ

‘‘มหาสมุทฺโทวกฺโขโภ , อตุโลปิ ทุรุตฺตโร;

เอวํ ญาเณน สมฺปนฺโน, อปฺปเมยฺโยสิ จกฺขุมฯ

‘‘วนฺทิตฺวาหํ โลกชินํ, จกฺขุมนฺตํ มหายสํ;

ปุถุทิสา นมสฺสนฺโต, ปฏิกุฏิโก อาคญฺฉหํฯ

‘‘เทวโลกา จวิตฺวาน, สมฺปชาโน ปติสฺสโต;

โอกฺกมิํ มาตุยา กุจฺฉิํ, สนฺธาวนฺโต ภวาภเวฯ

‘‘อคารา อภินิกฺขมฺม, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;

อาตาปี นิปโก ฌายี, ปฏิสลฺลานโคจโรฯ

‘‘ปธานํ ปทหิตฺวาน, โตสยิตฺวา มหามุนิํ;

จนฺโทวพฺภฆนา มุตฺโต, วิจรามิ อหํ สทาฯ

‘‘วิเวกมนุยุตฺโตมฺหิ, อุปสนฺโต นิรูปธิ;

สพฺพาสเว ปริญฺญาย, วิหรามิ อนาสโวฯ

‘‘ติํสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ พุทฺธมภิปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อถ เถรสฺส อรหตฺตปฺปตฺติยา หฏฺฐตุฏฺเฐ วิย เทเว วสฺสนฺเต อุปริ ตํ วสฺสเน นิโยชนมุเขน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[325]

‘‘วสฺสติ เทโว ยถาสุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;

ตสฺสํ วิหรามิ วูปสนฺโต, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทวฯ

[326]

‘‘วสฺสติ เทโว ยถาสุคีตํ, ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา;

ตสฺสํ วิหรามิ สนฺตจิตฺโต, อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทวฯ

[327]

‘‘วสฺสติ เทโว…เป.… ตสฺสํ วิหรามิ วีตราโค…เป.…ฯ

[328]

‘‘วสฺสติ เทโว…เป.… ตสฺสํ วิหรามิ วีตโทโส…เป.…ฯ

[329]

‘‘วสฺสติ เทโว…เป.… ตสฺสํ วิหรามิ วีตโมโห;

อถ เจ ปตฺถยสี ปวสฺส เทวา’’ติฯ – อิมา ปญฺจ คาถา อภาสิ;

ตตฺถ ยถาสุคีตนฺติ สุคีตานุรูปํ, สุนฺทรสฺส อตฺตโน เมฆคีตสฺส อนุรูปเมวาติ อตฺโถฯ วลาหโก หิ ยถา อคชฺชนฺโต เกวลํ วสฺสนฺโต น โสภติ, เอวํ สตปฏลสหสฺสปฏเลน อุฏฺฐหิตฺวา ถนยนฺโต คชฺชนฺโต วิชฺชุลฺลตา นิจฺฉาเรนฺโตปิ อวสฺสนฺโต น โสภติ, ตถาภูโต ปน หุตฺวา วสฺสนฺโต โสภตีติ วุตฺตํ ‘‘วสฺสติ เทโว ยถาสุคีต’’นฺติฯ เตนาห – ‘‘อภิตฺถนย, ปชฺชุนฺน’’ , (จริยา. 3.89; ชา. 1.1.75) ‘‘คชฺชิตา เจว วสฺสิตา จา’’ติ (อ. นิ. 4.101; ปุ. ป. 157) จฯ ตสฺสํ วิหรามีติ ตสฺสํ กุฏิกายํ อริยวิหารคพฺเภน อิริยาปถวิหาเรน วิหรามิฯ วูปสนฺตจิตฺโตติ อคฺคผลสมาธินา สมฺมเทว อุปสนฺตมานโสฯ

เอวํ เถรสฺส อเนกวารํ กตํ อุยฺโยชนํ สิรสา สมฺปฏิจฺฉนฺโต วลาหกเทวปุตฺโต นินฺนญฺจ ถลญฺจ ปูเรนฺโต มหาวสฺสํ วสฺสาเปสิฯ

คิริมานนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สุมนตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยํ ปตฺถยาโนติอาทิกา อายสฺมโต สุมนตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อิโต ปญฺจนวุเต กปฺเป พุทฺธสุญฺเญ โลเก กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกํ ปจฺเจกพุทฺธํ พฺยาธิตํ ทิสฺวา หรีตกํ อทาสิ ฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเฐ คหปติกุเล นิพฺพตฺติตฺวา สุมโนติ ลทฺธนาโม สุเขน วฑฺฒิฯ ตสฺส ปน มาตุโล ปพฺพชิตฺวา อรหา หุตฺวา อรญฺเญ วิหรนฺโต สุมเน วยปฺปตฺเต ตํ ปพฺพาเชตฺวา จริตานุกูลํ กมฺมฏฺฐานํ อทาสิฯ โส ตตฺถ โยคกมฺมํ กโรนฺโต จตฺตาริ ฌานานิ ปญฺจ จ อภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตสิฯ อถสฺส เถโร วิปสฺสนาวิธิํ อาจิกฺขิฯ โส จ นจิเรเนว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.44.60-71) –

‘‘หรีตกํ อามลกํ, อมฺพชมฺพุวิภีตกํ;

โกลํ ภลฺลาตกํ พิลฺลํ, สยเมว หรามหํฯ