3. อานนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปิสุเณน จ โกธเนนาติอาทิกา อายสฺมโต อานนฺทตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร สตฺถุ เวมาติกภาตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สุมโนติสฺส นามํ อโหสิฯ ปิตา ปนสฺส อานนฺทราชา นามฯ โส อตฺตโน ปุตฺตสฺส สุมนกุมารสฺส วยปฺปตฺตสฺส หํสวติโต วีสโยชนสเต ฐาเน โภคนครํ อทาสิฯ โส กทาจิ กทาจิ อาคนฺตฺวา อตฺตานญฺจ ปิตรญฺจ ปสฺสติฯ ตทา ราชา สตฺถารญฺจ สตสหสฺสปริมาณํ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ สยเมว สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหิ, อญฺเญสํ อุปฏฺฐาตุํ น เทติฯ

เตน สมเยน ปจฺจนฺโต กุปิโต อโหสิฯ กุมาโร ตสฺส กุปิตภาวํ รญฺโญ อนาโรเจตฺวา สยเมว ตํ วูปสเมติฯ ตํ สุตฺวา ราชา ตุฏฺฐมานโส ปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘วรํ เต, ตาต ทมฺมิ, วรํ คณฺหาหี’’ติ อาหฯ กุมาโร ‘‘สตฺถารํ ภิกฺขุสงฺฆญฺจ เตมาสํ อุปฏฺฐหนฺโต ชีวิตํ อวญฺฌํ กาตุํ อิจฺฉามี’’ติ อาหฯ ‘‘เอตํ น สกฺกา, อญฺญํ วเทหี’’ติฯ ‘‘เทว, ขตฺติยานํ ทฺเวกถา นาม นตฺถิ, เอตเทว เม เทหิ, น มยฺหํ อญฺเญน อตฺโถ’’ติฯ ‘‘สเจ สตฺถา อนุชานาติ, ทินฺนเมวา’’ติฯ โส ‘‘สตฺถุ จิตฺตํ ชานิสฺสามี’’ติ วิหารํ คโตฯ

เตน จ สมเยน ภควา ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺโฐ โหติฯ โส ภิกฺขู อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘อหํ, ภนฺเต, ภควนฺตํ ทสฺสนาย อาคโต, ทสฺเสถ เม ภควนฺต’’นฺติ อาหฯ ภิกฺขู ‘‘สุมโน นาม เถโร สตฺถุ อุปฏฺฐาโก, ตสฺส สนฺติกํ คจฺฉาหี’’ติ อาหํสุฯ โส เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ‘‘สตฺถารํ, ภนฺเต, เม ทสฺเสถา’’ติ อาหฯ อถ เถโร ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว ปถวิยํ นิมุชฺชิตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘‘ภนฺเต, ราชปุตฺโต ตุมฺหากํ ทสฺสนาย อาคโต’’ติ อาหฯ ‘‘เตน หิ, ภิกฺขุ, พหิ อาสนํ ปญฺญาเปหี’’ติฯ เถโร ปุนปิ ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว พุทฺธาสนํ คเหตฺวา อนฺโตคนฺธกุฏิยํ นิมุชฺชิตฺวา พหิปริเวเณ ปาตุภวิตฺวา คนฺธกุฏิปริเวเณ อาสนํ ปญฺญาเปสิฯ กุมาโร ตํ ทิสฺวา ‘‘มหนฺโต วตายํ ภิกฺขู’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิฯ

ภควาปิ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสีทิฯ ราชปุตฺโต สตฺถารํ วนฺทิตฺวา, ปฏิสนฺถารํ กตฺวา, อยํ, ภนฺเต, เถโร ตุมฺหากํ สาสเน วลฺลโภ มญฺเญติฯ ‘‘อาม กุมาร, วลฺลโภ’’ติ? ‘‘กิํ กตฺวา, ภนฺเต, เอส วลฺลโภ โหตี’’ติ?‘‘ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา’’ติฯ ‘‘ภควา , อหมฺปิ อยํ เถโร วิย อนาคเต พุทฺธสาสเน วลฺลโภ โหตุกาโม’’ติ สตฺถาหํ ขนฺธาวารภตฺตํ นาม ทตฺวาปิ สตฺตเม ทิวเส, ภนฺเต, มยา ปิตุ สนฺติกา เตมาสํ ตุมฺหากํ ปฏิชคฺคนวโร ลทฺโธ, เตมาสํ เม วสฺสาวาสํ อธิวาเสถาติฯ ภควา, ‘‘อตฺถิ นุ โข ตตฺถ คเตน อตฺโถ’’ติ โอโลเกตฺวา ‘‘อตฺถี’’ติ ทิสฺวา ‘‘สุญฺญาคาเร โข, กุมาร, ตถาคตา อภิรมนฺตี’’ติ อาหฯ