ตโตติ วิปสฺสนาญาณโต ปรํฯ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เมติ โลกุตฺตรภาวนาย วตฺตมานาย มคฺคปฏิปาฏิยา สพฺพกิเลเสหิ มม จิตฺตํ วิมุตฺตํ อโหสิฯ เอเตน ผลุปฺปตฺติํ ทสฺเสติฯ มคฺคกฺขเณ หิ กิเลสา วิมุจฺจนฺติ นาม, ผลกฺขเณ วิมุตฺตาติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

นาคสมาลตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ภคุตฺเถรคาถาวณฺณนา

อหํ มิทฺเธนาติอาทิกา อายสฺมโต ภคุตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปรินิพฺพุเต ตสฺส ธาตุโย ปุปฺเผหิ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน นิมฺมานรตีสุ นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สกฺยราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ภคูติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต อนุรุทฺธกิมิเลหิ สทฺธิํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตฺวา พาลกโลณกคาเม วสนฺโต เอกทิวสํ ถินมิทฺธาภิภวํ วิโนเทตุํ วิหารโต นิกฺขมฺม จงฺกมํ อภิรุหนฺโต ปปติตฺวา ตเทว องฺกุสํ กตฺวา ถินมิทฺธํ วิโนเทตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.46.49-57) –

‘‘ปรินิพฺพุเต ภควติ, ปทุมุตฺตเร มหายเส;

ปุปฺผวฏํสเก กตฺวา, สรีรมภิโรปยิํฯ

‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นิมฺมานํ อคมาสหํ;

เทวโลกคโต สนฺโต, ปุญฺญกมฺมํ สรามหํฯ

‘‘อมฺพรา ปุปฺผวสฺโส เม, สพฺพกาลํ ปวสฺสติ;

สํสรามิ มนุสฺเส เจ, ราชา โหมิ มหายโสฯ

‘‘ตหิํ กุสุมวสฺโส เม, อภิวสฺสติ สพฺพทา;

ตสฺเสว ปุปฺผปูชาย, วาหสา สพฺพทสฺสิโนฯ

‘‘อยํ ปจฺฉิมโก มยฺหํ, จริโม วตฺตเต ภโว;

อชฺชาปิ ปุปฺผวสฺโส เม, อภิวสฺสติ สพฺพทาฯ