6. เสลตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปริปุณฺณกาโยติอาทิกา อายสฺมโต เสลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต คณปาโมกฺโข หุตฺวา ตีณิ ปุริสสตานิ สมาทเปตฺวา เตหิ สทฺธิํ สตฺถุ คนฺธกุฏิํ กาเรตฺวา กตปริโยสิตาย คนฺธกุฏิยา สภิกฺขุสงฺฆสฺส ภควโต มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา สตฺถารํ ภิกฺขู จ ติจีวเรน อจฺฉาเทสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวโลเก เอว วสิตฺวา ตโต จุโต เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท องฺคุตฺตราเปสุ อาปเณ นาม พฺราหฺมณคาเม พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา เสโลติ ลทฺธนาโม อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ตีสุ เวเทสุ, พฺราหฺมณสิปฺเปสุ จ นิปฺผตฺติํ คนฺตฺวา ตีณิ มาณวกสตานิ มนฺเต วาเจนฺโต อาปเณ ปฏิวสติฯ เตน จ สมเยน สตฺถา สาวตฺถิโต นิกฺขมิตฺวา อฑฺฒเตฬสหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ องฺคุตฺตราเปสุ จาริกํ จรนฺโต เสลสฺส, อนฺเตวาสิกานญฺจ ญาณปริปากํ ทิสฺวา อญฺญตรสฺมิํ วนสณฺเฑ วิหรติฯ อถ เกณิโย นาม ชฏิโล สตฺถุ อาคมนํ สุตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา สทฺธิํ ภิกฺขุสงฺเฆน สตฺถารํ สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา สเก อสฺสเม ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาเทติฯ ตสฺมิญฺจ สมเย เสโล พฺราหฺมโณ สทฺธิํ ตีหิ มาณวกสเตหิ ชงฺฆาวิหารํ อนุวิจรนฺโต เกณิยสฺส อสฺสมํ ปวิสิตฺวา ชฏิเล กฏฺฐผาลนุทฺธนสมฺปาทนาทินา ทานูปกรณํ สชฺเชนฺเต ทิสฺวา, ‘‘กิํ นุ โข เต, เกณิย, มหายญฺโญ ปจฺจุปฏฺฐิโต’’ติอาทิํ ปุจฺฉิตฺวา เตน ‘‘พุทฺโธ ภควา มยา สฺวาตนาย นิมนฺติโต’’ติ วุตฺเต ‘‘พุทฺโธ’’ติ วจนํ สุตฺวาว หฏฺโฐ อุทคฺโค ปีติโสมนสฺสชาโต ตาวเทว มาณวเกหิ สทฺธิํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา กตปฏิสนฺถาโร เอกมนฺตํ นิสินฺโน ภควโต กาเย พาตฺติํสมหาปุริสลกฺขณานิ ทิสฺวา ‘‘อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต ราชา วา โหติ จกฺกวตฺตี, พุทฺโธ วา โลเก วิวฏฺฏจฺฉโท, อยํ ปน ปพฺพชิโต, โน จ โข นํ ชานามิ ‘พุทฺโธ วา, โน วา’, สุตํ โข ปน เมตํ พฺราหฺมณานํ วุทฺธานํ มหลฺลกานํ อาจริยปาจริยานํ ภาสมานานํ ‘เย เต ภวนฺติ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา , เต สเก วณฺเณ ภญฺญมาเน อตฺตานํ ปาตุกโรนฺตี’ติ อสมฺมาสมฺพุทฺโธ หิ สมฺมุเข ฐตฺวา พุทฺธคุเณหิ อภิตฺถวียมาโน สารชฺชติ มงฺกุภาวํ อาปชฺชติ อเวสารชฺชปฺปตฺตตาย อนนุโยคกฺขมตฺตา, ยํนูนาหํ สมณํ โคตมํ สมฺมุขา สารุปฺปาหิ คาถาหิ อภิตฺถเวยฺย’’นฺติ เอวํ ปน จินฺเตตฺวา –

[818]

‘‘ปริปุณฺณกาโย สุรุจิ, สุชาโต จารุทสฺสโน;

สุวณฺณวณฺโณสิ ภควา, สุสุกฺกทาโฐสิ วีริยวาฯ

[819]

‘‘นรสฺส หิ สุชาตสฺส, เย ภวนฺติ วิยญฺชนา;

สพฺเพ เต ตว กายสฺมิํ, มหาปุริสลกฺขณาฯ

[820]

‘‘ปสนฺนเนตฺโต สุมุโข, พฺรหา อุชุ ปตาปวา;

มชฺเฌ สมณสงฺฆสฺส, อาทิจฺโจว วิโรจสิฯ

[821]

‘‘กลฺยาณทสฺสโน ภิกฺขุ, กญฺจนสนฺนิภตฺตโจ;

กิํ เต สมณภาเวน, เอวํ อุตฺตมวณฺณิโนฯ

[822]

‘‘ราชา อรหสิ ภวิตุํ, จกฺกวตฺตี รเถสโภ;

จาตุรนฺโต วิชิตาวี, ชมฺพุสณฺฑสฺส อิสฺสโรฯ

[823]

‘‘ขตฺติยา โภคี ราชาโน, อนุยนฺตา ภวนฺติ เต;

ราชาภิราชา มนุชินฺโท, รชฺชํ กาเรหิ โคตมา’’ติฯ –

ฉหิ คาถาหิ ภควนฺตํ อภิตฺถวิฯ

ตตฺถ ปริปุณฺณกาโยติ อภิพฺยตฺตรูปานํ ทฺวตฺติํสาย มหาปุริสลกฺขณานํ ปริปุณฺณตาย อหีนงฺคปจฺจงฺคตาย จ ปริปุณฺณสรีโรฯ สุรุจีติ สุนฺทรสรีรปฺปโภฯ สุชาโตติ อาโรหปริณาหสมฺปตฺติยา, สณฺฐานสมฺปตฺติยา จ สุนิพฺพตฺโตฯ จารุทสฺสโนติ สุจิรมฺปิ ปสฺสนฺตานํ อติตฺติชนกํ อปฺปฏิกฺกูลํ รมณียํ จารุ เอว ทสฺสนํ อสฺสาติ จารุทสฺสโนฯ เกจิ ปนาหุ ‘‘จารุทสฺสโนติ สุนฺทรเนตฺโต’’ติฯ สุวณฺณวณฺโณติ สุวณฺณสทิสวณฺโณฯ อสีติ ภวสิ, อิทํ ปทํ ‘‘ปริปุณฺณกาโย อสี’’ติอาทินา สพฺพปเทหิ โยเชตพฺพํฯ สุสุกฺกทาโฐติ สุฏฺฐุ สุกฺกทาโฐฯ ภควโต หิ ทาฐาหิ จนฺทกิรณา วิย ธวลรสฺมิโย นิจฺฉรนฺติฯ วีริยวาติ วีริยปารมีปาริปูริยา จตุรงฺคสมนฺนาคตวีริยาธิฏฺฐานโต จตุพฺพิธสฺส สมฺมปฺปธานสฺส สมฺปตฺติยา จ อติสยยุตฺโตฯ

นรสฺส หิ สุชาตสฺสาติ สมติํสาย ปารมีนํ, อริยสฺส วา จกฺกวตฺตีวตฺตสฺส ปริปูริตตฺตา สุฏฺฐุ สมฺมเทว ชาตสฺส นรสฺส, มหาปุริสสฺสาติ อตฺโถฯ

สพฺเพ เตติ เย มหาปุริสภาวํ โลเก อคฺคปุคฺคลภาวํ พฺยญฺชยนฺตีติ พฺยญฺชนาติ ลทฺธโวหารสุปฺปติฏฺฐิตปาทตาทิพาตฺติํสมหาปุริสลกฺขณสงฺขาตา ตมฺพนขตุงฺคนขตาทิอสีติอนุพฺยญฺชนสงฺขาตา จ รูปคุณา, เต อนวเสสา, ตว กายสฺมิํ สนฺตีติ วจนเสโสฯ

มหาปุริสลกฺขณาติ ปุพฺเพ วุตฺตพฺยญฺชนาเนว วจนนฺตเรน นิคเมนฺโต อาหฯ

อิทานิ เตสุ ลกฺขเณสุ อตฺตนา อภิรุจิเตหิ ลกฺขเณหิ ภควนฺตํ โถเมนฺโต ‘‘ปสนฺนเนตฺโต’’ติอาทิมาหฯ ภควา หิ ปญฺจ วณฺณปสาทสมฺปตฺติยา ปสนฺนเนตฺโตฯ ปริปุณฺณจนฺทมณฺฑลสทิสมุขตาย สุมุโขฯ อาโรหปริณาหสมฺปตฺติยา พฺรหาฯ พฺรหฺมุชุคตฺตตาย อุชุฯ ชุติมนฺตตาย ปตาปวาฯ

อิทานิ ตเมว ปตาปวนฺตตํ อาทิจฺจูปมาย วิภาเวนฺโต ‘‘มชฺเฌ สมณสงฺฆสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อาทิจฺโจว วิโรจสีติ ยถา อาทิจฺโจ อุคฺคจฺฉนฺโต สพฺพํ ตมคตํ วิธเมตฺวา อาโลกํ กโรนฺโต วิโรจติ, เอวํ ตฺวมฺปิ อนฺโต เจว พหิ จ สพฺพํ อวิชฺชาตมํ วิทฺธํเสตฺวา ญาณาโลกํ กโรนฺโต วิโรจสิฯ

ทสฺสนียรูปตาย องฺคีคตานํ ทสฺสนสมฺปตฺตีนํ อาวหนโต, กลฺยาเณหิ ปญฺจหิ ทสฺสเนหิ สมนฺนาคตตฺตา จ กลฺยาณทสฺสโนฯ อุตฺตมวณฺณิโนติ อุตฺตมวณฺณสมฺปนฺนสฺสฯ

จกฺกวตฺตีติ จกฺกรตนํ วตฺเตติ, จตูหิ สมฺปตฺติจกฺเกหิ วตฺเตติ, เตหิ จ ปเร วตฺเตติฯ ปรหิตาย อิริยาปถจกฺกานํ วตฺโต เอตสฺมิํ อตฺถีติ จกฺกวตฺตีฯ อถ วา จตูหิ อจฺฉริยธมฺเมหิ จ สงฺคหวตฺถูหิ จ สมนฺนาคเมน ปเรหิ อนภิภวนียสฺส อาณาจกฺกสฺส วตฺโต เอตสฺมิํ อตฺถีติปิ จกฺกวตฺตีฯ รเถสโภติ รถิเกสุ อาชานียอุสภปุริโส, มหารถิโกติ อตฺโถฯ จาตุรนฺโตติ จตุสมุทฺทนฺตาย ปถวิยา อิสฺสโรฯ วิชิตาวีติ วิชิตวิชโยฯ ชมฺพุสณฺฑสฺสาติ ชมฺพุทีปสฺส, ปากเฏน หิ อิสฺสริยานิ ทสฺเสนฺโต เอวมาหฯ จกฺกวตฺตี ปน สปริตฺตทีปานํ จตุนฺนมฺปิ มหาทีปานํ อิสฺสโรวฯ

ขตฺติยาติ ชาติขตฺติยาฯ โภคีติ โภคิยาฯ ราชาโนติ เย เกจิ รชฺชํ กาเรนฺตาฯ อนุยนฺตาติ อนุคามิโน เสวกาฯ ราชาภิราชาติ ราชูนํ ปูชนีโย ราชา หุตฺวา, จกฺกวตฺตีติ อธิปฺปาโยฯ มนุชินฺโทติ มนุสฺสาธิปติ, มนุสฺสานํ ปรมิสฺสโรติ อตฺโถฯ

เอวํ เสเลน วุตฺเต ภควา ‘‘เย เต ภวนฺติ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, เต สเก วณฺเณ ภญฺญมาเน อตฺตานํ ปาตุกโรนฺตี’’ติ อิมํ เสลสฺส มโนรถํ ปูเรนฺโต –

[824]

‘‘ราชาหมสฺมิ เสล, (เสลาติ ภควา) ธมฺมราชา อนุตฺตโร;

ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ, จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติย’’นฺติฯ – อิมํ คาถมาห;

ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – ยํ มํ ตฺวํ, เสล, ยาจสิ, ‘‘ราชา อรหสิ ภวิตุํ จกฺกวตฺตี’’ติ, เอตฺถ อปฺโปสฺสุกฺโก โหหิ, ราชาหมสฺมิ, สติ จ ราชตฺเต ยถา อญฺโญ ราชา สมาโนปิ โยชนสตํ วา อนุสาสติ, ทฺเว ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ โยชนสตานิ วา โยชนสหสฺสํ วา จกฺกวตฺตี หุตฺวาปิ จตุทีปปริยนฺตมตฺตํ วา, นาหเมวํ ปริจฺฉินฺนวิสโยฯ อหญฺหิ ธมฺมราชา อนุตฺตโร ภวคฺคโต อวีจิปริยนฺตํ กตฺวา ติริยํ อปริเมยฺยโลกธาตุโย อนุสาสามิฯ ยาวตา หิ อปทาทิเภทา สตฺตา, อหํ เตสํ อคฺโคฯ น หิ เม โกจิ สีเลน วา…เป.… วิมุตฺติญาณทสฺสเนน วา สทิโส นตฺถิ, กุโต ภิยฺโยฯ สฺวาหํ เอวํ ธมฺมราชา อนุตฺตโร, อนุตฺตเรเนว จตุสติปฏฺฐานาทิเภทโพธิปกฺขิยสงฺขาเตน ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ, ‘‘อิทํ ปชหถ, อิทํ อุปสมฺปชฺช วิหรถา’’ติอาทินา อาณาจกฺกํฯ ‘‘อิทํ โข ปน, ภิกฺขเว, ทุกฺขํ อริยสจฺจ’’นฺติอาทินา (มหาว. 14; สํ. นิ. 5.1081) ปริยตฺติธมฺเมน ธมฺมจกฺกเมว วาฯ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยนฺติ ยํ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ โหติ สมเณน วา…เป.… เกนจิ วา โลกสฺมินฺติฯ

เอวํ อตฺตานมาวิกโรนฺตํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปีติโสมนสฺสชาโต เสโล ปุน ทฬฺหีกรณตฺถํ –

[825]

‘‘สมฺพุทฺโธ ปฏิชานาสิ, (อิติ เสโล พฺราหฺมโณ) ธมฺมราชา อนุตฺตโร;

ธมฺเมน จกฺกํ วตฺเตมิ, อิติ ภาสถ โคตมฯ

[826]

‘‘โก นุ เสนาปติ โภโต, สาวโก สตฺถุรนฺวโย;

โก เตตมนุวตฺเตติ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติต’’นฺติฯ – คาถาทฺวยมาห;

ตตฺถ โก นุ เสนาปตีติ ธมฺมรญฺโญ โภโต ธมฺเมน ปวตฺติตสฺส จกฺกสฺส อนุปวตฺตนโก เสนาปติ โก นูติ ปุจฺฉิฯ

เตน จ สมเยน ภควโต ทกฺขิณปสฺเส อายสฺมา สาริปุตฺโต นิสินฺโน โหติ, สุวณฺณปุญฺโช วิย สิริยา โสภมาโนฯ ตํ ทสฺเสนฺโต ภควา –

[827]

‘‘มยา ปวตฺติตํ จกฺกํ, (เสลาติ ภควา) ธมฺมจกฺกํ อนุตฺตรํ;

สาริปุตฺโต อนุวตฺเตติ, อนุชาโต ตถาคต’’นฺติฯ – คาถมาห;

ตตฺถ อนุชาโต ตถาคตนฺติ, ตถาคตํ อนุชาโต, ตถา คเตน เหตุนา อริยาย ชาติยา ชาโตติ อตฺโถฯ

เอวํ ‘‘โก นุ เสนาปติ โภโต’’ติ เสเลน วุตฺตปญฺหํ พฺยากริตฺวา ยํ เสโล อาห ‘‘สมฺพุทฺโธ ปฏิชานาสี’’ติ ตตฺถ นํ นิกฺกงฺขํ กาตุกาโม ‘‘นาหํ ปฏิญฺญามตฺเตเนว ปฏิชานามิ, อปิ จาหํ อิมินา การเณน พุทฺโธ’’ติ ญาเปตุํ –

[828]

‘‘อภิญฺเญยฺยํ อภิญฺญาตํ, ภาเวตพฺพญฺจ ภาวิตํ;

ปหาตพฺพํ ปหีนํ เม, ตสฺมา พุทฺโธสฺมิ พฺราหฺมณา’’ติฯ – คาถมาห;

ตตฺถ อภิญฺเญยฺยนฺติ จตฺตาริ สจฺจานิ จตฺตาริ อริยสจฺจานิฯ จตุนฺนญฺหิ สจฺจานํ อริยสจฺจานญฺจ สามญฺญคฺคหณเมตํ ยทิทํ อภิญฺเญยฺยนฺติฯ

ตตฺถ อริยสจฺเจสุ ยํ ภาเวตพฺพํ มคฺคสจฺจํ, ยญฺจ ปหาตพฺพํ สมุทยสจฺจํ, ตทุภยคฺคหเณน เตสํ ผลภูตานิ นิโรธสจฺจทุกฺขสจฺจานิปิ คหิตาเนว โหนฺติ เหตุคฺคหเณเนว ผลสิทฺธิโตฯ เตน ตตฺถ ‘‘สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกตํ, ปริญฺเญยฺยํ ปริญฺญาต’’นฺติ อิทมฺปิ วุตฺตเมว โหติฯ ‘‘อภิญฺเญยฺยํ อภิญฺญาต’’นฺติ วา อิมินา จ สพฺพสฺสปิ เญยฺยสฺส อภิญฺญาตสมฺพุทฺธภาวํ อุทฺเทสวเสน ปกาเสตฺวา ตเทกเทสํ นิทฺเทสวเสน ทสฺเสนฺโต ‘‘ภาเวตพฺพญฺจ ภาวิต’’นฺติอาทิมาหฯ อถ วา ‘‘ภาเวตพฺพํ ภาวิตํ, ปหาตพฺพํ ปหีน’’นฺติ อิมินา อตฺตโน ญาณปหานสมฺปทากิตฺตนมุเขน ตํมูลกตฺตา สพฺเพปิ พุทฺธคุณา กิตฺติตา โหนฺตีติ อาห ‘‘ตสฺมา พุทฺโธสฺมิ, พฺราหฺมณา’’ติฯ อภิญฺเญยฺยอภิญฺญาตคฺคหเณน หิ สพฺพโส วิชฺชาวิมุตฺตีนํ คหิตตฺตา สผลํ จตุสจฺจภาวํ สทฺธิํ เหตุสมฺปตฺติยา ทสฺเสนฺโต พุชฺฌิตพฺพํ สพฺพํ พุชฺฌิตฺวา พุทฺโธ ชาโตสฺมีติ ญาเยน เหตุนา อตฺตโน พุทฺธภาวํ วิภาเวติฯ

เอวํ นิปฺปริยาเยน อตฺตานํ ปาตุกริตฺวา อตฺตนิ กงฺขาวิตรณตฺถํ พฺราหฺมณํ อุสฺสาเหนฺโต –

[829]

‘‘วินยสฺสุ มยิ กงฺขํ, อธิมุจฺจสฺสุ พฺราหฺมณ;

ทุลฺลภํ ทสฺสนํ โหติ, สมฺพุทฺธานํ อภิณฺหโสฯ

[830]

‘‘เยสํ เว ทุลฺลโภ โลเก, ปาตุภาโว อภิณฺหโส;

โสหํ พฺราหฺมณ พุทฺโธสฺมิ, สลฺลกตฺโต อนุตฺตโรฯ

[831]

‘‘พฺรหฺมภูโต อติตุโล, มารเสนปฺปมทฺทโน;

สพฺพามิตฺเต วเส กตฺวา, โมทามิ อกุโตภโย’’ติฯ – คาถตฺตยมาห;

ตตฺถ วินยสฺสูติ วิเนหิ ฉินฺทฯ กงฺขนฺติ วิจิกิจฺฉํฯ อธิมุจฺจสฺสูติ อธิโมกฺขํ กร ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติ สทฺทหฯ ทุลฺลภํ ทสฺสนํ โหติ, สมฺพุทฺธานนฺติ ยโต กปฺปานํ อสงฺเขฺยยฺยมฺปิ พุทฺธสุญฺโญ โลโก โหติฯ สลฺลกตฺโตติ, ราคาทิสลฺลกตฺตโนฯ พฺรหฺมภูโตติ เสฏฺฐภูโตฯ อติตุโลติ ตุลํ อตีโต, นิรุปโมติ อตฺโถฯ มารเสนปฺปมทฺทโนติ ‘‘กามา เต ปฐมา เสนา’’ติ (สุ. นิ. 438; มหานิ. 28; จูฬนิ. นนฺทมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 47) เอวํ อาคตาย มารเสนาย ปมทฺทโนฯ

สพฺพามิตฺเตติ ขนฺธกิเลสาภิสงฺขารมจฺจุเทวปุตฺตมารสงฺขาเต สพฺพปจฺจตฺถิเก ฯ วเส กตฺวาติ อตฺตโน วเส กตฺวาฯ โมทามิ อกุโตภโยติ กุโตจิ นิพฺภโย สมาธิสุเขน, ผลนิพฺพานสุเขน จ โมทามิฯ

เอวํ วุตฺเต เสโล พฺราหฺมโณ ตาวเทว ภควติ สญฺชาตปสาโท ปพฺพชฺชาเปกฺโข หุตฺวา –

[832]

‘‘อิทํ โภนฺโต นิสาเมถ, ยถา ภาสติ จกฺขุมา;

สลฺลกตฺโต มหาวีโร, สีโหว นทตี วเนฯ

[833]

‘‘พฺรหฺมภูตํ อติตุลํ, มารเสนปฺปมทฺทนํ;

โก ทิสฺวา นปฺปสีเทยฺย, อปิ กณฺหาภิชาติโกฯ

[834]

‘‘โย มํ อิจฺฉติ อนฺเวตุ, โย วา นิจฺฉติ คจฺฉตุ;

อิธาหํ ปพฺพชิสฺสามิ, วรปญฺญสฺส สนฺติเก’’ติฯ –

คาถตฺตยมาหฯ ยถา ตํ ปริปากคตาย อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา โจทิยมาโนฯ

ตตฺถ กณฺหาภิชาติโกติ, นีจชาติโก, ตโมตมปรายณภาเว ฐิโตฯ

ตโต เตปิ มาณวกา เหตุสมฺปนฺนตาย ตตฺเถว ปพฺพชฺชาเปกฺขา หุตฺวา –

[835]

‘‘เอตํ เจ รุจฺจติ โภโต, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ;

มยมฺปิ ปพฺพชิสฺสาม, วรปญฺญสฺส สนฺติเก’’ติฯ –

คาถมาหํสุ, ยถา ตํ เตน สทฺธิํ กตาธิการา กุลปุตฺตาฯ

อถ เสโล เตสุ มาณวเกสุ ตุฏฺฐจิตฺโต เต ทสฺเสนฺโต ปพฺพชฺชญฺจ ยาจมาโน –

[836]

‘‘พฺราหฺมณา ติสตา อิเม, ยาจนฺติ ปญฺชลีกตา;

พฺรหฺมจริยํ จริสฺสาม, ภควา ตว สนฺติเก’’ติฯ – คาถมาห;

ตโต ภควา ยสฺมา เสโล เหฏฺฐา วุตฺตนเยน ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล เตสํเยว ติณฺณํ ปุริสสตานํ คณเชฏฺโฐ หุตฺวา โรปิตกุสลมูโล, อิทานิ ปจฺฉิมภเวปิ เตสํเยว อาจริโย หุตฺวา นิพฺพตฺโต, ญาณญฺจสฺส เตสญฺจ ปริปกฺกํ, เอหิภิกฺขุภาวสฺส จ อุปนิสฺสโย อตฺถิ, ตสฺมา เต สพฺเพว เอหิภิกฺขุภาเวน ปพฺพชฺชาย ปพฺพาเชนฺโต –

[837]

‘‘สฺวาขาตํ พฺรหฺมจริยํ, (เสลาติ ภควา) สนฺทิฏฺฐิกมกาลิกํ;

ยตฺถ อโมฆา ปพฺพชฺชา, อปฺปมตฺตสฺส สิกฺขโต’’ติฯ – คาถมาห;

ตตฺถ สนฺทิฏฺฐิกนฺติ ปจฺจกฺขํฯ อกาลิกนฺติ มคฺคานนฺตรผลุปฺปตฺติโต น กาลนฺตเร ปตฺตพฺพผลํฯ ยตฺถาติ ยํนิมิตฺตา ฯ มคฺคพฺรหฺมจริยนิมิตฺตา หิ ปพฺพชฺชา อโมฆา อนิปฺผลา, ยตฺถาติ วา ยสฺมิํ สาสเน อปฺปมตฺตสฺส สติวิปฺปวาสรหิตสฺส ตีสุ สิกฺขาสุ สิกฺขโตฯ

เอวญฺจ วตฺวา ‘‘เอถ, ภิกฺขโว’’ติ ภควา อโวจฯ ตาวเทว เต สพฺเพ อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา หุตฺวา สฏฺฐิวสฺสิกตฺเถรา วิย ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปริวาเรสุํฯ โส เอวํ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต สตฺตเม ทิวเส สปริโส อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.40.208-303) –

‘‘นคเร หํสวติยา, วีถิสามี อโหสหํ;

มม ญาตี สมาเนตฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

‘‘พุทฺโธ โลเก สมุปฺปนฺโน, ปุญฺญกฺเขตฺโต อนุตฺตโร;

อาสิ โส สพฺพโลกสฺส, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโหฯ

‘‘ขตฺติยา เนคมา เจว, มหาสาลา จ พฺราหฺมณา;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา, รถิกา ปตฺติการกา;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘อุคฺคา จ ราชปุตฺตา จ, เวสิยานา จ พฺราหฺมณา;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘อาฬาริกา กปฺปกา จ, นฺหาปกา มาลการกา;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘รชกา เปสการา จ, จมฺมการา จ นฺหาปิตา;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘อุสุการา ภมการา, จมฺมการา จ ตจฺฉกา;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘กมฺมารา โสณฺณการา จ, ติปุโลหกรา ตถา;

ปสนฺนจิตฺตา สุมนา, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘ภตกา เจฏกา เจว, ทาสกมฺมกรา พหู;

ยถาสเกน ถาเมน, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘อุทหารา กฏฺฐหารา, กสฺสกา ติณหารกา;

ยถาสเกน ถาเมน, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘ปุปฺผิกา มาลิกา เจว, ปณฺณิกา ผลหารกา;

ยถาสเกน ถาเมน, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘คณิกา กุมฺภทาสี จ, ปูวิกา มจฺฉิกาปิ จ;

ยถาสเกน ถาเมน, ปูคธมฺมํ อกํสุ เตฯ

‘‘เอถ สพฺเพ สมาคนฺตฺวา, คณํ พนฺธาม เอกโต;

อธิการํ กริสฺสาม, ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเรฯ

‘‘เต เม สุตฺวาน วจนํ, คณํ พนฺธิํสุ ตาวเท;

อุปฏฺฐานสาลํ สุกตํ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส การยุํฯ

‘‘นิฏฺฐาเปตฺวาน ตํ สาลํ, อุทคฺโค ตุฏฺฐมานโส;

ปเรโต เตหิ สพฺเพหิ, สมฺพุทฺธมุปสงฺกมิํฯ

‘‘อุปสงฺกมฺม สมฺพุทฺธํ, โลกนาถํ นราสภํ;

วนฺทิตฺวา สตฺถุโน ปาเท, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

‘‘อิเม ตีณิ สตา วีร, ปุริสา เอกโต คณา;

อุปฏฺฐานสาลํ สุกตํ, นิยฺยาเทนฺติ ตุวํ มุนิฯ

‘‘ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปุรโต, สมฺปฏิจฺฉตฺว จกฺขุมา;

ติณฺณํ สตานํ ปุรโต, อิมา คาถา อภาสถฯ

‘‘ติสตาปิ จ เชฏฺโฐ จ, อนุวตฺติํสุ เอกโต;

สมฺปตฺติญฺหิ กริตฺวาน, สพฺเพ อนุภวิสฺสถฯ

‘‘ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, สีติภาวมนุตฺตรํ;

อชรํ อมตํ สนฺตํ, นิพฺพานํ ผสฺสยิสฺสถฯ

‘‘เอวํ พุทฺโธ วิยากาสิ, สพฺพญฺญู สมณุตฺตโร;

พุทฺธสฺส วจนํ สุตฺวา, โสมนสฺสํ ปเวทยิํฯ

‘‘ติํสกปฺปสหสฺสานิ, เทวโลเก รมิํ อหํ;

เทวาธิโป ปญฺจสตํ, เทวรชฺชมการยิํฯ

‘‘สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

เทวรชฺชํ กโรนฺตสฺส, มหาเทวา อวนฺทิสุํฯ

‘‘อิธ มานุสเก รชฺชํ, ปริสา โหนฺติ พนฺธวา;

ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต, วาเสฏฺโฐ นาม พฺราหฺมโณฯ

‘‘อสีติโกฏิ นิจโย, ตสฺส ปุตฺโต อโหสหํ;

เสโล อิติ มมํ นามํ, ฉฬงฺเค ปารมิํ คโตฯ

‘‘ชงฺฆาวิหารํ วิจรํ, สสิสฺเสหิ ปุรกฺขโต;

ชฏาภาริกภริตํ, เกณิยํ นาม ตาปสํฯ

‘‘ปฏิยตฺตาหุติํ ทิสฺวา, อิทํ วจนมพฺรวิํ;

อาวาโห วา วิวาโห วา, ราชา วา เต นิมนฺติโตฯ

‘‘อาหุติํ ยิฏฺฐุกาโมหํ, พฺราหฺมเณ เทวสมฺมเต;

น นิมนฺเตมิ ราชานํ, อาหุตี เม น วิชฺชติฯ

‘‘น จตฺถิ มยฺหมาวาโห, วิวาโห เม น วิชฺชติ;

สกฺยานํ นนฺทิชนโน, เสฏฺโฐ โลเก สเทวเกฯ

‘‘สพฺพโลกหิตตฺถาย , สพฺพสตฺตสุขาวโห;

โส เม นิมนฺติโต อชฺช, ตสฺเสตํ ปฏิยาทนํฯ

‘‘ติมฺพรูสกวณฺณาโภ, อปฺปเมยฺโย อนูปโม;

รูเปนาสทิโส พุทฺโธ, สฺวาตนาย นิมนฺติโตฯ

‘‘อุกฺกามุขปหฏฺโฐว, ขทิรงฺคารสนฺนิโภ;

วิชฺชูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘ปพฺพตคฺเค ยถา อจฺจิ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมา;

นฬคฺคิวณฺณสงฺกาโส, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘อสมฺภีโต ภยาตีโต, ภวนฺตกรโณ มุนิ;

สีหูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘กุสโล พุทฺธธมฺเมหิ, อปสยฺโห ปเรหิ โส;

นาคูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘สทฺธมฺมาจารกุสโล, พุทฺธนาโค อสาทิโส;

อุสภูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘อนนฺตวณฺโณ อมิตยโส, วิจิตฺตสพฺพลกฺขโณ;

สกฺกูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘วสี คณี ปตาปี จ, เตชสฺสี จ ทุราสโท;

พฺรหฺมูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘ปตฺตธมฺโม ทสพโล, พลาติพลปารโค;

ธรณูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘สีลวีจิสมากิณฺโณ, ธมฺมวิญฺญาณโขภิโต;

อุทธูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘ทุราสโท ทุปฺปสโห, อจโล อุคฺคโต พฺรหา;

เนรูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘อนนฺตญาโณ อสมสโม, อตุโล อคฺคตํ คโต;

คคนูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘ปติฏฺฐา ภยภีตานํ, ตาโณ สรณคามินํ;

อสฺสาสโก มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘อาสโย พุทฺธิมนฺตานํ, ปุญฺญกฺเขตฺตํ สุเขสินํ;

รตนากโร มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘อสฺสาสโก เวทกโร, สามญฺญผลทายโก;

เมฆูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘โลกจกฺขุ มหาเตโช, สพฺพตมวิโนทโน;

สูริยูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘อารมฺมณวิมุตฺตีสุ, สภาวทสฺสโน มุนิ;

จนฺทูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘พุทฺโธ สมุสฺสิโต โลเก, ลกฺขเณหิ อลงฺกโต;

อปฺปเมยฺโย มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘ยสฺส ญาณํ อปฺปเมยฺยํ, สีลํ ยสฺส อนูปมํ;

วิมุตฺติ อสทิสา ยสฺส, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘ยสฺส ธีติ อสทิสา, ถาโม ยสฺส อจินฺติโย;

ยสฺส ปรกฺกโม เชฏฺโฐ, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘ราโค โทโส จ โมโห จ, วิสา สพฺเพ สมูหตา;

อคทูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘กฺเลสพฺยาธิพหุทุกฺข-สพฺพตมวิโนทโน;

เวชฺชูปโม มหาวีโร, โส เม พุทฺโธ นิมนฺติโตฯ

‘‘พุทฺโธติ โภ ยํ วเทสิ, โฆโสเปโส สุทุลฺลโภ;

พุทฺโธ พุทฺโธติ สุตฺวาน, ปีติ เม อุทปชฺชถฯ

‘‘อพฺภนฺตรํ อคณฺหนฺตํ, ปีติ เม พหิ นิจฺฉเร;

โสหํ ปีติมโน สนฺโต, อิทํ วจนมพฺรวิํฯ

‘‘กหํ นุ โข โส ภควา, โลกเชฏฺโฐ นราสโภ;

ตตฺถ คนฺตฺวา นมสฺสิสฺสํ, สามญฺญผลทายกํฯ

‘‘ปคฺคยฺห ทกฺขิณํ พาหุํ, เวทชาโต กตญฺชลี;

อาจิกฺขิ เม ธมฺมราชํ, โสกสลฺลวิโนทนํฯ

‘‘อุเทนฺตํว มหาเมฆํ, นีลํ อญฺชนสนฺนิภํ;

สาครํ วิย ทิสฺสนฺตํ, ปสฺสเสตํ มหาวนํฯ

‘‘เอตฺถ โส วสเต พุทฺโธ, อทนฺตทมโก มุนิ;

วินยนฺโต จ เวเนยฺเย, โพเธนฺโต โพธิปกฺขิเยฯ

‘‘ปิปาสิโตว อุทกํ, โภชนํว ชิฆจฺฉิโต;

คาวี ยถา วจฺฉคิทฺธา, เอวาหํ วิจินิํ ชินํฯ

‘‘อาจารอุปจารญฺญู, ธมฺมานุจฺฉวิสํวรํ;

สิกฺขาเปมิ สเก สิสฺเส, คจฺฉนฺเต ชินสนฺติกํฯ

‘‘ทุราสทา ภควนฺโต, สีหาว เอกจาริโน;

ปเท ปทํ นิกฺขิปนฺตา, อาคจฺเฉยฺยาถ มาณวาฯ

‘‘อาสีวิโส ยถา โฆโร, มิคราชาว เกสรี;

มตฺโตว กุญฺชโร ทนฺตี, เอวํ พุทฺธา ทุราสทาฯ

‘‘อุกฺกาสิตญฺจ ขิปิตํ, อชฺฌุเปกฺขิย มาณวา;

ปเท ปทํ นิกฺขิปนฺตา, อุเปถ พุทฺธสนฺติกํฯ

‘‘ปฏิสลฺลานครุกา, อปฺปสทฺทา ทุราสทา;

ทุรูปสงฺกมา พุทฺธา, ครู โหนฺติ สเทวเกฯ

‘‘ยทาหํ ปญฺหํ ปุจฺฉามิ, ปฏิสมฺโมทยามิ วา;

อปฺปสทฺทา ตทา โหถ, มุนิภูตาว ติฏฺฐถฯ

‘‘ยํ โส เทเสติ สมฺพุทฺโธ, เขมํ นิพฺพานปตฺติยา;

ตเมวตฺถํ นิสาเมถ, สทฺธมฺมสวนํ สุขํฯ

‘‘อุปสงฺกมฺม สมฺพุทฺธํ, สมฺโมทิํ มุนินา อหํ;

ตํ กถํ วีติสาเรตฺวา, ลกฺขเณ อุปธารยิํฯ

‘‘ลกฺขเณ ทฺเว จ กงฺขามิ, ปสฺสามิ ติํสลกฺขเณ;

โกโสหิตวตฺถคุยฺหํ, อิทฺธิยา ทสฺสยี มุนิฯ

‘‘ชิวฺหํ นินฺนามยิตฺวาน, กณฺณโสเต จ นาสิเก;

ปฏิมสิ นลาฏนฺตํ, เกวลํ ฉาทยี ชิโนฯ

‘‘ตสฺสาหํ ลกฺขเณ ทิสฺวา, ปริปุณฺเณ สพฺยญฺชเน;

พุทฺโธติ นิฏฺฐํ คนฺตฺวาน, สห สิสฺเสหิ ปพฺพชิํฯ

‘‘สเตหิ ตีหิ สหิโต, ปพฺพชิํ อนคาริยํ;

อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต, สพฺเพ ปตฺตามฺห นิพฺพุติํฯ

‘‘เอกโต กมฺมํ กตฺวาน, ปุญฺญกฺเขตฺเต อนุตฺตเร;

เอกโต สํสริตฺวาน, เอกโต วินิวตฺตยุํฯ

‘‘โคปานสิโย ทตฺวาน, ปูคธมฺเม วสิํ อหํ

เตน กมฺเมน สุกเตน, อฏฺฐ เหตู ลภามหํฯ

‘‘ทิสาสุ ปูชิโต โหมิ, โภคา จ อมิตา มม;

ปติฏฺฐา โหมิ สพฺเพสํ, ตาโส มม น วิชฺชติฯ

‘‘พฺยาธโย เม น วิชฺชนฺติ, ทีฆายุํ ปาลยามิ จ;

สุขุมจฺฉวิโก โหมิ, อาวาเส ปตฺถิเต วเสฯ

‘‘อฏฺฐ โคปานสี ทตฺวา, ปูคธมฺเม วสิํ อหํ;

ปฏิสมฺภิทารหตฺตญฺจ, เอตํ เม อปรฏฺฐมํฯ

‘‘สพฺพโวสิตโวสาโน, กตกิจฺโจ อนาสโว;

อฏฺฐ โคปานสี นาม, ตว ปุตฺโต มหามุนิฯ

‘‘ปญฺจ ถมฺภานิ ทตฺวาน, ปูคธมฺเม วสิํ อหํ;

เตน กมฺเมน สุกเตน, ปญฺจ เหตู ลภามหํฯ

‘‘อจโล โหมิ เมตฺตาย, อนูนงฺโค ภวามหํ;

อาเทยฺยวจโน โหมิ, น ธํเสมิ ยถา อหํฯ

‘‘อภนฺตํ โหติ เม จิตฺตํ, อขิโล โหมิ กสฺสจิ;

เตน กมฺเมน สุกเตน, วิมโล โหมิ สาสเนฯ

‘‘สคารโว สปฺปติสฺโส, กตกิจฺโจ อนาสโว;

สาวโก เต มหาวีร, ภิกฺขุ ตํ วนฺทเต มุนิฯ

‘‘กตฺวา สุกตปลฺลงฺกํ, สาลายํ ปญฺญเปสหํ;

เตน กมฺเมน สุกเตน, ปญฺจ เหตู ลภามหํฯ

‘‘อุจฺเจ กุเล ปชายิตฺวา, มหาโภโค ภวามหํ;

สพฺพสมฺปตฺติโก โหมิ, มจฺเฉรํ เม น วิชฺชติฯ

‘‘คมเน ปตฺถิเต มยฺหํ, ปลฺลงฺโก อุปติฏฺฐติ;

สห ปลฺลงฺกเสฏฺเฐน, คจฺฉามิ มม ปตฺถิตํฯ

‘‘เตน ปลฺลงฺกทาเนน, ตมํ สพฺพํ วิโนทยิํ;

สพฺพาภิญฺญาพลปฺปตฺโต, เถโร วนฺทติ ตํ มุนิฯ

‘‘ปริกิจฺจตฺตกิจฺจานิ, สพฺพกิจฺจานิ สาธยิํ;

เตน กมฺเมน สุกเตน, ปาวิสิํ อภยํ ปุรํฯ

‘‘ปรินิฏฺฐิตสาลมฺหิ , ปริโภคมทาสหํ;

เตน กมฺเมน สุกเตน, เสฏฺฐตฺตํ อชฺฌุปาคโตฯ

‘‘เย เกจิ ทมกา โลเก, หตฺถิอสฺเส ทเมนฺติ เย;

กริตฺวา การณา นานา, ทารุเณน ทเมนฺติ เตฯ

‘‘น เหวํ ตฺวํ มหาวีร, ทเมสิ นรนาริโย;

อทณฺเฑน อสตฺเถน, ทเมสิ อุตฺตเม ทเมฯ

‘‘ทานสฺส วณฺเณ กิตฺเตนฺโต, เทสนากุสโล มุนิ;

เอกปญฺหํ กเถนฺโตว, โพเธสิ ติสเต มุนิฯ

‘‘ทนฺตา มยํ สารถินา, สุวิมุตฺตา อนาสวา;

สพฺพาภิญฺญาพลปตฺตา, นิพฺพุตา อุปธิกฺขเยฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ทานมททิํ ตทา;

อติกฺกนฺตา ภยา สพฺเพ, สาลาทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[838]

‘‘ยํ ตํ สรณมาคมฺห, อิโต อฏฺฐเม จกฺขุม;

สตฺตรตฺเตน ภควา, ทนฺตามฺห ตว สาสเน’’ติฯ –

คาถมาห ฯ ตสฺสตฺโถ – ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุม ภควา ยสฺมา มยํ อิโต อตีเต อฏฺฐเม ทิวเส ตํ สรณํ อคมิมฺหฯ ตสฺมา สตฺตรตฺเตน ตว สาสเน ทมเกน ทนฺตา อมฺห, อโห เต สรณคมนสฺส อานุภาโวติฯ ตโต ปรํ –

[839]

‘‘ตุวํ พุทฺโธ ตุวํ สตฺถา, ตุวํ มาราภิภู มุนิ;

ตุวํ อนุสเย เฉตฺวา, ติณฺโณ ตาเรสิมํ ปชํฯ

[840]

‘‘อุปธี เต สมติกฺกนฺตา, อาสวา เต ปทาลิตา;

สีโหว อนุปาทาโน, ปหีนภยเภรโว’’ติฯ –

อิมาหิ ทฺวีหิ คาถาหิ อภิตฺถวิตฺวา โอสานคาถาย สตฺถารํ วนฺทนํ ยาจติ –

[841]

‘‘ภิกฺขโว ติสตา อิเม, ติฏฺฐนฺติ ปญฺชลีกตา;

ปาเท วีร ปสาเรหิ, นาคา วนฺทนฺตุ สตฺถุโน’’ติฯ

ตตฺถ ตุวํ พุทฺโธติ ตฺวเมว อิมสฺมิํ โลเก สพฺพญฺญุพุทฺโธฯ ทิฏฺฐธมฺมิกาทิอตฺเถน สตฺตานํ อนุสาสนโต ตฺวเมว สตฺถาฯ สพฺเพสํ มารานํ อภิภวนโต มาราภิภูฯ มุนิภาวโต มุนิฯ อนุสเย เฉตฺวาติ กามราคาทิเก อนุสเย อริยมคฺคสตฺเถน ฉินฺทิตฺวาฯ ติณฺโณติ สยํ สํสารมโหฆํ ติณฺโณ, เทสนาหตฺเถน อิมํ ปชํ สตฺตกายํ ตาเรสิฯ อุปธีติ ขนฺธูปธิอาทโย สพฺเพ อุปธีฯ อทุปาทาโนติ สพฺพโส ปหีนกามุปาทานาทิโกฯ เอวํ วตฺวา เถโร สปริโส สตฺถารํ อภิวนฺทตีติฯ

เสลตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. กาฬิโคธาปุตฺตภทฺทิยตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยาตํ เม หตฺถิคีวายาติอาทิกา อายสฺมโต ภทฺทิยตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล มหาโภคกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา เอกํ ภิกฺขุํ อุจฺจากุลิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปิยมานํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา ปณิธานํ อกาสิฯ สตฺถาปิสฺส อนนฺตราเยน สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา พฺยากาสิฯ โสปิ ตํ พฺยากรณํ สุตฺวา อุจฺจากุลิกสํวตฺตนิกํ กมฺมํ ปุจฺฉิตฺวา ธมฺมสฺสวนสฺส การาปนํ, ธมฺมมณฺฑเป อาสนทานํ, พีชนีทานํ, ธมฺมกถิกานํ ปูชาสกฺการกรณํ, อุโปสถาคาเร ปฏิสฺสยทานนฺติ เอวมาทิํ ยาวชีวํ พหุปุญฺญํ กตฺวา ตโต จุโต เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต อปรภาเค อมฺหากํ ภควโต อุปฺปตฺติยา ปุเรตรํ พาราณสิยํ กุฏุมฺพิยฆเร นิพฺพตฺโต สมฺพหุเล ปจฺเจกพุทฺเธ ปิณฺฑาย จริตฺวา เอกสฺมิํเยว ฐาเน สมาคนฺตฺวา ภตฺตวิสฺสคฺคํ กโรนฺเต ทิสฺวา ตตฺถ ปาสาณผลกานิ อตฺถริตฺวา ปาโททกาทิํ อุปฏฺฐเปนฺโต ยาวชีวํ อุปฏฺฐหิฯ

โส เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร สากิยราชกุเล นิพฺพตฺติ, ภทฺทิโยติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต อนุรุทฺธาทีหิ ปญฺจหิ ขตฺติเยหิ สทฺธิํ สตฺถริ อนุปิยมฺพวเน วิหรนฺเต สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ตํ สตฺถา อปรภาเค เชตวเน อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ โส ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วีตินาเมนฺโต อรญฺญคโตปิ รุกฺขมูลคโตปิ สุญฺญาคารคโตปิ ‘‘อโห สุขํ, อโห สุข’’นฺติ อภิกฺขณํ อุทานํ อุทาเนสิฯ ตํ สุตฺวา ภิกฺขู สตฺถุ อาโรเจสุํ – ‘‘อายสฺมา ภทฺทิโย กาฬิโคธาย ปุตฺโต อภิกฺขณํ ‘อโห สุขํ, อโห สุข’นฺติ วทติ, อนภิรโต มญฺเญ พฺรหฺมจริยํ จรตี’’ติฯ สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภทฺทิย, อภิกฺขณํ ‘อโห สุขํ, อโห สุข’นฺติ วทสี’’ติ ปุจฺฉิฯ โส ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ ปฏิชานิตฺวา ‘‘ปุพฺเพ เม, ภนฺเต, รชฺชํ กาเรนฺตสฺส สุสํวิหิตารกฺโข อโหสิํ, ตถาปิ ภีโต อุพฺพิคฺโค อุสฺสงฺกิโต วิหาสิํฯ อิทานิ ปน ปพฺพชิโต อภีโต อนุพฺพิคฺโค อนุสฺสงฺกิโต วิหรามี’’ติ วตฺวา –

[842]

‘‘ยาตํ เม หตฺถิคีวาย, สุขุมา วตฺถา ปธาริตา;

สาลีนํ โอทโน ภุตฺโต, สุจิมํสูปเสจโนฯ

[843]