7. กาติยานตฺเถรคาถาวณฺณนา

อุฏฺเฐหีติอาทิกา อายสฺมโต กาติยานตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺส โกสิยโคตฺตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต, มาตุโคตฺตวเสน ปน กาติยาโนติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต สามญฺญกานิตฺเถรสฺส คิหิสหาโย เถรํ ทิสฺวา ปพฺพชิโต สมณธมฺมํ กโรนฺโต รตฺติํ ‘‘นิทฺทาภิภวํ วิโนเทสฺสามี’’ติ จงฺกมํ อารุหิฯ โส จงฺกมนฺโต นิทฺทาย อภิภูโต ปจลายมาโน ปริปติตฺวา ตตฺเถว อนนฺตรหิตาย ภูมิยา นิปชฺชิ, สตฺถา ตสฺส ตํ ปวตฺติํ ทิสฺวา สยํ ตตฺถ คนฺตฺวา อากาเส ฐตฺวา ‘‘กาติยานา’’ติ สญฺญํ อทาสิฯ โส สตฺถารํ ทิสฺวา อุฏฺฐหิตฺวา วนฺทิตฺวา สํเวคชาโต อฏฺฐาสิฯ อถสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสนฺโต –

[411]

‘‘อุฏฺเฐหิ นิสีท กาติยาน, มา นิทฺทาพหุโล อหุ ชาครสฺสุ;

มา ตํ อลสํ ปมตฺตพนฺธุ, กูเฏเนว ชินาตุ มจฺจุราชาฯ

[412]

‘‘เสยฺยถาปิ มหาสมุทฺทเวโค, เอวํ ชาติชราติ วตฺตเต ตํ;

โส กโรหิ สุทีปมตฺตโน ตฺวํ, น หิ ตาณํ ตว วิชฺชเตว อญฺญํฯ

[413]

‘‘สตฺถา หิ วิเชสิ มคฺคเมตํ, สงฺคา ชาติชราภยา อตีตํ;

ปุพฺพาปรรตฺตมปฺปมตฺโต, อนุยุญฺชสฺสุ ทฬฺหํ กโรหิ โยคํฯ

[414]

‘‘ปุริมานิ ปมุญฺจ พนฺธนานิ, สงฺฆาฏิขุรมุณฺฑภิกฺขโภชี;

มา ขิฑฺฑารติญฺจ มา นิทฺทํ, อนุยุญฺชิตฺถ ฌาย กาติยานฯ

[415]

‘‘ฌายาหิ ชินาหิ กาติยาน, โยคกฺเขมปเถสุ โกวิโทสิ;

ปปฺปุยฺย อนุตฺตรํ วิสุทฺธิํ, ปรินิพฺพาหิสิ วารินาว โชติฯ

[416]

‘‘ปชฺโชตกโร ปริตฺตรํโส, วาเตน วินมฺยเต ลตาว;

เอวมฺปิ ตุวํ อนาทิยาโน, มารํ อินฺทสโคตฺต นิทฺธุนาหิ;

โส เวทยิตาสุ วีตราโค, กาลํ กงฺข อิเธว สีติภูโต’’ติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ อุฏฺเฐหีติ นิทฺทูปคมนโต อุฏฺฐหนฺโต อุฏฺฐานวีริยํ กโรหิฯ ยสฺมา นิปชฺชา นาม โกสชฺชปกฺขิยา, ตสฺมา มา สยิฯ นิสีทาติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สติํ อุปฏฺฐเปตฺวา นิสีทฯ กาติยานาติ ตํ นาเมน อาลปติฯ มา นิทฺทาพหุโล อหูติ นิทฺทาพหุโล นิทฺทาภิภูโต มา อหุฯ ชาครสฺสูติ ชาคร, ชาคริยมนุยุตฺโต โหหิฯ มา ตํ อลสนฺติ ชาคริยํ อนนุยุญฺชนฺตํ ตํ อลสํ กุสีตํ ปมตฺตพนฺธุ มจฺจุราชา กูเฏเนว อทฺทุหเนน วิย เนสาโท มิคํ วา ปกฺขิํ วา ชราโรเคหิ มา ชินาตุ มา อภิภวตุ, มา อชฺโฌตฺถรตูติ อตฺโถฯ

เสยฺยถาปีติ เสยฺยถา อปิฯ มหาสมุทฺทเวโคติ มหาสมุทฺทสฺส อูมิเวโคฯ เอวนฺติ ยถา นาม มหาสมุทฺทอูมิเวโค อุปรูปริ อุฏฺฐหนฺโต ตํ อภิกฺกมิตุํ อสกฺโกนฺตํ ปุริสํ อภิภวติ, เอวํ ชาติ ชรา จ โกสชฺชาภิภูตํ ตํ อติวตฺตเต อุปรูปริ อชฺโฌตฺถรติฯ โส กโรหีติ โส ตฺวํ, กาติยาน, จตูหิ โอเฆหิ อนชฺโฌตฺถรณียํ อรหตฺตผลสงฺขาตํ สุทีปํ อตฺตโน กโรหิ อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปาเทหิฯ น หิ ตาณํ ตว วิชฺชเตว อญฺญนฺติ หีติ เหตุอตฺเถ นิปาโตฯ ยสฺมา ตโต อคฺคผลโต อญฺญํ ตว ตาณํ นาม อิธ วา หุรํ วา น อุปลพฺภติ, ตสฺมา ตํ อรหตฺตสงฺขาตํ สุทีปํ กโรหีติฯ

สตฺถา หิ วิเชสิ มคฺคเมตนฺติ ยํ สาเธตุํ อวิสหนฺตา ยโต ปราชิตา ปุถู อญฺญติตฺถิยา, ตเทตํ ตสฺส สุทีปสฺส การณภูตํ ปญฺจวิธสงฺคโต ชาติอาทิภยโต จ อตีตํ อริยมคฺคํ เทวปุตฺตมาราทิเก อภิภวิตฺวา ตุยฺหํ สตฺถา วิเชสิ สาเธสิฯ

ยสฺมา สตฺถุ สนฺตกํ นาม สาวเกน อธิคนฺตพฺพํ น วิสฺสชฺเชตพฺพํ, ตสฺมา ตสฺส อธิคมาย ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ ปุริมยามํ ปจฺฉิมยามญฺจ , อปฺปมตฺโต สโต สมฺปชาโน หุตฺวา อนุยุญฺช โยคํ ภาวนํ ทฬฺหญฺจ กโรหิฯ

ปุริมานิ ปมุญฺจ พนฺธนานีติ ปุริมกานิ คิหิกาเล อาพทฺธานิ คิหิพนฺธนานิ กามคุณพนฺธนานิ ปมุญฺจ วิสฺสชฺเชหิ, ตตฺถ อนเปกฺโข โหหิฯ สงฺฆาฏิขุรมุณฺฑภิกฺขโภชีติ สงฺฆาฏิธารี ขุเรน กตสิรมุณฺโฑ ภิกฺขาหารโภชี, ติวิธมฺเปตํ ปุริมพนฺธนปโมกฺขสฺส ขิฑฺฑารตินิทฺทานนุโยคสฺส จ การณวจนํฯ ยสฺมา ตฺวํ สงฺฆาฏิปารุโต มุณฺโฑ ภิกฺขาหาโร ชีวติ, ตสฺมา เต กามสุขานุโยโค ขิฑฺฑารตินิทฺทานุโยโค จ น ยุตฺโตติ ตโต ปุริมานิ ปมุญฺจ พนฺธนานิ ขิฑฺฑารติํ นิทฺทญฺจ มานุยุญฺชิตฺถาติ โยชนาฯ ฌายาติ ฌายสฺสุ อารมฺมณูปนิชฺฌานํ อนุยุญฺชฯ

ตํ ปน อนุยุญฺชนฺโต เยน ฌาเนน ฌายโต กิเลสา สพฺพโส ชิตา โหนฺติ, ตํ ลกฺขณูปนิชฺฌานํ อนุยุญฺชาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ฌายาหิ ชินาหี’’ติ อาหฯ โยคกฺเขมปเถสุ โกวิโทสีติ จตูหิ โยเคหิ เขมสฺส นิพฺพานสฺส ปถภูเตสุ โพธิปกฺขิยธมฺเมสุ กุสโล เฉโก อสิ, ตสฺมา ภาวนํ อุสฺสุกฺกาเปนฺโต อนุตฺตรํ อุตฺตรรหิตํ, วิสุทฺธิํ นิพฺพานํ อรหตฺตญฺจ ปปฺปุยฺย ปาปุณิตฺวา ปน ตฺวํ ปรินิพฺพาหิสิฯ วารินาว โชตีติ มหตา สลิลวุฏฺฐินิปาเตน อคฺคิขนฺโธ วิย อริยมคฺควุฏฺฐินิปาเตน ปรินิพฺพายิสฺสติฯ

ปชฺโชตกโรติ ปชฺโชติํ กโร ปทีโปฯ ปริตฺตรํโสติ ขุทฺทกจฺจิโกฯ วินมฺยเตติ วินมียติ อปนิยฺยติฯ ลตาวาติ วลฺลิ วิยฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา วฏฺฏิอาทิปจฺจยเวกลฺเลน ปริตฺตรํโส มนฺทปโภ ปทีโป อปฺปิกา ลตา วา วาเตน วิธมิยฺยติ วิทฺธํสิยฺยติ, เอวํ ตุวมฺปิฯ โกสิยโคตฺตตาย, อินฺทสโคตฺต, อินฺทสมานโคตฺตํฯ มารํ ตสฺส วเส อนาวตฺตนา อนุปาทานโต จ อนาทิยาโน, นิทฺธุนาหิ วิธเมหิ วิทฺธํเสหิฯ

เอวํ ปน วิทฺธํสมาโน โส ตฺวํ เวทยิตาสุ สพฺพาสุ เวทนาสุ วิคตจฺฉนฺทราโค อิเธว อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเว สพฺพกิเลสทรถปริฬาหาภาเวน สีติภูโต นิพฺพุโต อตฺตโน ปรินิพฺพานกาลํ กงฺข อาคเมหีติ ฯ เอวํ สตฺถารา อนุปาทิเสสํ นิพฺพานํ ปาเปตฺวา เทสนาย กตาย เถโร เทสนาวสาเน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถารา เทสิตนิยาเมเนว อิมา คาถา อภาสิฯ ตา เอว อิมา คาถา เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณญฺจ ชาตาฯ

กาติยานตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. มิคชาลตฺเถรคาถาวณฺณนา

สุเทสิโตติอาทิกา อายสฺมโต มิคชาลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ วิสาขาย มหาอุปาสิกาย ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, มิคชาโลติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิหารํ คนฺตฺวา อภิณฺหโส ธมฺมสฺสวเนน ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[417]

‘‘สุเทสิโต จกฺขุมตา, พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา;

สพฺพสํโยชนาตีโต, สพฺพวฏฺฏวินาสโนฯ

[418]

‘‘นิยฺยานิโก อุตฺตรโณ, ตณฺหามูลวิโสสโน;

วิสมูลํ อาฆาตนํ, เฉตฺวา ปาเปติ นิพฺพุติํฯ

[419]

‘‘อญฺญาณมูลเภทาย, กมฺมยนฺตวิฆาฏโน;

วิญฺญาณานํ ปริคฺคเห, ญาณวชิรนิปาตโนฯ

[420]

‘‘เวทนานํ วิญฺญาปโน, อุปาทานปฺปโมจโน;

ภวํ องฺคารกาสุํว, ญาเณน อนุปสฺสโนฯ

[421]

‘‘มหารโส สุคมฺภีโร, ชรามจฺจุนิวารโณ;

อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, ทุกฺขูปสมโน สิโวฯ

[422]

‘‘กมฺมํ กมฺมนฺติ ญตฺวาน, วิปากญฺจ วิปากโต;

ปฏิจฺจุปฺปนฺนธมฺมานํ, ยถาวาโลกทสฺสโน;

มหาเขมงฺคโม สนฺโต, ปริโยสานภทฺทโก’’ติฯ – อิมา คาถา อภาสิ;