ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ขุทฺทกนิกาเย

เถรคาถา-อฏฺฐกถา

(ทุติโย ภาโค)

4. จตุกฺกนิปาโต

1. นาคสมาลตฺเถรคาถาวณฺณนา

อลงฺกตาติอาทิกา อายสฺมโต นาคสมาลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต คิมฺหสมเย สูริยาตปสนฺตตฺตาย ภูมิยา คจฺฉนฺตํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ฉตฺตํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สกฺยราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา นาคสมาโลติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต ญาติสมาคเม ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา กิญฺจิ กาลํ ภควโต อุปฏฺฐาโก อโหสิฯ โส เอกทิวสํ นครํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺโฐ อลงฺกตปฏิยตฺตํ อญฺญตรํ นจฺจกิํ มหาปเถ ตูริเยสุ วชฺชนฺเตสุ นจฺจนฺติํ ทิสฺวา, ‘‘อยํ จิตฺตกิริยวาโยธาตุวิปฺผารวเสน กรชกายสฺส ตถา ตถา ปริวตฺติ, อโห อนิจฺจา สงฺขารา’’ติ ขยวยํ ปฏฺฐเปตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.46.37-48) –

‘‘องฺคารชาตา ปถวี, กุกฺกุฬานุคตา มหี;

ปทุมุตฺตโร ภควา, อพฺโภกาสมฺหิ จงฺกมิฯ

‘‘ปณฺฑรํ ฉตฺตมาทาย, อทฺธานํ ปฏิปชฺชหํ;

ตตฺถ ทิสฺวาน สมฺพุทฺธํ, วิตฺติ เม อุปปชฺชถฯ

‘‘มรีจิโยตฺถฏา ภูมิ, องฺคาราว มหี อยํ;

อุปหนฺติ มหาวาตา, สรีรสฺสาสุเขปนาฯ

‘‘สีตํ อุณฺหํ วิหนนฺตํ, วาตาตปนิวารณํ;

ปฏิคฺคณฺห อิมํ ฉตฺตํ, ผสฺสยิสฺสามิ นิพฺพุติํฯ

‘‘อนุกมฺปโก การุณิโก, ปทุมุตฺตโร มหายโส;

มม สงฺกปฺปมญฺญาย, ปฏิคฺคณฺหิ ตทา ชิโนฯ

‘‘ติํสกปฺปานิ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยิํ;

สตานํ ปญฺจกฺขตฺตุญฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํฯ

‘‘ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํ;

อนุโภมิ สกํ กมฺมํ, ปุพฺเพ สุกตมตฺตโนฯ

‘‘อยํ เม ปจฺฉิมา ชาติ, จริโม วตฺตเต ภโว;

อชฺชาปิ เสตจฺฉตฺตํ เม, สพฺพกาลํ ธรียติฯ

‘‘สตสหสฺสิโต กปฺเป, ยํ ฉตฺตมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ฉตฺตทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา –

[267]

‘‘อลงฺกตา สุวสนา, มาลินี จนฺทนุสฺสทา;

มชฺเฌ มหาปเถ นารี, ตูริเย นจฺจติ นฏฺฏกีฯ

[268]

‘‘ปิณฺฑิกาย ปวิฏฺโฐหํ, คจฺฉนฺโต นํ อุทิกฺขิสํ;

อลงฺกตํ สุวสนํ, มจฺจุปาสํว โอฑฺฑิตํฯ

[269]

‘‘ตโต เม มนสีกาโร, โยนิโส อุทปชฺชถ;

อาทีนโว ปาตุรหุ, นิพฺพิทา สมติฏฺฐถฯ

[270]