7. วีมํสกสุตฺตํ

[487] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ ตตฺร โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ภิกฺขโว’’ติฯ ‘‘ภทนฺเต’’ติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ – ‘‘วีมํสเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรสฺส เจโตปริยายํ อชานนฺเตน [อาชานนฺเตน (ปี. ก.), อชานนฺเตน กินฺติ (?)] ตถาคเต สมนฺเนสนา กาตพฺพา ‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ วา โน วา’ อิติ วิญฺญาณายา’’ติฯ ‘‘ภควํมูลกา โน, ภนฺเต, ธมฺมา, ภควํเนตฺติกา ภควํปฏิสรณา; สาธุ วต, ภนฺเต, ภควนฺตํเยว ปฏิภาตุ เอตสฺส ภาสิตสฺส อตฺโถ; ภควโต สุตฺวา ภิกฺขู ธาเรสฺสนฺตี’’ติฯ ‘‘เตน หิ, ภิกฺขเว, สุณาถ, สาธุกํ มนสิ กโรถ, ภาสิสฺสามี’’ติ ฯ ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ติ โข เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํฯ ภควา เอตทโวจ –

[488] ‘‘วีมํสเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ปรสฺส เจโตปริยายํ อชานนฺเตน ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ตถาคโต สมนฺเนสิตพฺโพ จกฺขุโสตวิญฺเญยฺเยสุ ธมฺเมสุ – ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติฯ

‘‘ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ – ‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติฯ

‘‘ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ – ‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ เต ตถาคตสฺสา’ติฯ

‘‘ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ เต ตถาคตสฺสา’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ – ‘ทีฆรตฺตํ สมาปนฺโน อยมายสฺมา อิมํ กุสลํ ธมฺมํ, อุทาหุ อิตฺตรสมาปนฺโน’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ทีฆรตฺตํ สมาปนฺโน อยมายสฺมา อิมํ กุสลํ ธมฺมํ, นายมายสฺมา อิตฺตรสมาปนฺโน’ติฯ

‘‘ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ทีฆรตฺตํ สมาปนฺโน อยมายสฺมา อิมํ กุสลํ ธมฺมํ, นายมายสฺมา อิตฺตรสมาปนฺโน’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ – ‘ญตฺตชฺฌาปนฺโน อยมายสฺมา ภิกฺขุ ยสปฺปตฺโต, สํวิชฺชนฺตสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา’ติ? น ตาว, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน อิเธกจฺเจ อาทีนวา สํวิชฺชนฺติ ยาว น ญตฺตชฺฌาปนฺโน โหติ ยสปฺปตฺโตฯ ยโต จ โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ญตฺตชฺฌาปนฺโน โหติ ยสปฺปตฺโต , อถสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา สํวิชฺชนฺติฯ ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ญตฺตชฺฌาปนฺโน อยมายสฺมา ภิกฺขุ ยสปฺปตฺโต, นาสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา สํวิชฺชนฺตี’ติฯ

‘‘ยโต นํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘ญตฺตชฺฌาปนฺโน อยมายสฺมา ภิกฺขุ ยสปฺปตฺโต, นาสฺส อิเธกจฺเจ อาทีนวา สํวิชฺชนฺตี’ติ, ตโต นํ อุตฺตริํ สมนฺเนสติ – ‘อภยูปรโต อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ภยูปรโต; วีตราคตฺตา กาเม น เสวติ ขยา ราคสฺสา’ติ? ตเมนํ สมนฺเนสมาโน เอวํ ชานาติ – ‘อภยูปรโต อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ภยูปรโต; วีตราคตฺตา กาเม น เสวติ ขยา ราคสฺสา’ติฯ ตญฺเจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ ปเร เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ – ‘เก ปนายสฺมโต อาการา, เก อนฺวยา, เยนายสฺมา เอวํ วเทสิ – อภยูปรโต อยมายสฺมา, นายมายสฺมา ภยูปรโต; วีตราคตฺตา กาเม น เสวติ ขยา ราคสฺสา’ติฯ

สมฺมา พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ พฺยากเรยฺย – ‘ตถา หิ ปน อยมายสฺมา สงฺเฆ วา วิหรนฺโต เอโก วา วิหรนฺโต, เย จ ตตฺถ สุคตา เย จ ตตฺถ ทุคฺคตา, เย จ ตตฺถ คณมนุสาสนฺติ, เย จ อิเธกจฺเจ อามิเสสุ สํทิสฺสนฺติ, เย จ อิเธกจฺเจ อามิเสน อนุปลิตฺตา, นายมายสฺมา ตํ เตน อวชานาติ ฯ สมฺมุขา โข ปน เมตํ ภควโต สุตํ สมฺมุขา ปฏิคฺคหิตํ – อภยูปรโตหมสฺมิ, นาหมสฺมิ ภยูปรโต, วีตราคตฺตา กาเม น เสวามิ ขยา ราคสฺสา’ติฯ

[489] ‘‘ตตฺร , ภิกฺขเว, ตถาคโตว อุตฺตริํ ปฏิปุจฺฉิตพฺโพ – ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วา’ติ? พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ตถาคโต เอวํ พฺยากเรยฺย – ‘เย สํกิลิฏฺฐา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’’’ติฯ

‘‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วาติ? พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ตถาคโต เอวํ พฺยากเรยฺย – ‘เย วีติมิสฺสา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, น เต ตถาคตสฺส สํวิชฺชนฺตี’ติฯ

‘‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ วา เต ตถาคตสฺส โน วาติ? พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ตถาคโต เอวํ พฺยากเรยฺย – ‘เย โวทาตา จกฺขุโสตวิญฺเญยฺยา ธมฺมา, สํวิชฺชนฺติ เต ตถาคตสฺส; เอตํปโถหมสฺมิ, เอตํโคจโร [เอตปโถหมสฺมิ เอตโคจโร (สี. สฺยา. กํ. ปี.)], โน จ เตน ตมฺมโย’ติฯ

‘‘เอวํวาทิํ โข, ภิกฺขเว, สตฺถารํ อรหติ สาวโก อุปสงฺกมิตุํ ธมฺมสฺสวนายฯ ตสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสติ อุตฺตรุตฺตริํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํฯ ยถา ยถา โข, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน สตฺถา ธมฺมํ เทเสติ อุตฺตรุตฺตริํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํ ตถา ตถา โส ตสฺมิํ ธมฺเม อภิญฺญาย อิเธกจฺจํ ธมฺมํ ธมฺเมสุ นิฏฺฐํ คจฺฉติ, สตฺถริ ปสีทติ – ‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สงฺโฆ’ติฯ ตญฺเจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุํ ปเร เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ – ‘เก ปนายสฺมโต อาการา, เก อนฺวยา, เยนายสฺมา เอวํ วเทสิ – สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา , สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สงฺโฆ’ติ? สมฺมา พฺยากรมาโน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ เอวํ พฺยากเรยฺย – ‘อิธาหํ, อาวุโส, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํ ธมฺมสฺสวนายฯ ตสฺส เม ภควา ธมฺมํ เทเสติ อุตฺตรุตฺตริํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํฯ

ยถา ยถา เม, อาวุโส , ภควา ธมฺมํ เทเสติ อุตฺตรุตฺตริํ ปณีตปณีตํ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํ ตถา ตถาหํ ตสฺมิํ ธมฺเม อภิญฺญาย อิเธกจฺจํ ธมฺมํ ธมฺเมสุ นิฏฺฐมคมํ, สตฺถริ ปสีทิํ – สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ภควตา, ธมฺโม, สุปฺปฏิปนฺโน สงฺโฆ’ติฯ

[490] ‘‘ยสฺส กสฺสจิ, ภิกฺขเว, อิเมหิ อากาเรหิ อิเมหิ ปเทหิ อิเมหิ พฺยญฺชเนหิ ตถาคเต สทฺธา นิวิฏฺฐา โหติ มูลชาตา ปติฏฺฐิตา, อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, อาการวตี สทฺธา ทสฺสนมูลิกา, ทฬฺหา; อสํหาริยา สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เทเวน วา มาเรน วา พฺรหฺมุนา วา เกนจิ วา โลกสฺมิํฯ เอวํ โข, ภิกฺขเว, ตถาคเต ธมฺมสมนฺเนสนา โหติฯ เอวญฺจ ปน ตถาคโต ธมฺมตาสุสมนฺนิฏฺโฐ โหตี’’ติฯ

อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมนา เต ภิกฺขู ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทุนฺติฯ

วีมํสกสุตฺตํ นิฏฺฐิตํ สตฺตมํฯ

8. โกสมฺพิยสุตฺตํ

[491] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา โกสมฺพิยํ วิหรติ โฆสิตาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน โกสมฺพิยํ ภิกฺขู ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติฯ เต น เจว อญฺญมญฺญํ สญฺญาเปนฺติ น จ สญฺญตฺติํ อุเปนฺติ, น จ อญฺญมญฺญํ นิชฺฌาเปนฺติ, น จ นิชฺฌตฺติํ อุเปนฺติฯ อถ โข อญฺญตโร ภิกฺขุ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ, ภนฺเต, โกสมฺพิยํ ภิกฺขู ภณฺฑนชาตา กลหชาตา วิวาทาปนฺนา อญฺญมญฺญํ มุขสตฺตีหิ วิตุทนฺตา วิหรนฺติ, เต น เจว อญฺญมญฺญํ สญฺญาเปนฺติ, น จ สญฺญตฺติํ อุเปนฺติ, น จ อญฺญมญฺญํ นิชฺฌาเปนฺติ, น จ นิชฺฌตฺติํ อุเปนฺตี’’ติฯ

อถ โข ภควา อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, มม วจเนน เต ภิกฺขู อามนฺเตหิ – ‘สตฺถา โว อายสฺมนฺเต อามนฺเตตี’’’ติฯ