5. กุณฺฑธานตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปญฺจ ฉินฺเท ปญฺจ ชเหติ อายสฺมโต กุณฺฑธานตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห อุปฺปนฺโน วยปฺปตฺโต เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา เอกํ ภิกฺขุํ ปฐมํ สลากํ คณฺหนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปิยมานํ ทิสฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ตทนุรูปํ ปุญฺญํ กโรนฺโต วิจริฯ โส เอกทิวสํ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย นิสินฺนสฺส มโนสิลาจุณฺณปิญฺชรํ มหนฺตํ กทลิผลกณฺณิกํ อุปเนสิ, ตํ ภควา ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เอกาทสกฺขตฺตุํ เทเวสุ เทวรชฺชํ กาเรสิฯ จตุวีสติวาเร ราชา อโหสิ จกฺกวตฺตีฯ เอวํ โส ปุนปฺปุนํ ปุญฺญานิ กตฺวา อปราปรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปพุทฺธกาเล ภุมฺมเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ทีฆายุกพุทฺธานญฺจ นาม น อนฺวทฺธมาสิโก อุโปสโถ โหติฯ ตถา หิ วิปสฺสิสฺส ภควโต ฉพฺพสฺสนฺตเร ฉพฺพสฺสนฺตเร อุโปสโถ อโหสิฯ กสฺสปทสพโล ปน ฉฏฺเฐ ฉฏฺเฐ มาเส ปาติโมกฺขํ โอสาเรสิฯ ตสฺส ปาติโมกฺขสฺส โอสารณกาเล ทิสาวาสิกา ทฺเว สหายกา ภิกฺขู ‘‘อุโปสถํ กริสฺสามา’’ติ คจฺฉนฺติฯ

อยํ ภุมฺมเทวตา จินฺเตสิ – ‘‘อิเมสํ ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนํ เมตฺติ อติวิย ทฬฺหา, กิํ นุ โข, เภทเก สติ ภิชฺเชยฺย, น ภิชฺเชยฺยา’’ติ, สา เตสํ โอกาสํ โอโลกยมานา เตสํ อวิทูเรเนว คจฺฉติฯ อเถโก เถโร เอกสฺส หตฺเถ ปตฺตจีวรํ ทตฺวา สรีรวฬญฺชนตฺถํ อุทกผาสุกฏฺฐานํ คนฺตฺวา โธตหตฺถปาโท หุตฺวา คุมฺพสมีปโต นิกฺขมติ ภุมฺมเทวตา ตสฺส เถรสฺส ปจฺฉโต อุตฺตมรูปา อิตฺถี หุตฺวา เกเส วิธุนิตฺวา สํวิธาย สมฺพนฺธนฺตี วิย ปิฏฺฐิยํ ปํสุํ ปุญฺฉมานา วิย สาฏกํ สํวิธาย นิวาสยมานา วิย จ หุตฺวา เถรสฺส ปทานุปทิกา หุตฺวา คุมฺพโต นิกฺขนฺตาฯ เอกมนฺเต ฐิโต สหายกตฺเถโร ตํ การณํ ทิสฺวาว โทมนสฺสชาโต ‘‘นฏฺโฐ ทานิ เม อิมินา ภิกฺขุนา สทฺธิํ ทีฆรตฺตานุคโต สิเนโห, สจาหํ เอวํวิธภาวํ ชาเนยฺยํ, เอตฺตกํ อทฺธานํ อิมินา สทฺธิํ วิสฺสาสํ น กเรยฺย’’นฺติ จินฺเตตฺวา อาคจฺฉนฺตสฺเสวสฺส, ‘‘หนฺทาวุโส, ตุยฺหํ ปตฺตจีวรํ, ตาทิเสน ปาเปน สทฺธิํ เอกมคฺคํ นาคจฺฉามี’’ติ อาหฯ ตํ กถํ สุตฺวา ตสฺส ลชฺชิภิกฺขุโน หทยํ ติขิณสตฺติํ คเหตฺวา วิทฺธํ วิย อโหสิฯ ตโต นํ อาห – ‘‘อาวุโส, กิํ นาเมตํ วทสิ, อหํ เอตฺตกํ กาลํ ทุกฺกฏมตฺตมฺปิ อาปตฺติํ น ชานามิฯ ตฺวํ ปน มํ อชฺช ‘ปาโป’ติ วทสิ, กิํ เต ทิฏฺฐ’’นฺติฯ ‘‘กิํ อญฺเญน ทิฏฺเฐน, กิํ ตฺวํ เอวํวิเธน อลงฺกตปฏิยตฺเตน มาตุคาเมน สทฺธิํ เอกฏฺฐาเน หุตฺวา นิกฺขนฺโต’’ติฯ ‘‘นตฺเถตํ, อาวุโส, มยฺหํ, นาหํ เอวรูปํ มาตุคามํ ปสฺสามี’’ติฯ

ตสฺส ยาวตติยํ กเถนฺตสฺสาปิ อิตโร เถโร กถํ อสทฺทหิตฺวา อตฺตนา ทิฏฺฐการณํเยว ภูตตฺตํ กตฺวา คณฺหนฺโต เตน สทฺธิํ เอกมคฺเคน อคนฺตฺวา อญฺเญน มคฺเคน สตฺถุ สนฺติกํ คโตฯ อิตโรปิ ภิกฺขุ อญฺเญน มคฺเคน สตฺถุ สนฺติกํเยว คโตฯ

ตโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุโปสถาคารํ ปวิสนเวลาย โส ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุํ อุโปสถคฺเค สญฺชานิตฺวา, ‘‘อิมสฺมิํ อุโปสถคฺเค เอวรูโป นาม ปาปภิกฺขุ อตฺถิ, นาหํ เตน สทฺธิํ อุโปสถํ กริสฺสามี’’ติ นิกฺขมิตฺวา พหิ อฏฺฐาสิฯ อถ ภุมฺมเทวตา ‘‘ภาริยํ มยา กมฺมํ กต’’นฺติ มหลฺลกอุปาสกวณฺเณน ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ‘‘กสฺมา, ภนฺเต, อยฺโย อิมสฺมิํ ฐาเน ฐิโต’’ติ อาหฯ ‘‘อุปาสก, อิมํ อุโปสถคฺคํ เอโก ปาปภิกฺขุ ปวิฏฺโฐ, ‘นาหํ เตน สทฺธิํ อุโปสถํ กโรมี’ติ พหิ ฐิโตมฺหี’’ติฯ ‘‘ภนฺเต, มา เอวํ คณฺหถ, ปริสุทฺธสีโล เอส ภิกฺขุฯ ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐมาตุคาโม นาม อหํ, มยา ตุมฺหากํ วีมํสนตฺถาย ‘ทฬฺหา นุ โข อิเมสํ เถรานํ เมตฺติ, โน ทฬฺหา’ติ ภิชฺชนาภิชฺชนภาวํ โอโลเกนฺเตน ตํ กมฺมํ กต’’นฺติฯ ‘‘โก ปน, ตฺวํ สปฺปุริสา’’ติ? ‘‘อหํ เอกา ภุมฺมเทวตา, ภนฺเต’’ติ เทวปุตฺโต กเถนฺโต ทิพฺพานุภาเวน ฐตฺวา เถรสฺส ปาเทสุ นิปติตฺวา ‘‘มยฺหํ, ภนฺเต, ขมถ, เอตํ โทสํ เถโร น ชานาติ, อุโปสถํ กโรถา’’ติ เถรํ ยาจิตฺวา อุโปสถคฺคํ ปเวเสสิฯ โส เถโร อุโปสถํ ตาว เอกฏฺฐาเน อกาสิ, มิตฺตสนฺถววเสน ปน ปุน เตน สทฺธิํ น เอกฏฺฐาเน อโหสีติฯ อิมสฺส เถรสฺส กมฺมํ น กถียติ, จุทิตกตฺเถโร ปน อปราปรํ วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิฯ

ภุมฺมเทวตา ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน เอกํ พุทฺธนฺตรํ อปายภยโต น มุจฺจิตฺถฯ สเจ ปน กิสฺมิญฺจิ กาเล มนุสฺสตฺตํ อาคจฺฉติ, อญฺเญน เยน เกนจิ กโต โทโส ตสฺเสว อุปริ ปตติฯ โส อมฺหากํ ภควโต กาเล สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติฯ ‘‘ธานมาณโว’’ติสฺส นามํ อกํสุฯ

โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา มหลฺลกกาเล สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิ, ตสฺส อุปสมฺปนฺนทิวสโต ปฏฺฐาย เอกา อลงฺกตปฏิยตฺตา อิตฺถี ตสฺมิํ คามํ ปวิสนฺเต สทฺธิํเยว คามํ ปวิสติ, นิกฺขมนฺเต นิกฺขมติฯ วิหารํ ปวิสนฺเตปิ สทฺธิํ ปวิสติ, ติฏฺฐนฺเตปิ ติฏฺฐตีติ เอวํ นิจฺจานุพนฺธา ปญฺญายติฯ เถโร ตํ น ปสฺสติฯ ตสฺส ปุน ปุริมกมฺมนิสฺสนฺเทน สา อญฺเญสํ อุปฏฺฐาติฯ คาเม ยาคุํ ภิกฺขญฺจ ททมานา อิตฺถิโย ‘‘ภนฺเต, อยํ เอโก ยาคุอุฬุงฺโก ตุมฺหากํ, เอโก อิมิสฺสา อมฺหากํ สหายิกายา’’ติ ปริหาสํ กโรนฺติฯ เถรสฺส มหตี วิเหสา โหติฯ วิหารคตมฺปิ นํ สามเณรา เจว ทหรา ภิกฺขู จ ปริวาเรตฺวา ‘‘ธาโน โกณฺโฑ ชาโต’’ติ ปริหาสํ กโรนฺติฯ อถสฺส เตเนว การเณน กุณฺฑธานตฺเถโรติ นามํ ชาตํฯ โส อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย เตหิ กริยมานํ เกฬิํ สหิตุํ อสกฺโกนฺโต อุมฺมาทํ คเหตฺวา ‘‘ตุมฺเห โกณฺฑา, ตุมฺหากํ อุปชฺฌาโย โกณฺโฑ, อาจริโย โกณฺโฑ’’ติ วทติฯ อถ นํ สตฺถุ อาโรเจสุํ ‘‘กุณฺฑธาโน, ภนฺเต, ทหรสามเณเรหิ สทฺธิํ เอวํ ผรุสวาจํ วทตี’’ติฯ สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ‘‘สจฺจํ กิร ตฺวํ, ธาน, สามเณเรหิ สทฺธิํ ผรุสวาจํ วทสี’’ติ วตฺวา เตน ‘‘สจฺจํ ภควา’’ติ วุตฺเต ‘‘กสฺมา เอวํ วเทสี’’ติ อาหฯ ‘‘ภนฺเต, นิพทฺธํ วิเหสํ อสหนฺโต เอวํ กเถมี’’ติฯ ‘‘ตฺวํ ปุพฺเพ กตกมฺมํ ยาวชฺชทิวสา ชีราเปตุํ น สกฺโกสิ, ปุน เอวรูปํ ผรุสํ มาวที ภิกฺขู’’ติ วตฺวา อาห –

‘‘มาโวจ ผรุสํ กญฺจิ, วุตฺตา ปฏิวเทยฺยุ ตํ;

ทุกฺขา หิ สารมฺภกถา, ปฏิทณฺฑา ผุเสยฺยุ ตํฯ

‘‘สเจ เนเรสิ อตฺตานํ, กํโส อุปหโต ยถา;

เอส ปตฺโตสิ นิพฺพานํ, สารมฺโภ เต น วิชฺชตี’’ติฯ (ธ. ป. 133-134);

อิมญฺจ ปน ตสฺส เถรสฺส มาตุคาเมน สทฺธิํ วิจรณภาวํ โกสลรญฺโญปิ กถยิํสุฯ ราชา ‘‘คจฺฉถ, ภเณ, วีมํสถา’’ติ เปเสตฺวา สยมฺปิ มนฺเทเนว ปริวาเรน เถรสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา เอกมนฺเต โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิฯ ตสฺมิํ ขเณ เถโร สูจิกมฺมํ กโรนฺโต นิสินฺโน โหติ, สาปิ อิตฺถี อวิทูเร ฐาเน ฐิตา วิย ปญฺญายติฯ ราชา ทิสฺวา ‘‘อตฺถิทํ การณ’’นฺติ ตสฺสา ฐิตฏฺฐานํ อคมาสิฯ สา ตสฺมิํ อาคจฺฉนฺเต เถรสฺส วสนปณฺณสาลํ ปวิฏฺฐา วิย อโหสิฯ

ราชาปิ ตาย สทฺธิํ ตเมว ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สพฺพตฺถ โอโลเกนฺโต อทิสฺวา ‘‘นายํ มาตุคาโม, เถรสฺส เอโก กมฺมวิปาโก’’ติ สญฺญํ กตฺวา ปฐมํ เถรสฺส สมีเปน คจฺฉนฺโตปิ เถรํ อวนฺทิตฺวา ตสฺส การณสฺส อภูตภาวํ ญตฺวา อาคมฺม เถรํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ‘‘กจฺจิ, ภนฺเต, ปิณฺฑเกน น กิลมถา’’ติ ปุจฺฉิฯ เถโร ‘‘วฏฺฏติ, มหาราชา’’ติ อาหฯ ‘‘ชานามหํ, ภนฺเต, อยฺยสฺส กถํ, เอวรูเปน ปริกฺกิเลเสน สทฺธิํ จรนฺตานํ ตุมฺหากํ เก นาม ปสีทิสฺสนฺติ, อิโต ปฏฺฐาย โว กตฺถจิ คมนกิจฺจํ นตฺถิ, อหํ จตูหิ ปจฺจเยหิ ตุมฺเห อุปฏฺฐหิสฺสามิ, ตุมฺเห โยนิโส มนสิกาเร มา ปมชฺชิตฺถา’’ติ นิพทฺธภิกฺขํ ปฏฺฐเปสิฯ เถโร ราชานํ อุปตฺถมฺภกํ ลภิตฺวา โภชนสปฺปาเยน เอกคฺคจิตฺโต หุตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ตโต ปฏฺฐาย สา อิตฺถี อนฺตรธายิฯ

ตทา มหาสุภทฺทา อุคฺคนคเร มิจฺฉาทิฏฺฐิกกุเล วสมานา ‘‘สตฺถา มํ อนุกมฺปตู’’ติ อุโปสถํ อธิฏฺฐาย นิรามคนฺธา หุตฺวา อุปริปาสาทตเล ฐิตา ‘‘อิมานิ ปุปฺผานิ อนฺตเร อฏฺฐตฺวา ทสพลสฺส มตฺถเก วิตานํ หุตฺวา ติฏฺฐนฺตุ, ทสพโล อิมาย สญฺญาย สฺเว ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหตู’’ติ สจฺจกิริยํ กตฺวา อฏฺฐ สุมนปุปฺผมุฏฺฐิโย วิสฺสชฺเชสิฯ ปุปฺผานิ คนฺตฺวา ธมฺมเทสนาเวลาย สตฺถุ มตฺถเก วิตานํ หุตฺวา อฏฺฐํสุฯ สตฺถา ตํ สุมนปุปฺผวิตานํ ทิสฺวา จิตฺเตเนว สุภทฺทาย ภิกฺขํ อธิวาเสตฺวา ปุนทิวเส อรุเณ อุฏฺฐิเต อานนฺทตฺเถรํ อาห – ‘‘อานนฺท, มยํ อชฺช ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสาม, ปุถุชฺชนานํ อทตฺวา อริยานํเยว สลากํ เทหี’’ติฯ เถโร ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ – ‘‘อาวุโส, สตฺถา อชฺช ทูรํ ภิกฺขาจารํ คมิสฺสติ, ปุถุชฺชนา มา คณฺหนฺตุ, อริยาว สลากํ คณฺหนฺตู’’ติฯ กุณฺฑธานตฺเถโร ‘‘อาหร, อาวุโส สลาก’’นฺติ ปฐมํเยว หตฺถํ ปสาเรสิฯ อานนฺโท ‘‘สตฺถา ตาทิสานํ ภิกฺขูนํ สลากํ น ทาเปติ, อริยานํเยว ทาเปตี’’ติ วิตกฺกํ อุปฺปาเทตฺวา คนฺตฺวา สตฺถุ อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘อาหราเปนฺตสฺส สลากํ เทหี’’ติ อาหฯ

เถโร จินฺเตสิ – ‘‘สเจ กุณฺฑธานสฺส สลากา ทาตุํ น ยุตฺตา, อถ สตฺถา ปฏิพาเหยฺย, ภวิสฺสติ เอตฺถ การณ’’นฺติ ‘‘กุณฺฑธานสฺส สลากํ ทสฺสามี’’ติ คมนํ อภินีหริฯ กุณฺฑธาโน ตสฺส ปุเร อาคมนา เอว อภิญฺญาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา อิทฺธิยา อากาเส ฐตฺวา ‘‘อาหราวุโส, อานนฺท, สตฺถา มํ ชานาติ, มาทิสํ ภิกฺขุํ ปฐมํ สลากํ คณฺหนฺตํ น สตฺถา นิวาเรตี’’ติ หตฺถํ ปสาเรตฺวา สลากํ คณฺหิฯ สตฺถา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา เถรํ อิมสฺมิํ สาสเน ปฐมํ สลากํ คณฺหนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิฯ ยสฺมา อยํ เถโร ราชานํ อุปตฺถมฺภกํ ลภิตฺวา สปฺปายาหารลาเภน สมาหิตจิตฺโต วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตาย ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.4.1-16) –

‘‘สตฺตาหํ ปฏิสลฺลีนํ, สยมฺภุํ อคฺคปุคฺคลํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธเสฏฺฐํ อุปฏฺฐหิํฯ

‘‘วุฏฺฐิตํ กาลมญฺญาย, ปทุมุตฺตรํ มหามุนิํ;

มหนฺติํ กทลีกณฺณิํ, คเหตฺวา อุปคจฺฉหํฯ

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา ภควา, สพฺพญฺญู โลกนายโก;

มม จิตฺตํ ปสาเทนฺโต, ปริภุญฺชิ มหามุนิฯ

‘‘ปริภุญฺชิตฺวา สมฺพุทฺโธ, สตฺถวาโห อนุตฺตโร;

สกาสเน นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถฯ

‘‘เย จ สนฺติ สมิตาโร, ยกฺขา อิมมฺหิ ปพฺพเต;

อรญฺเญ ภูตภพฺยานิ, สุณนฺตุ วจนํ มมฯ

‘‘โย โส พุทฺธํ อุปฏฺฐาสิ, มิคราชํว เกสริํ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโตฯ

‘‘เอกาทสญฺจกฺขตฺตุํ โส, เทวราชา ภวิสฺสติ;

จตุวีสติกฺขตฺตุญฺจ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติฯ

‘‘กปฺปสตสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘อกฺโกสิตฺวาน สมเณ, สีลวนฺเต อนาสเว;

ปาปกมฺมวิปาเกน, นามเธยฺยํ ลภิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเม สุทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

กุณฺฑธาโนติ นาเมน, สาวโก โส ภวิสฺสติฯ

‘‘ปวิเวกมนุยุตฺโต, ฌายี ฌานรโต อหํ;

โตสยิตฺวาน สตฺถารํ, วิหรามิ อนาสโวฯ

‘‘สาวเกหิ ปริวุโต, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, สลากํ คาหยี ชิโนฯ

‘‘เอกํสํ จีวรํ กตฺวา, วนฺทิตฺวา โลกนายกํ;

วทตํ วรสฺส ปุรโต, ปฐมํ อคฺคเหสหํฯ

‘‘เตน กมฺเมน ภควา, ทสสหสฺสิกมฺปโก;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ มํฯ

‘‘วีริยํ เม ธุรโธรยฺหํ, โยคกฺเขมาธิวาหนํ;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเนฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

เอวํภูตสฺสปิ อิมสฺส เถรสฺส คุเณ อชานนฺตา เย ปุถุชฺชนา ภิกฺขู ตทา ปฐมํ สลากคฺคหเณ ‘‘กิํ นุ โข เอต’’นฺติ สมจินฺเตสุํฯ เตสํ วิมติวิธมนตฺถํ เถโร อากาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวา อญฺญาปเทเสน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต ‘‘ปญฺจ ฉินฺเท’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[15] ตตฺถ ปญฺจ ฉินฺเทติ อปายูปปตฺตินิพฺพตฺตนกานิ ปญฺโจรมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ ปาเท พนฺธนรชฺชุกํ วิย ปุริโส สตฺเถน เหฏฺฐิมมคฺคตฺตเยน ฉินฺเทยฺย ปชเหยฺยฯ ปญฺจ ชเหติ อุปริเทวโลกูปปตฺติเหตุภูตานิ ปญฺจุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานิ ปุริโส คีวาย พนฺธนรชฺชุกํ วิย อรหตฺตมคฺเคน ชเหยฺย, ฉินฺเทยฺย วาติ อตฺโถฯ ปญฺจ จุตฺตริ ภาวเยติ เตสํเยว อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานํ ปหานาย สทฺธาทีนิ ปญฺจินฺทฺริยานิ อุตฺตริ อนาคามิมคฺคาธิคมโต อุปริ ภาเวยฺย อคฺคมคฺคาธิคมวเสน วฑฺเฒยฺยฯ ปญฺจสงฺคาติโคติ เอวํภูโต ปน ปญฺจนฺนํ ราคโทสโมหมานทิฏฺฐิสงฺคานํ อติกฺกมเนน ปหาเนน ปญฺจสงฺคาติโค หุตฺวาฯ

ภิกฺขุ โอฆติณฺโณติ วุจฺจตีติ สพฺพถา ภินฺนกิเลสตาย ภิกฺขูติ, กามภวทิฏฺฐิอวิชฺโชเฆ ตริตฺวา เตสํ ปารภูเต นิพฺพาเน ฐิโตติ จ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ

กุณฺฑธานตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เพลฏฺฐสีสตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยถาปิ ภทฺโท อาชญฺโญติ อายสฺมโต เพลฏฺฐสีสตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา อภาเวน วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ นาสกฺขิฯ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปน พหุํ กุสลํ อุปจินิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิโต เอกติํเส กปฺเป เวสฺสภุํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มาตุลุงฺคผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทเวสุ นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคติโต สุคติํ อุปคจฺฉนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺโต ภควโต อภิสมฺโพธิยา ปุเรตรเมว อุรุเวลกสฺสปสฺส สนฺติเก ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อคฺคิํ ปริจรนฺโต อุรุเวลกสฺสปทมเน อาทิตฺตปริยายเทสนาย (มหาว. 54; สํ. นิ. 4.28) ปุราณชฏิลสหสฺเสน สทฺธิํ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.68-73) –

‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ;

ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, อทฺทสํ โลกนายกํฯ

‘‘มาตุลุงฺคผลํ คยฺห, อทาสิํ สตฺถุโน อหํ;

ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ