4. สิวกสามเณรคาถาวณฺณนา

อุปชฺฌาโยติ สิวกสฺส สามเณรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร อิโต เอกติํเส กปฺเป เวสฺสภุสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺโต เอกทิวสํ เกนจิเทว กรณีเยน อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ ตตฺถ ปพฺพตนฺตเร นิสินฺนํ เวสฺสภุํ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ ปุน ตตฺถ มโนหรานิ กาสุมาริกผลานิ ทิสฺวา ตานิ คเหตฺวา ภควโต อุปเนสิ, ปฏิคฺคเหสิ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทายฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน มาตุเล ปพฺพชนฺเต เตน สทฺธิํ ปพฺพชิตฺวา พหุํ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท วนวจฺฉตฺเถรสฺส ภาคิเนยฺโย หุตฺวา นิพฺพตฺโต, สิวโกติสฺส นามํ อโหสิฯ ตสฺส มาตา อตฺตโน เชฏฺฐภาติเก วนวจฺเฉ สาสเน ปพฺพชิตฺวา ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา อรญฺเญ วิหรนฺเต ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา ปุตฺตํ อาห – ‘‘ตาต สิวก, เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา เถรํ อุปฏฺฐห, มหลฺลโก ทานิ เถโร’’ติฯ โส มาตุ เอกวจเนเนว จ ปุพฺเพ กตาธิการตาย จ มาตุลตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิตฺวา ตํ อุปฏฺฐหนฺโต อรญฺเญ วสติฯ

ตสฺส เอกทิวสํ เกนจิเทว กรณีเยน คามนฺตํ คตสฺส ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชิฯ มนุสฺเสสุ เภสชฺชํ กโรนฺเตสุปิ น ปฏิปฺปสฺสมฺภิฯ ตสฺมิํ จิรายนฺเต เถโร ‘‘สามเณโร จิรายติ, กิํ นุ โข การณ’’นฺติ ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ คิลานํ ทิสฺวา ตสฺส ตํ ตํ กตฺตพฺพยุตฺตกํ กโรนฺโต ทิวสภาคํ วีตินาเมตฺวา รตฺติภาเค พลวปจฺจูสเวลายํ อาห – ‘‘สิวก, น มยา ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย คาเม วสิตปุพฺพํ, อิโต อรญฺญเมว คจฺฉามา’’ติฯ ตํ สุตฺวา สิวโก ‘‘ยทิปิ เม, ภนฺเต, อิทานิ กาโย คามนฺเต ฐิโต, จิตฺตํ ปน อรญฺเญ, ตสฺมา สยาโนปิ อรญฺญเมว คมิสฺสามี’’ติ, ตํ สุตฺวา เถโร ตํ พาหายํ คเหตฺวา อรญฺญเมว เนตฺวา โอวาทํ อทาสิฯ โส เถรสฺส โอวาเท ฐตฺวา วิปสฺสิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.38.53-58) –

‘‘กณิการํว โชตนฺตํ, นิสินฺนํ ปพฺพตนฺตเร;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, โลกเชฏฺฐํ นราสภํฯ

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, กิเร กตฺวาน อญฺชลิํ;

กาสุมาริกมาทาย, พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

โส อรหตฺตํ ปตฺวา อุปชฺฌาเยน อตฺตนา จ วุตฺตมตฺถํ สํสนฺทิตฺวา อตฺตโน วิเวกาภิรติกตํ กตกิจฺจตญฺจ ปเวเทนฺโต ‘‘อุปชฺฌาโย มํ อวจา’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[14] ตตฺถ อุปชฺฌาโยติ วชฺชาวชฺชํ อุปนิชฺฌายติ หิเตสิตํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา ญาณจกฺขุนา เปกฺขตีติ อุปชฺฌาโยฯ มนฺติ อตฺตานํ วทติฯ อวจาติ อภาสิฯ