นิทานคาถาวณฺณนา

เอวํ ปริจฺฉินฺนปริมาณาสุ ปเนตาสุ เถรคาถา อาทิฯ ตตฺถาปิ –

‘‘สีหานํว นทนฺตานํ, ทาฐีนํ คิริคพฺภเร;

สุณาถ ภาวิตตฺตานํ, คาถา อตฺถูปนายิกา’’ติฯ

อยํ ปฐมมหาสงฺคีติกาเล อายสฺมตา อานนฺเทน เตสํ เถรานํ โถมนตฺถํ ภาสิตา คาถา อาทิฯ ตตฺถ สีหานนฺติ สีหสทฺโท ‘‘สีโห, ภิกฺขเว, มิคราชา’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 4.33) มิคราเช อาคโตฯ ‘‘อถ โข สีโห เสนาปติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมี’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 5.34) ปญฺญตฺติยํฯ ‘‘สีโหติ โข, ภิกฺขเว, ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสา’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 5.99; 10.21) ตถาคเตฯ ตตฺถ ยถา ตถาคเต สทิสกปฺปนาย อาคโต, เอวํ อิธาปิ สทิสกปฺปนาวเสเนว เวทิตพฺโพ, ตสฺมา สีหานํวาติ สีหานํ อิวฯ สนฺธิวเสน สรโลโป ‘‘เอวํส เต’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.22) วิยฯ ตตฺถ อิวาติ นิปาตปทํฯ สุณาถาติ อาขฺยาตปทํฯ อิตรานิ นามปทานิฯ สีหานํวาติ จ สมฺพนฺเธ สามิวจนํฯ กามญฺเจตฺถ สมฺพนฺธี สรูปโต น วุตฺโต, อตฺถโต ปน วุตฺโตว โหติฯ ยถา หิ ‘‘โอฏฺฐสฺเสว มุขํ เอตสฺสา’’ติ วุตฺเต โอฏฺฐสฺส มุขํ วิย มุขํ เอตสฺสาติ อยมตฺโถ วุตฺโต เอว โหติ, เอวมิธาปิ ‘‘สีหานํวา’’ติ วุตฺเต สีหานํ นาโท วิยาติ อยมตฺโถ วุตฺโต เอว โหติฯ ตตฺถ มุขสทฺทสนฺนิธานํ โหตีติ เจ, อิธาปิ ‘‘นทนฺตาน’’นฺติ ปทสนฺนิธานโต, ตสฺมา สีหานํวาติ นิทสฺสนวจนํฯ นทนฺตานนฺติ ตสฺส นิทสฺสิตพฺเพน สมฺพนฺธทสฺสนํฯ ทาฐีนนฺติ ตพฺพิเสสนํฯ คิริคพฺภเรติ ตสฺส ปวตฺติฏฺฐานทสฺสนํฯ สุณาถาติ สวเน นิโยชนํฯ ภาวิตตฺตานนฺติ โสตพฺพสฺส ปภวทสฺสนํฯ คาถาติ โสตพฺพวตฺถุทสฺสนํฯ อตฺถุปนายิกาติ ตพฺพิเสสนํฯ กามญฺเจตฺถ ‘‘สีหานํ นทนฺตานํ ทาฐีน’’นฺติ ปุลฺลิงฺควเสน อาคตํ, ลิงฺคํ ปน ปริวตฺเตตฺวา ‘‘สีหีน’’นฺติอาทินา อิตฺถิลิงฺควเสนาปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ