‘‘อวจาสิํ ตทา เตสํ, มา เภถ นตฺถิ โว ภยํ;

วิสฏฺฐา โหถ สพฺเพปิ, อุปฺปาโทยํ สุวตฺถิโกฯ

‘‘อฏฺฐเหตูหิ สมฺผุสฺส, วสุธายํ ปกมฺปติ;

ตถา นิมิตฺตา ทิสฺสนฺติ, โอภาโส วิปุโล มหาฯ

‘‘อสํสยํ พุทฺธเสฏฺโฐ, อุปฺปชฺชิสฺสติ จกฺขุมา;

สญฺญาเปตฺวาน ชนตํ, ปญฺจสีเล กเถสหํฯ

‘‘สุตฺวาน ปญฺจสีลานิ, พุทฺธุปฺปาทญฺจ ทุลฺลภํ;

อุพฺเพคชาตา สุมนา, ตุฏฺฐหฏฺฐา อหํสุ เตฯ

‘‘ทฺเวนวุเต อิโต กปฺเป, ยํ นิมิตฺตํ วิยากริํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พฺยากรณสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

วารณตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. วสฺสิกตฺเถรคาถาวณฺณนา

เอโกปิ สทฺโธ เมธาวีติ อายสฺมโต วสฺสิกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต ปิลกฺขผลานิ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเฐ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วสฺสิโกติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต สตฺถุ ยมกปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต อาพาธิโก อโหสิฯ อถ นํ ญาตกา เวชฺชปริทิฏฺเฐน เภสชฺชวิธินา อุปฏฺฐหิตฺวา อโรคมกํสุฯ โส ตมฺหา อาพาธา วุฏฺฐิโต สํเวคชาโต ภาวนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.47.40-44) –

‘‘วนนฺตเร พุทฺธํ ทิสฺวา, อตฺถทสฺสิํ มหายสํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ปิลกฺขสฺส ผลํ อทาฯ

‘‘อฏฺฐารเส กปฺปสเต, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

ฉฬภิญฺโญ ปน หุตฺวา อากาเสน ญาตกานํ สนฺติเก คนฺตฺวา อากาเส ฐิโต ธมฺมํ เทเสตฺวา เต สรเณสุ สีเลสุ จ ปติฏฺฐาเปสิฯ เตสุ เกจิ กาลงฺกตา สรเณสุ สีเลสุ จ ปติฏฺฐิตตฺตา สคฺเค นิพฺพตฺติํสุฯ อถ นํ สตฺถา พุทฺธุปฏฺฐานํ อุปคตํ ‘‘กิํ เต, วสฺสิก, ญาตีนํ อาโรคฺย’’นฺติ ปุจฺฉิฯ โส ญาตีนํ อตฺตนา กตํ อุปการํ สตฺถุ กเถนฺโต –

[240]

‘‘เอโกปิ สทฺโธ เมธาวี, อสฺสทฺธานีธ ญาตินํ;

ธมฺมฏฺโฐ สีลสมฺปนฺโน, โหติ อตฺถาย พนฺธุนํฯ

[241]

‘‘นิคฺคยฺห อนุกมฺปาย, โจทิตา ญาตโย มยา;

ญาติพนฺธวเปเมน, การํ กตฺวาน ภิกฺขุสุฯ

[242]

‘‘เต อพฺภตีตา กาลงฺกตา, ปตฺตา เต ติทิวํ สุขํ;

ภาตโร มยฺหํ มาตา จ, โมทนฺติ กามกามิโน’’ติฯ –

ติสฺโส คาถา อภาสิฯ

ตตฺถายํ ปฐมคาถาย อตฺโถ – โย กมฺมผลสทฺธาย จ รตนตฺตยสทฺธาย จ วเสน สทฺโธ, ตโต เอว กมฺมสฺสกตญาณาทิโยคโต เมธาวี, สตฺถุ โอวาทธมฺเม นวโลกุตฺตรธมฺเม จ ฐิตตฺตา ธมฺมฏฺโฐ, อาจารสีลสฺส มคฺคสีลสฺส ผลสีลสฺส จ วเสน สีลสมฺปนฺโน, โส เอโกปิ ยถาวุตฺตาย สทฺธาย อภาเวน อสฺสทฺธานํ อิธ อิมสฺมิํ โลเก ‘‘อมฺหากํ อิเม’’ติ ญาตพฺพฏฺเฐน ญาตีนํ, ตถา เปมพนฺธเนน พนฺธนฏฺเฐน ‘‘พนฺธู’’ติ จ ลทฺธนามานํ พนฺธวานํ อตฺถาย หิตาย โหตีติฯ

เอวํ สาธารณโต วุตฺตมตฺถํ อตฺตูปนายิกํ กตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘นิคฺคยฺหา’’ติอาทินา อิตรคาถา วุตฺตาฯ ตตฺถ นิคฺคยฺห อนุกมฺปาย, โจทิตา ญาตโย มยาติ อิทานิปิ ทุคฺคตา กุสลํ อกตฺวา อายติํ ปริกฺกิเลสํ ปุน มานุภวิตฺถาติ นิคฺคเหตฺวา ญาตโย มยา โอวทิตาฯ ญาติพนฺธวเปเมน ‘‘อมฺหากํ อยํ พนฺธโว’’ติ เอวํ ปวตฺเตน เปเมน มม โอวาทํ อติกฺกมิตุํ อสกฺโกนฺตา การํ กตฺวาน ภิกฺขูสุ ปสนฺนจิตฺตา หุตฺวา จีวราทิปจฺจยทาเนน เจว อุปฏฺฐาเนน จ ภิกฺขูสุ สกฺการสมฺมานํ กตฺวา เต อพฺภตีตา กาลงฺกตา หุตฺวา อิมํ โลกํ อติกฺกนฺตาฯ ปุน เตติ นิปาตมตฺตํฯ ติทิวํ สุขนฺติ เทวโลกปริยาปนฺนสุขํ, สุขํ วา อิฏฺฐํ ติทิวํ อธิคตาฯ ‘‘เก ปน เต’’ติ อาหฯ ‘‘ภาตโร มยฺหํ มาตา จ, โมทนฺติ กามกามิโน’’ติฯ อตฺตนา ยถากามิตวตฺถุกามสมงฺคิโน หุตฺวา อภิรมนฺตีติ อตฺโถฯ

วสฺสิกตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ยโสชตฺเถรคาถาวณฺณนา

กาลปพฺพงฺคสงฺกาโสติ อายสฺมโต ยโสชตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล อารามโคปกกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ วิปสฺสิํ ภควนฺตํ อากาเสน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ลพุชผลํ อทาสิฯ

โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถินครทฺวาเร เกวฏฺฏคาเม ปญฺจกุลสตเชฏฺฐกสฺส เกวฏฺฏสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ยโสโชติสฺส นามํ อกํสุฯ โส วยปฺปตฺโต อตฺตโน สหาเยหิ เกวฏฺฏปุตฺเตหิ สทฺธิํ มจฺฉคหณตฺถํ อจิรวติยํ นทิยํ ชาลํ ขิปิฯ ตตฺเถโก สุวณฺณวณฺโณ มหามจฺโฉ อนฺโตชาลํ ปาวิสิฯ ตํ เต รญฺโญ ปเสนทิสฺส ทสฺเสสุํ ฯ