6. จูฬกตฺเถรคาถาวณฺณนา

นทนฺติ โมรา สุสิขา สุเปขุณาติ อายสฺมโต จูฬกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺโต อิโต เอกติํเส กปฺเป สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ฉตฺตปณฺณิผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา จูฬโกติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต ธนปาลทมเน สตฺถริ ลทฺธปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺโต อินฺทสาลคุหายํ วสติ, โส เอกทิวสํ คุหาทฺวาเร นิสินฺโน มคธกฺเขตฺตํ โอโลเกสิฯ ตสฺมิํ ขเณ ปาวุสกาลเมโฆ คมฺภีรมธุรนิคฺโฆโส สตปฏลสหสฺสปฏโล อญฺชน สิขรสนฺนิกาโส นภํ ปูเรตฺวา ปวสฺสติ, มยูรสงฺฆา จ เมฆคชฺชิตํ สุตฺวา หฏฺฐตุฏฺฐา เกกาสทฺทํ มุญฺจิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ปเทเส นจฺจนฺตา วิจรนฺติฯ เถรสฺสปิ อาวาสคพฺเภ เมฆวาตผสฺเสหิ อปคตธมฺมตฺตา ปสฺสทฺธกรชกาเย กลฺลตํ ปตฺเต อุตุสปฺปายลาเภน จิตฺตํ เอกคฺคํ อโหสิ, กมฺมฏฺฐานวีถิํ โอตริ, โส ตํ ญตฺวา กาลสมฺปทาทิกิตฺตนมุเขน อตฺตานํ ภาวนาย อุสฺสาเหนฺโต –

[211]

‘‘นทนฺติ โมรา สุสิขา สุเปขุณา, สุนีลคีวา สุมุขา สุคชฺชิโน;

สุสทฺทลา จาปิ มหามหี อยํ, สุพฺยาปิตมฺพุ สุวลาหกํ นภํฯ

[212]

‘‘สุกลฺลรูโป สุมนสฺส ฌายตํ, สุนิกฺกโม สาธุ สุพุทฺธสาสเน;

สุสุกฺกสุกฺกํ นิปุณํ สุทุทฺทสํ, ผุสาหิ ตํ อุตฺตมมจฺจุตํ ปท’’นฺติฯ –

ทฺเว คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ นทนฺติ โมรา สุสิขา สุเปขุณา, สุนีลคีวา สุมุขา สุคชฺชิโนติ เอเต มตฺถเก อุฏฺฐิตาหิ สุนฺทราหิ สิขาหิ สมนฺนาคตตฺตา สุสิขา, นานาวณฺเณหิ อเนเกหิ โสภเนหิ ภทฺทกปิญฺเฉหิ สมนฺนาคตตฺตา สุเปขุณา, ราชีววณฺณสงฺกาสาย สุนฺทราย นีลวณฺณาย คีวาย สมนฺนาคตตฺตา สุนีลคีวา, สุนฺทรมุขตาย สุมุขา, มนุญฺญวาทิตาย สุคชฺชิโน, โมรา สิขณฺฑิโน ฉชฺชสํวาที เกกาสทฺทํ มุญฺจนฺตา นทนฺติ รวนฺติฯ สุสทฺทลา จาปิ มหามหี อยนฺติ อยญฺจ มหาปถวี สุสทฺทลา สุนฺทรหริตติณาฯ สุพฺยาปิตมฺพูติ อภินววุฏฺฐิยา ตหํ ตหํ วิสฺสนฺทมานสลิลตาย สุฏฺฐุ พฺยาปิตชลา วิตตชลาฯ ‘‘สุสุกฺกตมฺพู’’ติปิ ปาโฐ, สุวิสุทฺธชลาติ อตฺโถฯ สุวลาหกํ นภนฺติ อิทญฺจ นภํ อากาสํ นีลุปฺปลทลสนฺนิเภหิ สมนฺตโต ปูเรตฺวา ฐิเตหิ สุนฺทเรหิ วลาหเกหิ เมเฆหิ สุวลาหกํฯ

สุกลฺลรูโป สุมนสฺส ฌายตนฺติ อิทานิ อุตุสปฺปายลาเภน สุฏฺฐุ กลฺลรูโป กมฺมนิยสภาโว ตฺวํ, นีวรเณหิ อนชฺฌารูฬฺหจิตฺตตาย สุนฺทรมนสฺส โยคาวจรสฺส ยํ อารมฺมณูปนิชฺฌานวเสน ลกฺขณูปนิชฺฌานวเสน จ ฌายตํฯ สุนิกฺกโม…เป.… อจฺจุตํ ปทนฺติ เอวํ ฌายนฺโต จ สาธุ สุพุทฺธสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสเน สุนฺทรนิกฺกโม หุตฺวา สุปริสุทฺธสีลตาย สุสุกฺกํ, วิสุทฺธสภาวตาย สพฺพสฺสปิ สํกิเลสสฺส โคจรภาวานุปคมนโต สุกฺกํ, นิปุณญาณโคจรตาย นิปุณํ, ปรมคมฺภีรตาย สุทุทฺทสํ, ปณีตภาเวน เสฏฺฐภาเวน จ อุตฺตมํ, นิจฺจสภาวตาย อจฺจุตํ ปทํ ตํ นิพฺพานํ ผุสาหิ อตฺตปจฺจกฺขกรเณน สมฺมาปฏิปตฺติยา สจฺฉิกโรหีติฯ

เอวํ เถโร อตฺตานํ โอวทนฺโตว อุตุสปฺปายลาเภน สมาหิตจิตฺโต วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.39.37-42) –

‘‘กณิการํว ชลิตํ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ;

ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, อทฺทสํ โลกนายกํฯ

‘‘กทลิผลํ ปคฺคยฺห, อทาสิํ สตฺถุโน อหํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทิตฺวาน อปกฺกมิํฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เถโร อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปีติโสมนสฺสชาโต ‘‘นทนฺติ โมรา’’ติอาทินา ตาเยว คาถา ปจฺจุทาหาสิฯ เตนสฺส อิทเมว อญฺญาพฺยากรณํ อโหสีติฯ

จูฬกตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อนูปมตฺเถรคาถาวณฺณนา

นนฺทมานาคตํ จิตฺตาติ อายสฺมโต อนูปมตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต อิโต เอกติํเส กปฺเป กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ ปทุมํ นาม ปจฺเจกพุทฺธํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ รถิยํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส องฺโกลปุปฺเผหิ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเฐ อิพฺภกุเล นิพฺพตฺติตฺวา รูปสมฺปตฺติยา อนูปโมติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต อุปนิสฺสยสมฺปนฺนตาย กาเม ปหาย ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรญฺเญ วิหรติฯ ตสฺส จิตฺตํ พหิทฺธา รูปาทิอารมฺมเณสุ วิธาวติฯ กมฺมฏฺฐานํ ปริวฏฺฏติฯ เถโร วิธาวนฺตํ จิตฺตํ นิคฺคณฺหนฺโต –

[213]

‘‘นนฺทมานาคตํ จิตฺตํ, สูลมาโรปมานกํ;

เตน เตเนว วชสิ, เยน สูลํ กลิงฺครํฯ

[214]

‘‘ตาหํ จิตฺตกลิํ พฺรูมิ, ตํ พฺรูมิ จิตฺตทุพฺภกํ;

สตฺถา เต ทุลฺลโภ ลทฺโธ, มานตฺเถ มํ นิโยชยี’’ติฯ –

อิมาหิ ทฺวีหิ คาถาหิ โอวทิฯ

ตตฺถ นนฺทมานาคตํ จิตฺตาติ นนฺทมาน อภินนฺทมาน จิตฺต อภินนฺทมานํ อาคตํ อุปฺปนฺนํ ฯ สูลมาโรปมานกนฺติ ทุกฺขุปฺปตฺติฏฺฐานตาย สูลสทิสตฺตา สูลํ ตํ ตํ ภวํ กมฺมกิเลเสหิ เอตฺตกํ กาลํ อาโรปิยมานํฯ