เมนู

10. กปฺปฏกุรตฺเถรคาถาวณฺณนา

อยมิติ กปฺปโฏติ อายสฺมโต กปฺปฏกุรตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ ภควนฺตํ วินตาย นาม นทิยา ตีเร อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส เกตกปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ ทุคฺคตกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ยาว วยปฺปตฺติ, ตาว อญฺญํ อุปายํ อชานนฺโต กปฺปฏขณฺฑนิวาสโน สราวหตฺโถ ตตฺถ ตตฺถ กุรํ ปริเยสนฺโต วิจริ, เตน กปฺปฏกุโรตฺเวว ปญฺญายิตฺถฯ โส วยปฺปตฺโต ติณํ วิกฺกิณิตฺวา ชีวิกํ กปฺเปนฺโต เอกทิวสํ ติณลาวนตฺถํ อรญฺญํ คโต ตตฺถ อญฺญตรํ ขีณาสวตฺเถรํ ทิสฺวา ตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา นิสีทิฯ ตสฺส เถโร ธมฺมํ กเถสิฯ โส ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ‘‘กิํ เม อิมาย กิจฺฉชีวิกายา’’ติ ปพฺพชิตฺวา อตฺตโน นิวตฺถกปฺปฏโจฬํ เอกสฺมิํ ฐาเน นิกฺขิปิฯ ยทา จสฺส อนภิรติ อุปฺปชฺชติ, ตทา ตํ กปฺปฏํ โอโลเกนฺตสฺส อนภิรติ วิคจฺฉติ, สํเวคํ ปฏิลภิฯ เอวํ กโรนฺโต สตฺตกฺขตฺตุํ อุปฺปพฺพชิฯ ตสฺส ตํ การณํ ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํฯ อเถกทิวสํ กปฺปฏกุโร ภิกฺขุ ธมฺมสภายํ ปริสปริยนฺเต นิสินฺโน นิทฺทายติ, ตํ ภควา โจเทนฺโต –

[199]

‘‘อยมิติ กปฺปโฏ กปฺปฏกุโร, อจฺฉาย อติภริตาย;

อมตฆฏิกายํ ธมฺมกฏมตฺโต, กตปทํ ฌานานิ โอเจตุํฯ

[200]

‘‘มา โข ตฺวํ กปฺปฏ ปจาเลสิ, มา ตฺวํ อุปกณฺณมฺหิ ตาเฬสฺสํ;

น หิ ตฺวํ กปฺปฏ มตฺตมญฺญาสิ, สงฺฆมชฺฌมฺหิ ปจลายมาโน’’ติฯ –

คาถาทฺวยํ อภาสิฯ

ตตฺถ อยมิติ กปฺปโฏ กปฺปฏกุโรติ กปฺปฏกุโร ภิกฺขุ ‘‘อยํ มม กปฺปโฏ, อิมํ ปริทหิตฺวา ยถา ตถา ชีวามี’’ติ เอวํ อุปฺปนฺนมิจฺฉาวิตกฺโก อจฺฉาย อติภริตาย อมตฆฏิกายํ มม อมตฆเฏ ตหํ ตหํ วสฺสนฺเต ‘‘อมตมธิคตํ อหมนุสาสามิ, อหํ ธมฺมํ เทเสมิ’’ (มหาว. 12; ม. นิ. 1.286; 2.342)ฯ

‘‘อนฺธีภูตสฺมิํ โลกสฺมิํ, อาหญฺฉํ อมตทุนฺทุภิ’’นฺติอาทินา (มหาว. 11; ม. นิ. 1.285; 2.341) โฆเสตฺวา มยา ธมฺมามเต ปวสฺสิยมาเน กตปทํ ฌานานิ โอเจตุํ โลกิยโลกุตฺตรชฺฌานานิ อุปเจตุํ ภาเวตุํ กตปทํ กฏมคฺควิหิตภาวนามคฺคํ อิทํ มม สาสนํ, ตถาปิ ธมฺมกฏมตฺโต มม สาสนธมฺมโต อุกฺกณฺฐจิตฺโต อปคตมานโส กปฺปฏกุโรติ ตํ โจเทตฺวา ปุนปิสฺส สโหฑฺฒํ โจรํ คณฺหนฺโต วิย ปมาทวิหารํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มา โข ตฺวํ, กปฺปฏ, ปจาเลสี’’ติ คาถมาหฯ

ตตฺถ มา โข ตฺวํ, กปฺปฏ, ปจาเลสีติ ตฺวํ, กปฺปฏกุร, ‘‘มม ธมฺมํ สุณิสฺสามี’’ติ นิสีทิตฺวา มา โข ปจาเลสิ มา ปจลาหิ มา นิทฺทํ อุปคจฺฉิฯ มา ตฺวํ อุปกณฺณมฺหิ ตาเฬสฺสนฺติ ตํ นิทฺทายมานํ อุปกณฺณมฺหิ กณฺณสมีเป เทสนาหตฺเถน อหํ มา ปตาเฬสฺสํฯ ยถา อิโต ปรํ กิเลสปฺปหานาย อหํ ตํ น โอวเทยฺยํ, ตถา ปฏิปชฺชาหีติ อตฺโถฯ น หิ ตฺวํ, กปฺปฏ, มตฺตมญฺญาสีติ ตฺวํ, กปฺปฏ, สงฺฆมชฺฌมฺหิ ปจลายมาโน มตฺตํ ปมาณํ น วา มญฺญสิ, ‘‘อยมติทุลฺลโภ ขโณ ปฏิลทฺโธ, โส มา อุปชฺฌคา’’ติ เอตฺตกมฺปิ น ชานาสิ, ปสฺส ยาว จ เต อปรทฺธนฺติ โจเทสิฯ

เอวํ ภควตา ทฺวีหิ คาถาหิ คาฬฺหํ ตํ นิคฺคยฺห โจทนาย กตาย อฏฺฐิเวธวิทฺโธ วิย จณฺฑคโช มคฺคํ โอตรนฺโต วิย จ สญฺชาตสํเวโค วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.52.17-22) –

‘‘วินตานทิยา ตีเร, วิหาสิ ปุริสุตฺตโม;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, เอกคฺคํ สุสมาหิตํฯ

‘‘มธุคนฺธสฺส ปุปฺเผน, เกตกสฺส อหํ ตทา;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, พุทฺธเสฏฺฐมปูชยิํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถารา วุตฺตคาถาทฺวยเมว อตฺตโน อรหตฺตาธิคมนสฺส องฺกุสภูตนฺติ ปจฺจุทาหาสิฯ เตนสฺส ตเทว อญฺญาพฺยากรณํ อโหสีติฯ

กปฺปฏกุรตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุตฺถวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปญฺจมวคฺโค

1. กุมารกสฺสปตฺเถรคาถาวณฺณนา

อโห พุทฺธา อโห ธมฺมาติ อายสฺมโต กุมารกสฺสปตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปาปุณิฯ ‘‘กุลเคเห’’ติ ปน องฺคุตฺตรฏฺฐกถายํ (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.217) วุตฺตํฯ โส สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ จิตฺตกถิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ อากงฺขนฺโต ปณิธานํ กตฺวา ตทนุรูปานิ ปุญฺญานิ กโรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล สมณธมฺมํ กตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห เสฏฺฐิธีตาย กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ สา กิร กุมาริกากาเลเยว ปพฺพชิตุกามา หุตฺวา มาตาปิตโร ยาจิตฺวา ปพฺพชฺชํ อลภมานา กุลฆรํ คตาปิ คพฺภสณฺฐิตมฺปิ อชานนฺตี สามิกํ อาราเธตฺวา เตน อนุญฺญาตา ภิกฺขุนีสุ ปพฺพชิตาฯ ตสฺสา คพฺภินิภาวํ ทิสฺวา ภิกฺขุนิโย เทวทตฺตํ ปุจฺฉิํสุฯ โส ‘‘อสฺสมณี’’ติ อาหฯ ปุน ทสพลํ ปุจฺฉิํสุฯ สตฺถา อุปาลิตฺเถรํ ปฏิจฺฉาเปสิฯ เถโร สาวตฺถินครวาสีนิ กุลานิ วิสาขญฺจ อุปาสิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา สราชิกาย ปริสาย วินิจฺฉินนฺโต ‘‘ปุเร ลทฺโธ คพฺโภ, ปพฺพชฺชา อโรคา’’ติ อาหฯ สตฺถา ‘‘สุวินิจฺฉิตํ อธิกรณ’’นฺติ เถรสฺส สาธุการํ อทาสิฯ

สา ภิกฺขุนี สุวณฺณพิมฺพสทิสํ ปุตฺตํ วิชายิฯ ตํ ราชา ปเสนทิโกสโล โปเสสิฯ ‘‘กสฺสโป’’ติ จสฺส นามํ อกํสุฯ