เมนู

7. โสณโปฏิริยปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา

น ตาว สุปิตุํ โหตีติ อายสฺมโต โสณสฺส โปฏิริยปุตฺตสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร สิขิสฺส ภควโต กาเล วนจโร หุตฺวา ชีวนฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต กุรญฺชิยผลํ สตฺถุโน อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุสฺมิํ โปฏิริยสฺส นาม คามโภชกสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, โสโณติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ภทฺทิยสฺส สากิยรญฺโญ เสนาปติ อโหสิฯ อถ ภทฺทิยราเช เหฏฺฐา วุตฺตนเยน ปพฺพชิเต, เสนาปติ ‘‘ราชาปิ นาม ปพฺพชิ, กิํ มยฺหํ ฆราวาเสนา’’ติ ปพฺพชิ? ปพฺพชิตฺวา ปน นิทฺทาราโม วิหรติ, น ภาวนมนุยุญฺชติฯ ตํ ภควา อนุปิยายํ อมฺพวเน วิหรนฺโต อตฺตโน โอภาสํ ผราเปตฺวา เตนสฺส สติํ ชเนตฺวา อิมาย คาถาย ตํ โอวทนฺโต –

[193]

‘‘น ตาว สุปิตุํ โหติ, รตฺติ นกฺขตฺตมาลินี;

ปฏิชคฺคิตุเมเวสา, รตฺติ โหติ วิชานตาฯ

[194]

‘‘หตฺถิกฺขนฺธาวปติตํ , กุญฺชโร เจ อนุกฺกเม;

สงฺคาเม เม มตํ เสยฺโย, ยญฺเจ ชีเว ปราชิโต’’ติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;

ตตฺถ น ตาว สุปิตุํ โหติ, รตฺติ นกฺขตฺตมาลินีติ อฏฺฐหิ อกฺขเณหิ วชฺชิตํ นวมํ ขณํ ลภิตฺวา ฐิตสฺส วิญฺญุชาติกสฺส ยาว น อรหตฺตํ หตฺถคตํ โหติ, ตาว อยํ นกฺขตฺตมาลินี รตฺติ สุปิตุํ นิทฺทายิตุํ น โหติ, สุปนสฺส กาโล น โหติฯ อปิจ โข ปฏิชคฺคิตุเมเวสา, รตฺติ โหติ วิชานตาติ เอสา รตฺติ นาม มนุสฺสานํ มิคปกฺขีนญฺจ นิทฺทูปคมเนน วิเสสโต นิสฺสทฺทเวลาภูตา ปฏิปตฺติํ อตฺตนิ สญฺชคฺคิตุํ ชาคริยานุโยคมนุยุญฺชิตุเมว วิชานตา วิญฺญุนา อิจฺฉิตา โหตีติฯ

ตํ สุตฺวา โสโณ สํวิคฺคตรมานโส หิโรตฺตปฺปํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา อพฺโภกาสิกงฺคํ อธิฏฺฐาย วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต ‘‘หตฺถิกฺขนฺโธว ปติต’’นฺติ ทุติยํ คาถมาหฯ ตตฺถ อวปติตนฺติ อวมุขํ ปติตํ อุทฺธํปาทํ อโธมุขํ ปติตํฯ กุญฺชโร เจ อนุกฺกเมติ กุญฺชโร อนุกฺกเมยฺย เจฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยทาหํ หตฺถิมารุหิตฺวา สงฺคามํ ปวิฏฺโฐ หตฺถิกฺขนฺธโต ปติโต, ตทาหํ สงฺคาเม เตน หตฺถินา มทฺทิโต มโต อโหสิํ เจ, ตํ เม มรณํ เสยฺโย, ยญฺเจ อิทานิ กิเลเสหิ ปราชิโต ชีเวยฺยํ, ตํ น เสยฺโยติฯ อิมํ คาถํ วทนฺโตเยว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.52.1-6) –

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสิํ, วิปิเน วิจรํ อหํ;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํฯ

‘‘กุรญฺชิยผลํ คยฺห, พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ;

ปุญฺญกฺเขตฺตสฺส ตาทิโน, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ‘‘สตฺถารา วุตฺตํ, อตฺตนา วุตฺต’’นฺติ อุภยญฺหิ คาถํ ‘‘หตฺถิกฺขนฺธาวปติต’’นฺติอาทินา ปจฺจุทาหาสิฯ เตน อิทเมว อญฺญาพฺยากรณํ อโหสีติฯ

โสณโปฏิริยปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. นิสภตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปญฺจ กามคุเณ หิตฺวาติ อายสฺมโต นิสภตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต กปิตฺถผลมทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกลิยชนปเท กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา นิสโภติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต สากิยโกลิยานํ สงฺคาเม พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา ตทเหว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.52.7-11) –

‘‘สุวณฺณวณฺณํ สมฺพุทฺธํ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคหํ;

รถิยํ ปฏิปชฺชนฺตํ, กปิตฺถํ อททิํ ผลํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ