โย ปเนตฺถ จ-สทฺโท, โส อตฺตูปนยตฺโถฯ เตน ปเร นํ ปุคฺคลํ ปสํสนฺติ จ, ตญฺจ โข เตสํ ปสํสนมตฺตํ, น ปน ตสฺมิํ ปสํสาย วตฺถุ อตฺถีติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติฯ อตฺตา เจ อสมาหิโตติ ยํ ปุคฺคลํ ปเร ปสํสนฺติ, โส เจ สยํ อสมาหิโต มคฺคสมาธินา ผลสมาธินา อุปจารปฺปนาสมาธิมตฺเตเนว วา น สมาหิโต, สมาธานสฺส ปฏิปกฺขภูตานํ กิเลสานํ อปฺปหีนตฺตา วิกฺขิตฺโต วิพฺภนฺตจิตฺโต โหติ เจติ อตฺโถฯ ‘‘อสมาหิโต’’ติ จ เอเตน สมาธินิมิตฺตานํ คุณานํ อภาวํ ทสฺเสติฯ โมฆนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส ‘‘วิสมํ จนฺทิมสูริยา ปริวตฺตนฺตี’’ติอาทีสุ วิยฯ ปเร ปสํสนฺตีติ เย ตํ อสมาหิตํ ปุคฺคลํ ปสํสนฺติ, เต โมฆํ มุธา อมูลกํ ปสํสนฺติฯ กสฺมา? อตฺตา หิ อสมาหิโต ยสฺมา ตสฺส ปุคฺคลสฺส จิตฺตํ อสมาหิตํ, ตสฺมาติ อตฺโถฯ

ทุติยคาถายํ ครหนฺตีติ อตฺตโน อวิทฺทสุภาเวน โทสนฺตราย วา อริยํ ฌานลาภิญฺจ สมานํ ‘‘อสุโก ภิกฺขุ ชาคริยํ นานุยุญฺชติ อนฺตมโส โคทุหนมตฺตมฺปิ กาลํ เกวลํ กายทฬฺหิพหุโล นิทฺทาราโม ภสฺสาราโม สงฺคณิการาโม วิหรตี’’ติอาทินา อปฺปฏิปชฺชมานตาวิภาวเนน วา คุณปริธํสเนน วา ครหนฺติ นินฺทนฺติ, อุปกฺโกสนฺติ วาติ อตฺโถฯ เสสํ ปฐมคาถาย วุตฺตปริยาเยน เวทิตพฺพํฯ เอวํ เถเรน อิมาหิ คาถาหิ อตฺตโน นิกฺกิเลสภาเว สิริวฑฺฒสฺส จ สกิเลสภาเว ปกาสิเต ตํ สุตฺวา สิริวฑฺโฒ สํเวคชาโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว สทตฺถํ ปริปูเรสิ, ครหกปุคฺคลา จ เถรํ ขมาเปสุํฯ

สิริมตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยวคฺโค