เมนู

6. มหากาฬตฺเถรคาถาวณฺณนา

กาฬี อิตฺถีติ อายสฺมโต มหากาฬตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อิโต เอกนวุเต กปฺเป กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เกนจิเทว กรณีเยน อรญฺญํ คโต ตตฺถ อญฺญตรสฺส รุกฺขสฺส สาขาย โอลมฺพมานํ ปํสุกูลจีวรํ ทิสฺวา ‘‘อริยทฺธโช โอลมฺพตี’’ติ ปสนฺนจิตฺโต กิงฺกณิปุปฺผานิ คเหตฺวา ปํสุกูลํ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เสตพฺยนคเร สตฺถวาหกุเล นิพฺพตฺติตฺวา มหากาโฬติ ลทฺธนาโม วิญฺญุตํ ปตฺวา ฆราวาสํ วสนฺโต ปญฺจหิ สกฏสเตหิ ภณฺฑํ คเหตฺวา วาณิชฺชวเสน สาวตฺถิํ คโต เอกมนฺตํ สกฏสตฺถํ นิเวเสตฺวา อทฺธานปริสฺสมํ วิโนเทตฺวา อตฺตโน ปริสาย สทฺธิํ นิสินฺโน สายนฺหสมยํ คนฺธมาลาทิหตฺเถ อุปาสเก เชตวนํ คจฺฉนฺเต ทิสฺวา สยมฺปิ เตหิ สทฺธิํ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา โสสานิกงฺคํ อธิฏฺฐาย สุสาเน วสติฯ อเถกทิวสํ กาฬี นาม เอกา อิตฺถี ฉวฑาหิกา เถรสฺส กมฺมฏฺฐานตฺถาย อจิรมตสรีรํ อุโภ สตฺถี ภินฺทิตฺวา อุโภ จ พาหู ภินฺทิตฺวา สีสญฺจ ทธิถาลกํ วิย ภินฺทิตฺวา สพฺพํ องฺคปจฺจงฺคํ สมฺพนฺธเมว กตฺวา เถรสฺส โอโลเกตุํ โยคฺยฏฺฐาเน ฐเปตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เถโร ตํ ทิสฺวา อตฺตานํ โอวทนฺโต –

[151]

‘‘กาฬี อิตฺถี พฺรหตี ธงฺกรูปา, สตฺถิญฺจ เภตฺวา อปรญฺจ สตฺถิํ;

พาหญฺจ เภตฺวา อปรญฺจ พาหํ, สีสญฺจ เภตฺวา ทธิถาลกํว;

เอสา นิสินฺนา อภิสนฺทหิตฺวาฯ

[152]

‘‘โย เว อวิทฺวา อุปธิํ กโรติ, ปุนปฺปุนํ ทุกฺขมุเปติ มนฺโท;

ตสฺมา ปชานํ อุปธิํ น กยิรา, มาหํ ปุน ภินฺนสิโร สยิสฺส’’นฺติฯ –

คาถาทฺวยํ อภาสิฯ

ตตฺถ กาฬีติ ตสฺสา นามํ, กาฬวณฺณตฺตา วา เอวํ วุตฺตํฯ พฺรหตีติ มหาสรีรา อาโรหปริณาหวตีฯ ธงฺกรูปาติ กาฬวณฺณตฺตา เอว กากสทิสรูปาฯ สตฺถิญฺจ เภตฺวาติ มตสรีรสฺส สตฺถิํ ชณฺณุเภทเนน ภญฺชิตฺวาฯ อปรญฺจ สตฺถินฺติ อิตรญฺจ สตฺถิํ ภญฺชิตฺวาฯ พาหญฺจ เภตฺวาติ พาหฏฺฐิญฺจ อคฺคพาหฏฺฐาเนเยว ภญฺชิตฺวาฯ สีสญฺจ เภตฺวา ทธิถาลกํวาติ มตสรีรสฺส สีสํ ภินฺทิตฺวา ภินฺนตฺตา เอว เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ ปคฺฆรนฺตํ ทธิถาลกํ วิย, ปคฺฆรนฺตํ มตฺถลุงฺคํ กตฺวาติ อตฺโถฯ เอสา นิสินฺนา อภิสนฺทหิตฺวาติ ฉินฺนภินฺนาวยวํ มตสรีรํ เต อวยเว ยถาฐาเนเยว ฐปเนน สนฺทหิตฺวา สหิตํ กตฺวา มํสาปณํ ปสาเรนฺตี วิย เอสา นิสินฺนาฯ

โย เว อวิทฺวา อุปธิํ กโรตีติ โย อิมาย อุปฏฺฐาปิตํ กมฺมฏฺฐานํ ทิสฺวาปิ อวิทฺวา อกุสโล กมฺมฏฺฐานํ ฉฑฺเฑตฺวา อโยนิโสมนสิกาเรน กิเลสูปธิํ อุปฺปาเทติ, โส มนฺโท มนฺทปญฺโญ สํสารสฺส อนติวตฺตนโต ปุนปฺปุนํ อปราปรํ นิรยาทีสุ ทุกฺขํ อุเปติตสฺมา ปชานํ อุปธิํ น กยิราติ ตสฺมาติ ยสฺมา เจตเทวํ, ตสฺมาฯ ปชานํ อุปธินฺติ ‘‘อิธ ยํ ทุกฺขํ สมฺโภตี’’ติ ปชานนฺโต โยนิโส มนสิกโรนฺโต กิเลสูปธิํ น กยิรา น อุปฺปาเทยฺยฯ กสฺมา? มาหํ ปุน ภินฺนสิโร สยิสฺสนฺติ ยถยิทํ มตสรีรํ ภินฺนสรีรํ สยติ, เอวํ กิเลสูปธีหิ สํสาเร ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติยา กฏสิวฑฺฒโก หุตฺวา ภินฺนสิโร อหํ มา สยิสฺสนฺติฯ เอวํ วทนฺโต เอว เถโร วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.50.8-14) –

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร , อุทงฺคโณ นาม ปพฺพโต;

ตตฺถทฺทสํ ปํสุกูลํ, ทุมคฺคมฺหิ วิลมฺพิตํฯ

‘‘ตีณิ กิงฺกณิปุปฺผานิ, โอจินิตฺวานหํ ตทา;

หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตน, ปํสุกูลมปูชยิํฯ

‘‘เตน กมฺเมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;

ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ กมฺมมกริํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปูชิตฺวา อรหทฺธชํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

มหากาฬตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ติสฺสตฺเถรคาถาวณฺณนา

พหู สปตฺเต ลภตีติ อายสฺมโต ติสฺสตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต ปิยทสฺสิสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต สิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คนฺตฺวา กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อรญฺญายตเน สาลวเน อสฺสมํ กาเรตฺวา วสติฯ ภควา ตสฺส อนุคฺคณฺหนตฺถํ อสฺสมสฺส อวิทูเร สาลวเน นิโรธํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิฯ โส อสฺสมโต นิกฺขมิตฺวา ผลาผลตฺถาย คจฺฉนฺโต ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส จตฺตาโร ทณฺเฑ ฐเปตฺวา ภควโต อุปริ ปุปฺผิตาหิ สาลสาขาหิ สาขามณฺฑปํ กตฺวา สตฺตาหํ นวนเวหิ สาลปุปฺเผหิ ภควนฺตํ ปูเชนฺโต อฏฺฐาสิ พุทฺธารมฺมณํ ปีติํ อวิชหนฺโตฯ สตฺถา สตฺตาหสฺส อจฺจเยน นิโรธโต วุฏฺฐหิตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ จินฺเตสิฯ ตาวเทว สตสหสฺสมตฺตา ขีณาสวา สตฺถารํ ปริวาเรสุํฯ ภควา ตสฺส ภาวินิํ สมฺปตฺติํ วิภาเวนฺโต อนุโมทนํ วตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ติสฺโสติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต ติณฺณํ เวทานํ ปารคู หุตฺวา ปญฺจมตฺตานิ มาณวกสตานิ มนฺเต วาเจนฺโต ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต หุตฺวา สตฺถุ ราชคหคมเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.49.190-220) –

‘‘อชฺโฌคาเหตฺวา สาลวนํ, สุกโต อสฺสโม มม;

สาลปุปฺเผหิ สญฺฉนฺโน, วสามิ วิปิเน ตทาฯ

‘‘ปิยทสฺสี จ ภควา, สยมฺภู อคฺคปุคฺคโล;

วิเวกกาโม สมฺพุทฺโธ, สาลวนมุปาคมิฯ

‘‘อสฺสมา อภินิกฺขมฺม, ปวนํ อคมาสหํ;

มูลผลํ คเวสนฺโต, อาหิณฺฑามิ วเน ตทาฯ

‘‘ตตฺถทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธํ, ปิยทสฺสิํ มหายสํ;

สุนิสินฺนํ สมาปนฺนํ, วิโรจนฺตํ มหาวเนฯ

‘‘จตุทณฺเฑ ฐเปตฺวาน, พุทฺธสฺส อุปรี อหํ;

มณฺฑปํ สุกตํ กตฺวา, สาลปุปฺเผหิ ฉาทยิํฯ

‘‘สตฺตาหํ ธารยิตฺวาน, มณฺฑปํ สาลฉาทิตํ;

ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, พุทฺธเสฏฺฐมวนฺทหํฯ

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, วุฏฺฐหิตฺวา สมาธิโต;

ยุคมตฺตํ เปกฺขมาโน, นิสีทิ ปุริสุตฺตโมฯ

‘‘สาวโก วรุโณ นาม, ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน;

วสีสตสหสฺเสหิ, อุปคจฺฉิ วินายกํฯ

‘‘ปิยทสฺสี จ ภควา, โลกเชฏฺโฐ นราสโภ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวาน, สิตํ ปาตุกรี ชิโนฯ

‘‘อนุรุทฺโธ อุปฏฺฐาโก, ปิยทสฺสิสฺส สตฺถุโน;

เอกํสํ จีวรํ กตฺวา, อปุจฺฉิตฺถ มหามุนิํฯ

‘‘โก นุ โข ภควา เหตุ, สิตกมฺมสฺส สตฺถุโน;

การเณ วิชฺชมานมฺหิ, สตฺถา ปาตุกเร สิตํฯ