ฉวสิตฺโตว เม ปตฺโตติ มยฺหํ ปตฺโต ฉวสิตฺตสทิโส, มตานํ ขีรเสจนกุณฺฑสทิโสติ อตฺโถ ฯ ปํสุกูลญฺจ จีวรนฺติ จีวรญฺจ เม อนฺตรมคฺคสุสานาทีสุ ฉฑฺฑิตนนฺตเกหิ กตํ ปํสุกูลํฯ ปททฺวเยน ปริกฺขารสนฺโตสํ ทสฺเสติฯ

ทฺวินฺนํ อนฺตรวสฺสานนฺติ ทฺวีสุ อนฺตรวสฺเสสุ ปพฺพชิตโต อรหตฺตมปฺปตฺตสํวจฺฉเรสุฯ เอกา วาจา เม ภาสิตาติ เอกา, ‘‘อลํ, ภคินี’’ติ ขีรปฏิกฺเขปวาจา เอว มยา วุตฺตา, อญฺโญ ตตฺถ วจีเภโท นาโหสิฯ เตน อุกฺกํสคตํ กายวจีสํยมํ ทสฺเสติฯ ตติเย อนฺตรวสฺสมฺหีติ ตติยสฺส สํวจฺฉรสฺส อพฺภนฺตเร, ตสฺมิํ อปริปุณฺเณเยวฯ ตโมขนฺโธ ปทาลิโตติ อคฺคมคฺเคน ตโมขนฺโธ ภินฺโน, อวิชฺชานุสโย สมุจฺฉินฺโนติ อตฺโถฯ เตน ตเทกฏฺฐตาย สพฺพกิเลสานํ อนวเสสปฺปหานํ วทติฯ

คงฺคาตีริยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อชินตฺเถรคาถาวณฺณนา

อปิ เจ โหติ เตวิชฺโชติอาทิกา อายสฺมโต อชินตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต พุทฺธสุญฺเญ โลเก กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เกนจิเทว กรณีเยน อรญฺญํ คโต ตตฺถ สุจินฺติตํ นาม ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ อาพาเธน ปีฬิตํ นิสินฺนํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เภสชฺชตฺถาย ปสนฺนมานโส ฆตมณฺฑํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺส ทลิทฺทพฺราหฺมณสฺส เคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ ตํ วิชายนกาเล อชินจมฺเมน สมฺปฏิจฺฉิํสุฯ เตนสฺส อชิโนตฺเวว นามํ อกํสุฯ โส โภคสํวตฺตนิยสฺส กมฺมสฺส อกตตฺตา ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺโต วยปฺปตฺโตปิ อปฺปนฺนปานโภชโน หุตฺวา วิจรนฺโต เชตวนปฏิคฺคหเณ พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.43.78-87) –

‘‘สุจินฺติตํ ภควนฺตํ, โลกเชฏฺฐํ นราสภํ;

อุปวิฏฺฐํ มหารญฺญํ, วาตาพาเธน ปีฬิตํฯ

‘‘ทิสฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, ฆตมณฺฑมุปานยิํ;

กตตฺตา อาจิตตฺตา จ, คงฺคา ภาคีรถี อยํฯ

‘‘มหาสมุทฺทา จตฺตาโร, ฆตํ สมฺปชฺชเร มม;

อยญฺจ ปถวี โฆรา, อปฺปมาณา อสงฺขิยาฯ

‘‘มม สงฺกปฺปมญฺญาย, ภวเต มธุสกฺกรา;

จาตุทฺทีปา อิเม รุกฺขา, ปาทปา ธรณีรุหาฯ

‘‘มม สงฺกปฺปมญฺญาย, กปฺปรุกฺขา ภวนฺติ เต;

ปญฺญาสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท, เทวรชฺชมการยิํฯ

‘‘เอกปญฺญาสกฺขตฺตุญฺจ, จกฺกวตฺตี อโหสหํ;

ปเทสรชฺชํ วิปุลํ, คณนาโต อสงฺขิยํฯ

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ทานมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ฆตมณฺฑสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวาปิ ปุริมกมฺมนิสฺสนฺเทน อปฺปลาภี อปฺปญฺญาโตว อโหสิฯ อุทฺเทสภตฺตสลากภตฺตานิปิ ลามกาเนว ปาปุณนฺติฯ กมฺมผเลเนว จ นํ ปุถุชฺชนา ภิกฺขู สามเณรา จ ‘‘อปฺปญฺญาโต’’ติ อวมญฺญนฺติฯ เถโร เต ภิกฺขู สํเวเชนฺโต –

[129]

‘‘อปิ เจ โหติ เตวิชฺโช, มจฺจุหายี อนาสโว;

อปฺปญฺญาโตติ นํ พาลา, อวชานนฺติ อชานตาฯ

[130]

‘‘โย จ โข อนฺนปานสฺส, ลาภี โหตีธ ปุคฺคโล;

ปาปธมฺโมปิ เจ โหติ, โส เนสํ โหติ สกฺกโต’’ติฯ –

คาถาทฺวยํ อภาสิฯ

ตตฺถ อปีติ สมฺภาวเน นิปาโตฯ เจติ ปริกปฺปเนฯ โหตีติ ภวติฯ ติสฺโส วิชฺชา เอตสฺสาติ เตวิชฺโชฯ มจฺจุํ ปชหตีติ มจฺจุหายีฯ กามาสวาทีนํ อภาเวน อนาสโวฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ทิพฺพจกฺขุญาณํ ปุพฺเพนิวาสญาณํ อาสวกฺขยญาณนฺติ อิมาสํ ติสฺสนฺนํ วิชฺชานํ อธิคตตฺตา เตวิชฺโช ตโต เอว สพฺพโส กามาสวาทีนํ ปริกฺขีณตฺตา อนาสโว อายติํ ปุนพฺภวสฺส อคฺคหณโต มรณาภาเวน มจฺจุหายี ยทิปิ โหติ, เอวํ สนฺเตปิ อปฺปญฺญาโตติ นํ พาลา อวชานนฺติ ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตํ สทตฺถํ อนุปาปุณิตฺวา ฐิตมฺปิ นํ อุตฺตมํ ปุริสํ ‘‘ธุตวาโท พหุสฺสุโต ธมฺมกถิโก’’ติ อุปฺปนฺนลาภสฺส อภาวโต ‘‘น ปญฺญาโต น ปากโฏ’’ติ พาลา ทุมฺเมธปุคฺคลา อวชานนฺติ, กสฺมา? อชานตา อชานนการณา คุณานํ อชานนเมว ตตฺถ การณนฺติ ทสฺเสติฯ

ยถา จ คุณานํ อชานนโต พาลา ลาภครุตาย สมฺภาวนียมฺปิ อวชานนฺติ, เอวํ คุณานํ อชานนโต ลาภครุตาย เอวํ อวชานิตพฺพมฺปิ สมฺภาเวนฺตีติ ทสฺเสนฺโต ทุติยํ คาถํ อาหฯ ตตฺถ โยติ อนิยมวจนํฯ จ-สทฺโท พฺยติเรเก, เตน ยถาวุตฺตปุคฺคลโต อิมสฺส ปุคฺคลสฺส วุจฺจมานํเยว วิเสสํ ชเนติฯ โขติ อวธารเณฯ อนฺนปานสฺสาติ นิทสฺสนมตฺตํฯ ลาภีติ ลาภวาฯ อิธาติ อิมสฺมิํ โลเกฯ ชรามรเณหิ ตสฺส ตสฺส สตฺตาวาสสฺส ปูรณโต คลนโต จ ปุคฺคโลฯ ปาปธมฺโมติ ลามกธมฺโมฯ อยญฺเหตฺถ อตฺโถ – โย ปน ปุคฺคโล จีวราทิปจฺจยมตฺตสฺเสว ลาภี โหติ, น ฌานาทีนํ, โส ปาปิจฺฉตาย ทุสฺสีลภาเวน หีนธมฺโมปิ สมาโน อิธ อิมสฺมิํ โลเก พาลานํ ลาภครุตาย สกฺกโต ครุกโต โหตีติฯ

อชินตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เมฬชินตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยทาหํ ธมฺมมสฺโสสินฺติอาทิกา อายสฺมโต เมฬชินตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ ภควนฺตํ ปิณฺฑาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส มธุรํ อาโมทผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พาราณสิยํ ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺติตฺวา เมฬชิโนติ ลทฺธนาโม วิชฺชาสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คโต ปณฺฑิโต พฺยตฺโต ทิสาสุ ปากโฏ อโหสิฯ โส ภควติ พาราณสิยํ อิสิปตเน วิหรนฺเต วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ตทเหว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.51.57-62) –

‘‘สหสฺสรํสี ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;

วิเวกา วุฏฺฐหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิฯ

‘‘ผลหตฺโถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉิํ นราสภํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, อวฏํ อททิํ ผลํฯ

‘‘จตุนฺนวุติโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อปรภาเค ภิกฺขูหิ, ‘‘อาวุโส, กิํ ตยา อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม อธิคโต’’ติ ปุฏฺโฐ สีหนาทํ นทนฺโต –

[131]

‘‘ยทาหํ ธมฺมมสฺโสสิํ, ภาสมานสฺส สตฺถุโน;

น กงฺขมภิชานามิ, สพฺพญฺญู อปราชิเตฯ

[132]

‘‘สตฺถวาเห มหาวีเร, สารถีนํ วรุตฺตเม;

มคฺเค ปฏิปทายํ วา, กงฺขา มยฺหํ น วิชฺชตี’’ติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;