เมนู

7. ยสตฺเถรคาถาวณฺณนา

สุวิลิตฺโต สุวสโนติ อายสฺมโต ยสตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล มหานุภาโว นาคราชา หุตฺวา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ อตฺตโน ภวนํ เนตฺวา มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ ภควนฺตํ มหคฺเฆน ติจีวเรน อจฺฉาเทสิ, เอกเมกญฺจ ภิกฺขุํ มหคฺเฆเนว ปจฺเจกทุสฺสยุเคน สพฺเพน สมณปริกฺขาเรน อจฺฉาเทสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล เสฏฺฐิปุตฺโต หุตฺวา มหาโพธิมณฺฑํ สตฺตหิ รตเนหิ ปูเชสิฯ กสฺสปสฺส ภควโต กาเล สาสเน ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิฯ เอวํ สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ อมฺหากํ ภควโต กาเล พาราณสิยํ มหาวิภวสฺส เสฏฺฐิโน ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ยโส นาม นาเมน ปรมสุขุมาโลฯ ‘‘ตสฺส ตโย ปาสาทา’’ติ สพฺพํ ขนฺธเก (มหาว. 25) อาคตนเยน เวทิตพฺพํฯ

โส ปุพฺพเหตุนา โจทิยมาโน รตฺติภาเค นิทฺทาภิภูตสฺส ปริชนสฺส วิปฺปการํ ทิสฺวา สญฺชาตสํเวโค สุวณฺณปาทุการูฬฺโหว เคหโต นิคฺคโต เทวตาวิวเฏน นครทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา อิสิปตนสมีปํ คโต ‘‘อุปทฺทุตํ วต, โภ, อุปสฺสฏฺฐํ วต, โภ’’ติ อาหฯ เตน สมเยน ภควตา อิสิปตเน วิหรนฺเตน ตสฺเสว อนุคฺคณฺหนตฺถํ อพฺโภกาเส จงฺกมนฺเตน ‘‘เอหิ, ยส, อิทํ อนุปทฺทุตํ, อิทํ อนุปสฺสฏฺฐ’’นฺติ วุตฺโต, ‘‘อนุปทฺทุตํ อนุปสฺสฏฺฐํ กิร อตฺถี’’ติ โสมนสฺสชาโต สุวณฺณปาทุกา โอรุยฺห ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน สตฺถารา อนุปุพฺพิกถํ กเถตฺวา สจฺจเทสนาย กตาย สจฺจปริโยสาเน โสตาปนฺโน หุตฺวา คเวสนตฺถํ อาคตสฺส ปิตุ ภควตา สจฺจเทสนาย กริยมานาย อรหตฺตํ สจฺฉากาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.40.456-483) –

‘‘มหาสมุทฺทํ โอคฺคยฺห, ภวนํ เม สุนิมฺมิตํ;

สุนิมฺมิตา โปกฺขรณี, จกฺกวากปกูชิตาฯ

‘‘มนฺทาลเกหิ สญฺฉนฺนา, ปทุมุปฺปลเกหิ จ;

นที จ สนฺทเต ตตฺถ, สุปติตฺถา มโนรมาฯ

‘‘มจฺฉกจฺฉปสญฺฉนฺนา, นานาทิชสโมตฺถตา;

มยูรโกญฺจาภิรุทา, โกกิลาทีหิ วคฺคุหิฯ

‘‘ปาเรวตา รวิหํสา จ, จกฺกวากา นทีจรา;

ทินฺทิภา สาฬิกา เจตฺถ, ปมฺมกา ชีวชีวกาฯ

‘‘หํสา โกญฺจาปิ นทิตา, โกสิยา ปิงฺคลา พหู;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, มณิมุตฺติกวาลุกาฯ

‘‘สพฺพโสณฺณมยา รุกฺขา, นานาคนฺธสเมริตา;

อุชฺโชเตนฺติ ทิวารตฺติํ, ภวนํ สพฺพกาลิกํฯ

‘‘สฏฺฐิตูริยสหสฺสานิ, สายํ ปาโต ปวชฺชเร;

โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, ปริวาเรนฺติ มํ สทาฯ

‘‘อภินิกฺขมฺม ภวนา, สุเมธํ โลกนายกํ;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, วนฺทยิํ ตํ มหายสํฯ

‘‘สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, สสงฺฆํ ตํ นิมนฺตยิํ;

อธิวาเสสิ โส ธีโร, สุเมโธ โลกนายโกฯ

‘‘มม ธมฺมกถํ กตฺวา, อุยฺโยเชสิ มหามุนิ;

สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, ภวนํ เม อุปาคมิํฯ

‘‘อามนฺตยิํ ปริชนํ, สพฺเพ สนฺนิปตาถ โว;

ปุพฺพณฺหสมยํ พุทฺโธ, ภวนํ อาคมิสฺสติฯ

‘‘ลาภา อมฺหํ สุลทฺธํ โน, เย วสาม ตวนฺติเก;

มยมฺปิ พุทฺธเสฏฺฐสฺส, ปูชํ กสฺสาม สตฺถุโนฯ

‘‘อนฺนํ ปานํ ปฏฺฐเปตฺวา, กาลํ อาโรจยิํ อหํ;

วสีสตสหสฺเสหิ, อุเปสิ โลกนายโกฯ

‘‘ปญฺจงฺคิเกหิ ตูริเยหิ, ปจฺจุคฺคมนมกาสหํ;

สพฺพโสณฺณมเย ปีเฐ, นิสีทิ ปุริสุตฺตโมฯ

‘‘อุปริจฺฉทนํ อาสิ, สพฺพโสณฺณมยํ ตทา;

พีชนิโย ปวายนฺติ, ภิกฺขุสงฺฆสฺส อนฺตเรฯ

‘‘ปหูเตนนฺนปาเนน, ภิกฺขุสงฺฆมตปฺปยิํ;

ปจฺเจกทุสฺสยุคเฬ, ภิกฺขุสงฺฆสฺสทาสหํฯ

‘‘ยํ วทนฺติ สุเมโธติ, โลกาหุติปฏิคฺคหํ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถฯ

‘‘โย เม อนฺเนน ปาเนน, สพฺเพ อิเม จ ตปฺปยิํ;

ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ, สุณาถ มม ภาสโตฯ

‘‘อฏฺฐารเส กปฺปสเต, เทวโลเก รมิสฺสติ;

สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติฯ

‘‘อุปปชฺชติ ยํ โยนิํ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

สพฺพทา สพฺพโสวณฺณํ, ฉทนํ ธารยิสฺสติฯ

‘‘ติํสกปฺปสหสฺสมฺหิ, โอกฺกากกุลสมฺภโว;

โคตโม นาม โคตฺเตน, สตฺถา โลเก ภวิสฺสติฯ

‘‘ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท, โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต;

สพฺพาสเว ปริญฺญาย, นิพฺพายิสฺสตินาสโวฯ

‘‘ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, สีหนาทํ นทิสฺสติ;

จิตเก ฉตฺตํ ธาเรนฺติ, เหฏฺฐา ฉตฺตมฺหิ ฑยฺหถฯ

‘‘สามญฺญํ เม อนุปฺปตฺตํ, กิเลสา ฌาปิตา มยา;

มณฺฑเป รุกฺขมูเล วา, สนฺตาโป เม น วิชฺชติฯ

‘‘ติํสกปฺปสหสฺสมฺหิ, ยํ ทานมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, สพฺพทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อถ ภควา อายสฺมนฺตํ ยสํ ทกฺขิณํ พาหุํ ปสาเรตฺวา ‘‘เอหิ ภิกฺขู’’ติ อาหฯ

วจนสมนนฺตรเมว ทฺวงฺคุลมตฺตเกสมสฺสุ อฏฺฐปริกฺขารธโร วสฺสสฏฺฐิกตฺเถโร วิย อโหสิฯ โส อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทาเนนฺโต เอหิภิกฺขุภาวปฺปตฺติโต ปุริมาวตฺถวเสน –

[117]

‘‘สุวิลิตฺโต สุวสโน, สพฺพาภรณภูสิโต;

ติสฺโส วิชฺชา อชฺฌคมิํ, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ สุวิลิตฺโตติ สุนฺทเรน กุงฺกุมจนฺทนานุเลปเนน วิลิตฺตคตฺโตฯ สุวสโนติ สุฏฺฐุ มหคฺฆกาสิกวตฺถวสโนฯ สพฺพาภรณภูสิโตติ สีสูปคาทีหิ สพฺเพหิ อาภรเณหิ อลงฺกโตฯ อชฺฌคมินฺติ อธิคจฺฉิํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ยสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. กิมิลตฺเถรคาถาวณฺณนา

อภิสตฺโตว นิปตตีติ อายสฺมโต กิมิลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต กกุสนฺธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ปรินิพฺพุเต สตฺถริ ตสฺส ธาตุโย อุทฺทิสฺส สฬลมาลาหิ มณฺฑปากาเรน ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน ตาวติํเส นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร สากิยราชกุเล นิพฺพตฺติ, กิมิโลติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต โภคสมฺปตฺติยา สมฺปนฺโน วิหรติฯ ตสฺส ญาณปริปากํ ทิสฺวา สํเวคชนนตฺถํ อนุปิยายํ วิหรนฺโต สตฺถา ปฐมโยพฺพเน ฐิตํ ทสฺสนียํ อิตฺถิรูปํ อภินิมฺมินิตฺวา ปุรโต ทสฺเสตฺวา ปุน อนุกฺกเมน ยถา ชราโรควิปตฺตีหิ อภิภูตา ทิสฺสติ, ตถา อกาสิฯ ตํ ทิสฺวา กิมิลกุมาโร อติวิย สํเวคํ ปกาเสนฺโต –

[118]