เมนู

ปาทกชฺฌานารมฺมเณน รูปกายารมฺมเณน วา อิทฺธิจิตฺเตน สหชาตํ สุขสญฺญญฺจ ลหุสญฺญญฺจ โอกฺกมติ ปวิสติ ผุสติ สมฺปาปุณาตีติ อยมฺปิ ตตฺถ อตฺโถฯ ตถา จาห อฏฺฐกถายํ (ปฏิ. ม. อฏฺฐ. 2.3.12) – ‘‘สุขสญฺญา นาม อุเปกฺขาสมฺปยุตฺตา สญฺญาฯ อุเปกฺขา หิ สนฺตํ สุขนฺติ วุตฺตํ สาเยว สญฺญา นีวรเณหิ เจว วิตกฺกาทิปจฺจนีเกหิ จ วิมุตฺตตฺตา ลหุสญฺญาติปิ เวทิตพฺพาฯ ตํ โอกฺกนฺตสฺส ปนสฺส กรชกาโยปิ ตูลปิจุ วิย สลฺลหุโก โหติฯ โส เอวํ วาตกฺขิตฺตตูลปิจุโน วิย สลฺลหุเกน ทิสฺสมาเนน กาเยน พฺรหฺมโลกํ คจฺฉตี’’ติฯ เตนาห ‘‘ตูลมิว เอริตํ มาลุเตน, ปิลวตีว เม กาโย’’ติฯ ตสฺสตฺโถ – ยทาหํ พฺรหฺมโลกํ อญฺญํ วา อิทฺธิยา คนฺตุกาโม โหมิ, ตทา มาลุเตน วายุนา เอริตํ จิตฺตํ ตูลปิจุ วิย อากาสํ ลงฺฆนฺโตเยว เม กาโย โหตีติฯ

ขิตกตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มลิตวมฺภตฺเถรคาถาวณฺณนา

อุกฺกณฺฐิโตติ อายสฺมโต มลิตวมฺภตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หิมวนฺตโต อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ ชาตสฺสเร สกุโณ หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ปทุมุตฺตโร ภควา ตํ อนุคฺคณฺหนฺโต ตตฺถ คนฺตฺวา ชาตสฺสรตีเร จงฺกมติฯ สกุโณ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส สเร กุมุทานิ คเหตฺวา ภควนฺตํ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กุรุกจฺฉนคเร อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, มลิตวมฺโภติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปตฺโต ปจฺฉาภูมหาเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต วิหรติฯ ตสฺส จ อยํ สภาโว, ยตฺถ โภชนสปฺปาโย ทุลฺลโภ, อิตเร สุลภา, ตโต น ปกฺกมติฯ ยตฺถ ปน โภชนสปฺปาโย สุลโภ, อิตเร ทุลฺลภา, ตตฺถ น วสติ ปกฺกมเตวฯ เอวํ วิหรนฺโต จ เหตุสมฺปนฺนตาย มหาปุริสชาติกตาย จ นจิรสฺเสว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.16.51-57) –

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร , มหาชาตสฺสโร อหุ;

ปทุมุปฺปลสญฺฉนฺโน, ปุณฺฑรีกสโมตฺถโฏฯ

‘‘กุกุตฺโถ นาม นาเมน, ตตฺถาสิํ สกุโณ ตทา;

สีลวา พุทฺธิสมฺปนฺโน, ปุญฺญาปุญฺเญสุ โกวิโทฯ

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

ชาตสฺสรสฺสาวิทูเร, สญฺจริตฺถ มหามุนิฯ

‘‘ชลชํ กุมุทํ เฉตฺวา, อุปเนสิํ มเหสิโน;

มม สงฺกปฺปมญฺญาย, ปฏิคฺคหิ มหามุนิฯ

‘‘ตญฺจ ทานํ ททิตฺวาน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชหํฯ

‘‘โสฬเสโต กปฺปสเต, อาสุํ วรุณนามกา;

อฏฺฐ เอเต ชนาธิปา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทาเนนฺโต –

[105]

‘‘อุกฺกณฺฐิโตปิ น วเส, รมมาโนปิ ปกฺกเม;

น ตฺเววานตฺถสํหิตํ, วเส วาสํ วิจกฺขโณ’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ อุกฺกณฺฐิโตปิ น วเสติ ยสฺมิํ อาวาเส วสนฺตสฺส เม โภชนสปฺปายาลาเภน อธิกุสเลสุ ธมฺเมสุ อุกฺกณฺฐา อนภิรติ อุปฺปชฺชติ, ตตฺถ อุกฺกณฺฐิโตปิ วสามิเยว อิตรสปฺปายลาเภน น ปกฺกเม น ปกฺกมามิฯ น วเสติ เอตฺถ น-กาเรนปิ ปกฺกเมติปทํ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ รมมาโนปิ ปกฺกเมติ ยสฺมิํ ปน อาวาเส วสนฺตสฺส เม ปจฺจยเวกลฺลาภาเวน นตฺถิ อุกฺกณฺฐา, อญฺญทตฺถุ อภิรมามิ, เอวํ อภิรมมาโนปิ อวเสสสปฺปายาลาเภน ตโต ปกฺกเม, น วเสยฺยํฯ เอวํ ปฏิปชฺชนฺโตวาหํ นจิรสฺเสว สกตฺถํ ปจฺจุปาทินฺติฯ อยญฺเจตฺถ อตฺตปฏิปตฺติปจฺจเวกฺขณายํ โยชนาฯ

ปรสฺส โอวาททาเน ปน วเสยฺย น ปกฺกเมยฺยาติ วิธานวเสน โยเชตพฺพํฯ น ตฺเววานตฺถสํหิตํ, วเส วาสํ วิจกฺขโณติ ยสฺมิํ อาวาเส ปจฺจยา สุลภา , สมณธมฺโม น ปาริปูริํ คจฺฉติ, ยสฺมิญฺจ อาวาเส ปจฺจยา ทุลฺลภา, สมณธมฺโมปิ ปาริปูริํ น คจฺฉติ, เอวรูโป อาวาโส อิธ อนตฺถสํหิโต นาม อวฑฺฒิสหิโตติ กตฺวาฯ เอวรูปํ วาสํ วิจกฺขโณ วิญฺญุชาติโก สกตฺถํ ปริปูเรตุกาโม นตฺเวว วเสยฺยฯ ยตฺถ ปน ปญฺจงฺคสมนฺนาคโต อาวาโส ลพฺภติ, สตฺตปิ สปฺปายา ลพฺภนฺติ, ตตฺเถว วเสยฺยาติ อตฺโถฯ

มลิตวมฺภตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สุเหมนฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา

สตลิงฺคสฺส อตฺถสฺสาติ อายสฺมโต สุเหมนฺตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต อิโต ทฺวานวุเต กปฺเป ติสฺสสฺส ภควโต กาเล วนจโร หุตฺวา วเน วสติ, ตํ อนุคฺคหิตุํ ภควา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ตสฺส อาสนฺเน ฐาเน อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิฯ โส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต สุคนฺธานิ ปุนฺนาคปุปฺผานิ โอจินิตฺวา ภควนฺตํ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ปาริยนฺตเทเส วิภวสมฺปนฺนสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สุเหมนฺโตติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปตฺโต สงฺกสฺสนคเร มิคทาเย วิหรนฺตํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา เตปิฏโก หุตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว ฉฬภิญฺโญ ปฏิสมฺภิทาปตฺโต อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.16.46-50) –

‘‘กานนํ วนโมคยฺห, วสามิ ลุทฺทโก อหํ;

ปุนฺนาคํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, พุทฺธเสฏฺฐํ อนุสฺสริํฯ