เมนู

10. สามิทตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา

ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺญาตาติ อายสฺมโต สามิทตฺตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺถริ ปรินิพฺพุเต ตสฺส ถูเป ปุปฺเผหิ ฉตฺตาติฉตฺตํ กตฺวา ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สามิทตฺโตติสฺส นามํ อโหสิฯ โส อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปตฺโต พุทฺธานุภาวํ สุตฺวา อุปาสเกหิ สทฺธิํ วิหารํ คโต สตฺถารํ ธมฺมํ เทเสนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส เอกมนฺตํ นิสีทิฯ สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา ตถา ธมฺมํ เทเสสิ, ยถา สทฺธํ ปฏิลภิ สํสาเร จ สํเวคํฯ โส ปฏิลทฺธสทฺโธ สํเวคชาโต ปพฺพชิตฺวา ญาณสฺส อปริปกฺกตฺตา กติปยกาลํ อลสพหุลี วิหาสิฯ ปุน สตฺถารา ธมฺมเทสนาย สมุตฺเตชิโต วิปสฺสนาย กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ตตฺถ ยุตฺตปฺปยุตฺโต วิหรนฺโต นจิเรเนว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.15.1-4) –

‘‘ปรินิพฺพุเต ภควติ, อตฺถทสฺสีนรุตฺตเม;

ฉตฺตาติฉตฺตํ กาเรตฺวา, ถูปมฺหิ อภิโรปยิํฯ

‘‘กาเลน กาลมาคนฺตฺวา, นมสฺสิํ โลกนายกํ;

ปุปฺผจฺฉทนํ กตฺวาน, ฉตฺตมฺหิ อภิโรปยิํฯ

‘‘สตฺตรเส กปฺปสเต, เทวรชฺชมการยิํ;

มนุสฺสตฺตํ น คจฺฉามิ, ถูปปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโวฯ

‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก;

ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

โส อปรภาเค ภิกฺขูหิ ‘‘กิํ ตยา, อาวุโส, อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม อธิคโต’’ติ ปุฏฺโฐ สาสนสฺส นิยฺยานิกภาวํ อตฺตโน จ ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺติํ เตสํ ปเวเทนฺโต อญฺญาพฺยากรณวเสน –

[90]

‘‘ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺญาตา, ติฏฺฐนฺติ ฉินฺนมูลกา;

วิกฺขีโณ ชาติสํสาโร, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺญาตาติ มยา อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ‘‘อิทํ ทุกฺขํ, เอตฺตกํ ทุกฺขํ, น ตโต ภิยฺโย’’ติ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ญาตา วิทิตา ปฏิวิทฺธาฯ