เมนู

8. อชฺชุนตฺเถรคาถาวณฺณนา

อสกฺขิํ วต อตฺตานนฺติ อายสฺมโต อชฺชุนตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล สีหโยนิยํ นิพฺพตฺโต เอกทิวสํ อรญฺเญ อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ สตฺถารํ ทิสฺวา ‘‘อยํ โข อิมสฺมิํ กาเล สพฺพเสฏฺโฐ ปุริสสีโห’’ติ ปสนฺนมานโส สุปุปฺผิตสาลสาขํ ภญฺชิตฺวา สตฺถารํ ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เสฏฺฐิกุเล นิพฺพตฺติฯ อชฺชุโนติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปตฺโต นิคณฺเฐหิ กตปริจโย หุตฺวา ‘‘เอวาหํ อมตํ อธิคมิสฺสามี’’ติ วิวฏฺฏชฺฌาสยตาย ทหรกาเลเยว นิคณฺเฐสุ ปพฺพชิตฺวา ตตฺถ สารํ อลภนฺโต สตฺถุ ยมกปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ สาสเน ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ อารภิตฺวา นจิรสฺเสว อรหา อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.14.60-65) –

‘‘มิคราชา ตทา อาสิํ, อภิชาโต สุเกสรี;

คิริทุคฺคํ คเวสนฺโต, อทฺทสํ โลกนายกํฯ

‘‘อยํ นุ โข มหาวีโร, นิพฺพาเปติ มหาชนํ;

ยํนูนาหํ อุปาเสยฺยํ, เทวเทวํ นราสภํฯ

‘‘สาขํ สาลสฺส ภญฺชิตฺวา, สโกสํ ปุปฺผมาหริํ;

อุปคนฺตฺวาน สมฺพุทฺธํ, อทาสิํ ปุปฺผมุตฺตมํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘อิโต จ นวเม กปฺเป, วิโรจนสนามกา;

ตโย อาสิํสุ ราชาโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อนุตฺตรสุขาธิคมสมฺภูเตน ปีติเวเคน อุทานํ อุทาเนนฺโต –

[88]

‘‘อสกฺขิํ วต อตฺตานํ, อุทฺธาตุํ อุทกา ถลํ;

วุยฺหมาโน มโหเฆว, สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌห’’นฺติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ อสกฺขินฺติ สกฺโกสิํฯ วตาติ วิมฺหเย นิปาโตฯ อติวิมฺหยนียญฺเหตํ ยทิทํ สจฺจปฏิเวโธฯ เตนาห –

‘‘ตํ กิํมญฺญถ, ภิกฺขเว, กตมํ นุ โข ทุกฺกรตรํ วา ทุรภิสมฺภวตรํ วา, ยํ สตฺตธา ภินฺนสฺส วาลสฺส โกฏิยา โกฏิํ ปฏิวิชฺเฌยฺยา’’ติอาทิ (สํ. นิ. 5.1115)?

อตฺตานนฺติ นิยกชฺฌตฺตํ สนฺธาย วทติฯ โย หิ ปโร น โหติ โส อตฺตาติฯ อุทฺธาตุนฺติ อุทฺธริตุํ, ‘‘อุทฺธฏ’’นฺติปิ ปาโฐฯ อุทกาติ สํสารมโหฆสงฺขาตา อุทกาฯ ถลนฺติ นิพฺพานถลํฯ วุยฺหมาโน มโหเฆวาติ มหณฺณเว วุยฺหมาโน วิยฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา นาม คมฺภีรวิตฺถเต อปฺปติฏฺเฐ มหติ อุทโกเฆ เวคสา วุยฺหมาโน ปุริโส เกนจิ อตฺถกาเมน อุปนีตํ ผิยาริตฺตสมฺปนฺนํ ทฬฺหนาวํ ลภิตฺวา สุเขเนว ตโต อตฺตานํ อุทฺธริตุํ สกฺกุเณยฺย ปารํ ปาปุเณยฺย, เอวเมวาหํ สํสารมโหเฆ กิเลสาภิสงฺขารเวเคน วุยฺหมาโน สตฺถารา อุปนีตํ สมถวิปสฺสนุเปตํ อริยมคฺคนาวํ ลภิตฺวา ตโต อตฺตานํ อุทฺธริตุํ นิพฺพานถลํ ปตฺตุํ อโห อสกฺขินฺติฯ ยถา ปน อสกฺขิ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌห’’นฺติ อาหฯ ยสฺมา อหํ ทุกฺขาทีนิ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ปริญฺญาปหานสจฺฉิกิริยาภาวนาปฏิเวเธน ปฏิวิชฺฌิํ อริยมคฺคญาเณน อญฺญาสิํ, ตสฺมา อสกฺขิํ วต อตฺตานํ อุทฺธาตุํ อุทกา ถลนฺติ โยชนาฯ

อชฺชุนตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. (ปฐม) เทวสภตฺเถรคาถาวณฺณนา

อุตฺติณฺณา ปงฺกปลิปาติ อายสฺมโต เทวสภตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต สิขิสฺส ภควโต กาเล ปาราวตโยนิยํ นิพฺพตฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปิยาลผลํ อุปเนสิฯ สตฺถา ตสฺส ปสาทสํวฑฺฒนตฺถํ ตํ ปริภุญฺชิฯ โส เตน อติวิย ปสนฺนจิตฺโต หุตฺวา กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา จิตฺตํ ปสาเทติ ฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโต อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อญฺญตรสฺส มณฺฑลิกรญฺโญ ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต ตรุณกาเลเยว รชฺเช ปติฏฺฐิโต รชฺชสุขมนุภวนฺโต วุทฺโธ สตฺถารํ อุปสงฺกมิ, ตสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิฯ โส ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ สํเวคชาโต รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.14.66-72) –

‘‘ปาราวโต ตทา อาสิํ, ปรํ อนุปโรธโก;

ปพฺภาเร เสยฺยํ กปฺเปมิ, อวิทูเร สิขิสตฺถุโนฯ

‘‘สายํ ปาตญฺจ ปสฺสามิ, พุทฺธํ โลกคฺคนายกํ;

เทยฺยธมฺโม จ เม นตฺถิ, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโนฯ

‘‘ปิยาลผลมาทาย , อคมํ พุทฺธสนฺติกํ;

ปฏิคฺคเหสิ ภควา, โลกเชฏฺโฐ นราสโภฯ

‘‘ตโต ปรํ อุปาทาย, ปริจาริํ วินายกํ;

เตน จิตฺตปฺปสาเทน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํฯ

‘‘เอกตฺติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ผลํ อททิํ อหํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘อิโต ปนฺนรเส กปฺเป, ตโย อาสุํ ปิยาลิโน;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ปหีนกิเลสปจฺจเวกฺขณวเสน อุปฺปนฺนโสมนสฺโส อุทานํ อุทาเนนฺโต –

[89]

‘‘อุตฺติณฺณา ปงฺกปลิปา, ปาตาลา ปริวชฺชิตา;

มุตฺโต โอฆา จ คนฺถา จ, สพฺเพ มานา วิสํหตา’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;