เมนู

อธิคจฺเฉยฺย สุขํ นิรามิสนฺติ เอวํ สมถนิมิตฺตาทิโกสลฺเลน ลพฺเภ จิตฺตวิเวกสุเข ปติฏฺฐาย สโต สมฺปชาโน หุตฺวา วิปสฺสนาฌาเนเนว ฌายนฺโต กามามิสวฏฺฏามิเสหิ อสมฺมิสฺสตาย นิรามิสํ นิพฺพานสุขํ ผลสุขญฺจ อธิคจฺเฉยฺย สมุปคจฺเฉยฺยาติ อตฺโถฯ

สุนาคตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. นาคิตตฺเถรคาถาวณฺณนา

อิโต พหิทฺธา ปุถุอญฺญวาทินนฺติ อายสฺมโต นาคิตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล นารโท นาม พฺราหฺมโณ หุตฺวา เอกทิวสํ มาฬเก นิสินฺโน ภควนฺตํ ภิกฺขุสงฺเฆน ปุรกฺขตํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ตีหิ คาถาหิ อภิตฺถวิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร สกฺยราชกุเล นิพฺพตฺติ, นาคิโตติสฺส นามํ อโหสิฯ โส ภควติ กปิลวตฺถุสฺมิํ วิหรนฺเต มธุปิณฺฑิกสุตฺตํ (ม. นิ. 1.199 อาทโย) สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.14.47-54) –

‘‘วิสาลมาเฬ อาสีโน, อทฺทสํ โลกนายกํ;

ขีณาสวํ พลปฺปตฺตํ, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขตํฯ

‘‘สตสหสฺสา เตวิชฺชา, ฉฬภิญฺญา มหิทฺธิกา;

ปริวาเรนฺติ สมฺพุทฺธํ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติฯ

‘‘ญาเณ อุปนิธา ยสฺส, น วิชฺชติ สเทวเก;

อนนฺตญาณํ สมฺพุทฺธํ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติฯ

‘‘ธมฺมกายญฺจ ทีเปนฺตํ, เกวลํ รตนากรํ;

วิกปฺเปตุํ น สกฺโกนฺติ, โก ทิสฺวา นปฺปสีทติฯ

‘‘อิมาหิ ตีหิ คาถาหิ, นารโทวฺหยวจฺฉโล;

ปทุมุตฺตรํ ถวิตฺวาน, สมฺพุทฺธํ อปราชิตํฯ

‘‘เตน จิตฺตปฺปสาเทน, พุทฺธสนฺถวเนน จ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชหํฯ

‘‘อิโต ติํสกปฺปสเต, สุมิตฺโต นาม ขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถุ อวิตถเทสนตํ ธมฺมสฺส จ นิยฺยานิกตํ นิสฺสาย สญฺชาตปีติโสมนสฺโส ปีติเวคปฺปวิสฺสฏฺฐํ อุทานํ อุทาเนนฺโต –

[86]

‘‘อิโต พหิทฺธา ปุถุอญฺญวาทินํ, มคฺโค น นิพฺพานคโม ยถา อยํ;

อิติสฺสุ สงฺฆํ ภควานุสาสติ, สตฺถา สยํ ปาณิตเลว ทสฺสย’’นฺติฯ –

คาถํ อภาสิฯ

ตตฺถ อิโต พหิทฺธาติ อิมสฺมา พุทฺธสาสนา พาหิรเก สมเย, เตนาห ‘‘ปุถุอญฺญวาทิน’’นฺติ, นานาติตฺถิยานนฺติ อตฺโถฯ มคฺโค น นิพฺพานคโม ยถา อยนฺติ ยถา อยํ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เอกํเสน นิพฺพานํ คจฺฉตีติ นิพฺพานคโม, นิพฺพานคามี, เอวํ นิพฺพานคโม มคฺโค ติตฺถิยสมเย นตฺถิ อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิตตฺตา อญฺญติตฺถิยวาทสฺสฯ เตนาห ภควา –

‘‘อิเธว , ภิกฺขเว, สมโณ, อิธ ทุติโย สมโณ, อิธ ตติโย สมโณ, อิธ จตุตฺโถ สมโณ, สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณภิ อญฺเญหี’’ติ (ที. นิ. 2.214; ม. นิ. 1.139; อ. นิ. 4.241)ฯ

อิตีติ เอวํฯ อสฺสูติ นิปาตมตฺตํฯ สงฺฆนฺติ ภิกฺขุสงฺฆํ, อุกฺกฏฺฐนิทฺเทโสยํ ยถา ‘‘สตฺถา เทวมนุสฺสาน’’นฺติฯ สงฺฆนฺติ วา สมูหํ, เวเนยฺยชนนฺติ อธิปฺปาโยฯ ภควาติ ภาคฺยวนฺตตาทีหิ การเณหิ ภควา, อยเมตฺถ สงฺเขโปฯ

วิตฺถาโร ปน ปรมตฺถทีปนิยํ อิติวุตฺตกวณฺณนายํ วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพฯ สตฺถาติ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺเถหิ ยถารหํ อนุสาสตีติ สตฺถาฯ สยนฺติ สยเมวฯ อยญฺเหตฺถ อตฺโถ – ‘‘สีลาทิกฺขนฺธตฺตยสงฺคโห สมฺมาทิฏฺฐิอาทีนํ อฏฺฐนฺนํ องฺคานํ วเสน อฏฺฐงฺคิโก นิพฺพานคามี อริยมคฺโค ยถา มม สาสเน อตฺถิ, เอวํ พาหิรกสมเย มคฺโค นาม นตฺถี’’ติ สีหนาทํ นทนฺโต อมฺหากํ สตฺถา ภควา สยเมว สยมฺภูญาเณน ญาตํ, สยเมว วา มหากรุณาสญฺโจทิโต หุตฺวา อตฺตโน เทสนาวิลาสสมฺปตฺติยา หตฺถตเล อามลกํ วิย ทสฺเสนฺโต ภิกฺขุสงฺฆํ เวเนยฺยชนตํ อนุสาสติ โอวทตีติฯ

นาคิตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปวิฏฺฐตฺเถรคาถาวณฺณนา

ขนฺธา ทิฏฺฐา ยถาภูตนฺติ อายสฺมโต ปวิฏฺฐตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ กโรนฺโต อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล เกสโว นาม ตาปโส หุตฺวา เอกทิวสํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส อภิวาเทตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มคธรฏฺเฐ พฺราหฺมณกุเล อุปฺปชฺชิตฺวา อนุกฺกเมน วิญฺญุตํ ปตฺโต เนกฺขมฺมนินฺนชฺฌาสยตาย ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตตฺถ สิกฺขิตพฺพํ สิกฺขิตฺวา วิจรนฺโต อุปติสฺสโกลิตานํ พุทฺธสาสเน ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา ‘‘เตปิ นาม มหาปญฺญา ตตฺถ ปพฺพชิตา, ตเทว มญฺเญ เสยฺโย’’ติ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิฯ ตสฺส สตฺถา วิปสฺสนํ อาจิกฺขิฯ โส วิปสฺสนํ อารภิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ สจฺฉากาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.14.55-59) –

‘‘นารโท อิติ เม นามํ, เกสโว อิติ มํ วิทู;

กุสลากุสลํ เอสํ, อคมํ พุทฺธสนฺติกํฯ