เมนู

สพฺพเมตํ ปริกฺขีณนฺติ สพฺพเมว เจตํ กมฺมํ กมฺมกฺขยกรสฺส อคฺคมคฺคสฺส อธิคตตฺตา ปริกฺขยํ คตํ, กิเลสวฏฺฏปฺปหาเนน หิ กมฺมวฏฺฏํ ปหีนเมว โหติ วิปากวฏฺฏสฺส อนุปฺปาทนโตฯ เตนาห ‘‘นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ มยฺหํ นตฺถีติ อตฺโถฯ ‘‘สพฺพมฺเปต’’นฺติปิ ปาโฐ, สพฺพมฺปิ เอตนฺติ ปทวิภาโคฯ

อุคฺคตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อฏฺฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. นวมวคฺโค

1. สมิติคุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยํ มยา ปกตํ ปาปนฺติ อายสฺมโต สมิติคุตฺตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนจิตฺโต ชาติสุมนปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน ยตฺถ ยตฺถ ภเว นิพฺพตฺติ, ตตฺถ ตตฺถ กุลรูปปริวารสมฺปทาย อญฺเญ สตฺเต อภิภวิตฺวา อฏฺฐาสิฯ เอกสฺมิํ ปน อตฺตภาเว อญฺญตรํ ปจฺเจกพุทฺธํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ‘‘อยํ มุณฺฑโก กุฏฺฐี มญฺเญ, เตนายํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา วิจรตี’’ติ นิฏฺฐุภิตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน กมฺเมน พหุํ กาลํ นิรเย ปจฺจิตฺวา กสฺสปสฺส ภควโต กาเล มนุสฺสโลเก นิพฺพตฺโต ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ อุปคโต เอกํ สีลาจารสมฺปนฺนํ อุปาสกํ ทิสฺวา โทสนฺตโร หุตฺวา, ‘‘กุฏฺฐโรคี ภเวยฺยาสี’’ติ อกฺโกสิ, นฺหานติตฺเถ จ มนุสฺเสหิ ฐปิตานิ นฺหานจุณฺณานิ ทูเสสิฯ โส เตน กมฺเมน ปุน นิรเย นิพฺพตฺติตฺวา พหูนิ วสฺสานิ ทุกฺขํ อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สมิติคุตฺโตติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สุวิสุทฺธสีโล หุตฺวา วิหรติฯ ตสฺส ปุริมกมฺมนิสฺสนฺเทน กุฏฺฐโรโค อุปฺปชฺชิ, เตน ตสฺส สรีราวยวา เยภุยฺเยน ฉินฺนภินฺนา หุตฺวา ปคฺฆรนฺติฯ โส คิลานสาลายํ วสติฯ อเถกทิวสํ ธมฺมเสนาปติ คิลานปุจฺฉํ คนฺตฺวา ตตฺถ ตตฺถ คิลาเน ภิกฺขู ปุจฺฉนฺโต ตํ ภิกฺขุํ ทิสฺวา ‘‘อาวุโส, ยาวตา ขนฺธปฺปวตฺติ นาม, สพฺพํ ทุกฺขเมว เวทนาฯ ขนฺเธสุ ปน อสนฺเตสุเยว นตฺถิ ทุกฺข’’นฺติ เวทนานุปสฺสนากมฺมฏฺฐานํ กเถตฺวา อคมาสิฯ โส เถรสฺส โอวาเท ฐตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ฉฬภิญฺญา สจฺฉากาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.12.82-90) –

‘‘ชายนฺตสฺส วิปสฺสิสฺส, อาโลโก วิปุโล อหุ;

ปถวี จ ปกมฺปิตฺถ, สสาครา สปพฺพตาฯ

‘‘เนมิตฺตา จ วิยากํสุ, พุทฺโธ โลเก ภวิสฺสติ;

อคฺโค จ สพฺพสตฺตานํ, ชนตํ อุทฺธริสฺสติฯ

‘‘เนมิตฺตานํ สุณิตฺวาน, ชาติปูชมกาสหํ;

เอทิสา ปูชนา นตฺถิ, ยาทิสา ชาติปูชนาฯ

‘‘สงฺขริตฺวาน กุสลํ, สกํ จิตฺตํ ปสาทยิํ;

ชาติปูชํ กริตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํฯ

‘‘ยํ ยํ โยนุปปชฺชามิ, เทวตฺตํ อถ มานุสํ;

สพฺเพ สตฺเต อภิโภมิ, ชาติปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘ธาติโย มํ อุปฏฺเฐนฺติ, มม จิตฺตวสานุคา;

น ตา สกฺโกนฺติ โกเปตุํ, ชาติปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปูชมกริํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ชาติปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘สุปาริจริยา นาม, จตุตฺติํส ชนาธิปา;

อิโต ตติยกปฺปมฺหิ, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

ฉฬภิญฺโญ ปน หุตฺวา ปหีนกิเลสปจฺจเวกฺขเณน เอตรหิ อนุภุยฺยมานโรควเสน ปุริมชาตีสุ อตฺตนา กตํ ปาปกมฺมํ อนุสฺสริตฺวา ตสฺส อิทานิ สพฺพโส ปหีนภาวํ วิภาเวนฺโต –

[81]

‘‘ยํ มยา ปกตํ ปาปํ, ปุพฺเพ อญฺญาสุ ชาติสุ;

อิเธว ตํ เวทนียํ, วตฺถุ อญฺญํ น วิชฺชตี’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;