อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปหีนกิเลเส ปจฺจเวกฺขนฺโต ‘‘สพฺโพ ราโค’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[79] ตตฺถ ‘‘สพฺโพ ราโค’’ติ กามราคาทิปฺปเภโท สพฺโพปิ ราโคฯ ปหีโนติ อริยมคฺคภาวนาย สมุจฺเฉทปฺปหานวเสน ปหีโนฯ สพฺโพ โทโสติ อาฆาตวตฺถุกาทิภาเวน อเนกเภทภินฺโน สพฺโพปิ พฺยาปาโทฯ สมูหโตติ มคฺเคน สมุคฺฆาฏิโตฯ สพฺโพ เม วิคโต โมโหติ ‘‘ทุกฺเข อญฺญาณ’’นฺติอาทินา (ธ. ส. 1067; วิภ. 909) วตฺถุเภเทน อฏฺฐเภโท, สํกิเลสวตฺถุวิภาเคน อเนกวิภาโค สพฺโพปิ โมโห มคฺเคน วิทฺธํสิตตฺตา มยฺหํ วิคโตฯ สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโตติ เอวํ มูลกิเลสปฺปหาเนน ตเทกฏฺฐตาย สํกิเลสานํ สมฺมเทว ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อนวเสสกิเลสทรถปริฬาหาภาวโต สีติภาวํ ปตฺโต, ตโต เอว สพฺพโส กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต อหํ อสฺมิ ภวามีติ อญฺญํ พฺยากาสิฯ

รกฺขิตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อุคฺคตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยํ มยา ปกตํ กมฺมนฺติ อายสฺมโต อุคฺคตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต อิโต เอกติํเส กปฺเป สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สิขิํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส เกตกปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเฐ อุคฺคนิคเม เสฏฺฐิปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อุคฺโคตฺเววสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปตฺโต ภควติ ตสฺมิํ นิคเม ภทฺทาราเม วิหรนฺเต วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.14.10-16) –

‘‘วินตานทิยา ตีเร, ปิลกฺขุ ผลิโต อหุ;

ตาหํ รุกฺขํ คเวสนฺโต, อทฺทสํ โลกนายกํฯ

‘‘เกตกํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, วณฺเฏ เฉตฺวานหํ ตทา;

พุทฺธสฺส อภิโรเปสิํ, สิขิโน โลกพนฺธุโนฯ

‘‘เยน ญาเณน ปตฺโตสิ, อจฺจุตํ อมตํ ปทํ;

ตํ ญาณํ อภิปูเชมิ, พุทฺธเสฏฺฐ มหามุนิฯ

‘‘ญาณมฺหิ ปูชํ กตฺวาน, ปิลกฺขุมทฺทสํ อหํ;

ปฏิลทฺโธมฺหิ ตํ ปญฺญํ, ญาณปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ญาณปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘อิโต เตรสกปฺปมฺหิ, ทฺวาทสาสุํ ผลุคฺคตา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน วฏฺฏูปจฺเฉททีปเนน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[80]

‘‘ยํ มยา ปกตํ กมฺมํ, อปฺปํ วา ยทิ วา พหุํ;

สพฺพเมตํ ปริกฺขีณํ, นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ ยํ มยา ปกตํ กมฺมนฺติ ยํ กมฺมํ ตีหิ กมฺมทฺวาเรหิ, ฉหิ อุปฺปตฺติทฺวาเรหิ, อฏฺฐหิ อสํวรทฺวาเรหิ , อฏฺฐหิ จ สํวรทฺวาเรหิ ปาปาทิวเสน ทานาทิวเสน จาติ อเนเกหิ ปกาเรหิ อนาทิมติ สํสาเร ยํ มยา กตํ อุปจิตํ อภินิพฺพตฺติตํ วิปากกมฺมํฯ อปฺปํ วา ยทิ วา พหุนฺติ ตญฺจ วตฺถุเจตนาปโยคกิเลสาทีนํ ทุพฺพลภาเวน อปฺปํ วา, เตสํ พลวภาเวน อภิณฺหปวตฺติยา จ พหุํ วาฯ

สพฺพเมตํ ปริกฺขีณนฺติ สพฺพเมว เจตํ กมฺมํ กมฺมกฺขยกรสฺส อคฺคมคฺคสฺส อธิคตตฺตา ปริกฺขยํ คตํ, กิเลสวฏฺฏปฺปหาเนน หิ กมฺมวฏฺฏํ ปหีนเมว โหติ วิปากวฏฺฏสฺส อนุปฺปาทนโตฯ เตนาห ‘‘นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว’’ติฯ อายติํ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติ มยฺหํ นตฺถีติ อตฺโถฯ ‘‘สพฺพมฺเปต’’นฺติปิ ปาโฐ, สพฺพมฺปิ เอตนฺติ ปทวิภาโคฯ

อุคฺคตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อฏฺฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. นวมวคฺโค