9. รกฺขิตตฺเถรคาถาวณฺณนา

สพฺโพ ราโค ปหีโน เมติ อายสฺมโต รกฺขิตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺนมานโส เทสนาญาณํ อารพฺภ โถมนํ อกาสิฯ สตฺถา ตสฺส จิตฺตปฺปสาทํ โอโลเกตฺวา ‘‘อยํ อิโต สตสหสฺสกปฺปมตฺถเก โคตมสฺส นาม สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส รกฺขิโต นาม สาวโก ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากาสิ ฯ โส ตํ สุตฺวา ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสนฺนมานโส อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เทวทหนิคเม สากิยราชกุเล นิพฺพตฺติ, รกฺขิโตติสฺส นามํ อโหสิฯ โส เย สากิยโกลิยราชูหิ ภควโต ปริวารตฺถาย ทินฺนา ปญฺจสตราชกุมารา ปพฺพชิตา, เตสํ อญฺญตโรฯ เต ปน ราชกุมารา น สํเวเคน ปพฺพชิตตฺตา อุกฺกณฺฐาภิภูตา ยทา สตฺถารา กุณาลทหตีรํ เนตฺวา กุณาลชาตกเทสนาย (ชา. 2.21.กุณาลชาตก) อิตฺถีนํ โทสวิภาวเนน กาเมสุ อาทีนวํ ปกาเสตฺวา กมฺมฏฺฐาเน นิโยชิตา, ตทา อยมฺปิ กมฺมฏฺฐานํ อนุยุญฺชนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.14.1-9) –

‘‘ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน, โลกเชฏฺโฐ นราสโภ;

มหโต ชนกายสฺส, เทเสติ อมตํ ปทํฯ

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, วาจาสภิมุทีริตํ;

อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวาน, เอกคฺโค อาสหํ ตทาฯ

‘‘ยถา สมุทฺโท อุทธีนมคฺโค, เนรู นคานํ ปวโร สิลุจฺจโย;

ตเถว เย จิตฺตวเสน วตฺตเร, น พุทฺธญาณสฺส กลํ อุเปนฺติ เตฯ

‘‘ธมฺมวิธิํ ฐเปตฺวาน, พุทฺโธ การุณิโก อิสิ;

ภิกฺขุสงฺเฆ นิสีทิตฺวา, อิมา คาถา อภาสถฯ

‘‘โย โส ญาณํ ปกิตฺเตสิ, พุทฺธมฺหิ โลกนายเก;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคติํ น คมิสฺสติฯ

‘‘กิเลเส ฌาปยิตฺวาน, เอกคฺโค สุสมาหิโต;

โสภิโต นาม นาเมน, เหสฺสติ สตฺถุ สาวโกฯ

‘‘ปญฺญาเส กปฺปสหสฺเส, สตฺเตวาสุํ ยสุคฺคตา;

สตฺตรตนสมฺปนฺนา, จกฺกวตฺตี มหพฺพลาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปหีนกิเลเส ปจฺจเวกฺขนฺโต ‘‘สพฺโพ ราโค’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[79] ตตฺถ ‘‘สพฺโพ ราโค’’ติ กามราคาทิปฺปเภโท สพฺโพปิ ราโคฯ ปหีโนติ อริยมคฺคภาวนาย สมุจฺเฉทปฺปหานวเสน ปหีโนฯ สพฺโพ โทโสติ อาฆาตวตฺถุกาทิภาเวน อเนกเภทภินฺโน สพฺโพปิ พฺยาปาโทฯ สมูหโตติ มคฺเคน สมุคฺฆาฏิโตฯ สพฺโพ เม วิคโต โมโหติ ‘‘ทุกฺเข อญฺญาณ’’นฺติอาทินา (ธ. ส. 1067; วิภ. 909) วตฺถุเภเทน อฏฺฐเภโท, สํกิเลสวตฺถุวิภาเคน อเนกวิภาโค สพฺโพปิ โมโห มคฺเคน วิทฺธํสิตตฺตา มยฺหํ วิคโตฯ สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโตติ เอวํ มูลกิเลสปฺปหาเนน ตเทกฏฺฐตาย สํกิเลสานํ สมฺมเทว ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อนวเสสกิเลสทรถปริฬาหาภาวโต สีติภาวํ ปตฺโต, ตโต เอว สพฺพโส กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต อหํ อสฺมิ ภวามีติ อญฺญํ พฺยากาสิฯ

รกฺขิตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อุคฺคตฺเถรคาถาวณฺณนา

ยํ มยา ปกตํ กมฺมนฺติ อายสฺมโต อุคฺคตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ กโรนฺโต อิโต เอกติํเส กปฺเป สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สิขิํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส เกตกปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรฏฺเฐ อุคฺคนิคเม เสฏฺฐิปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อุคฺโคตฺเววสฺส นามํ อโหสิฯ โส วิญฺญุตํ ปตฺโต ภควติ ตสฺมิํ นิคเม ภทฺทาราเม วิหรนฺเต วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.14.10-16) –