ยสฺมา จ เต ธมฺมเทสนาย เตสํ กงฺขํ ปฏิวิโนเทตฺวา ปุพฺพภาเค กมฺมปถสมฺมาทิฏฺฐิํ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิญฺจ อุปฺปาเทนฺติ, ตสฺมา เตสํ พุทฺธิ วฑฺฒติฯ ยทา ปน เต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌนฺติ, ตทา โสฬสวตฺถุกา อฏฺฐวตฺถุกา จ วิจิกิจฺฉา ฉิชฺชติ สมุจฺฉิชฺชติ, นิปฺปริยาเยน ปญฺญา พุทฺธิ วฑฺฒติฯ พาลฺยสมติกฺกมนโต เต ปณฺฑิตา โหนฺติฯ โส เตหิ พุทฺธิํ วฑฺเฒติ, พาลมฺปิ กโรนฺติ ปณฺฑิตนฺติฯ ตสฺมาติอาทิ นิคมนํ, ยสฺมา สาธูนํ ทสฺสนํ วุตฺตนเยน กงฺขา ฉิชฺชติ พุทฺธิ วฑฺฒติ, เต พาลํ ปณฺฑิตํ กโรนฺติ, ตสฺมา เตน การเณน สาธุ สุนฺทรํ สตํ สปฺปุริสานํ อริยานํ สมาคโม, เตหิ สโมธานํ สมฺมา วฑฺฒนนฺติ อตฺโถฯ

สุสารทตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปิยญฺชหตฺเถรคาถาวณฺณนา

อุปฺปตนฺเตสุ นิปเตติ อายสฺมโต ปิยญฺชหตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต อิโต เอกนวุเต กปฺเป วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล หิมวนฺเต รุกฺขเทวตา หุตฺวา ปพฺพตนฺตเร วสนฺโต เทวตาสมาคเมสุ อปฺปานุภาวตาย ปริสปริยนฺเต ฐตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา สตฺถริ ปฏิลทฺธสทฺโธ เอกทิวสํ สุวิสุทฺธํ รมณียํ คงฺคายํ ปุลินปฺปเทสํ ทิสฺวา สตฺถุ คุเณ อนุสฺสริ – ‘‘อิโตปิ สุวิสุทฺธา สตฺถุ คุณา อนนฺตา อปริเมยฺยา จา’’ติ, เอวํ โส สตฺถุ คุเณ อารพฺภ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ ลิจฺฉวิราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ยุทฺธโสณฺโฑ อปราชิตสงฺคาโม อมิตฺตานํ ปิยหานิกรเณน ปิยญฺชโหติ ปญฺญายิตฺถฯ โส สตฺถุ เวสาลิคมเน ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา อรญฺเญ วสมาโน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.13.84-90) –

‘‘ปพฺพเต หิมวนฺตมฺหิ, วสามิ ปพฺพตนฺตเร;

ปุลินํ โสภนํ ทิสฺวา, พุทฺธเสฏฺฐํ อนุสฺสริํฯ