4. สุยามนตฺเถรคาถาวณฺณนา

กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโทติ อายสฺมโต สุยามนตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต อิโต เอกนวุเต กปฺเป วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล ธญฺญวตีนคเร พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต พฺราหฺมณสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ ปตฺวา พฺราหฺมณมนฺเต วาเจติฯ เตน จ สมเยน วิปสฺสี ภควา มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ธญฺญวตีนครํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺโฐ โหติฯ ตํ ทิสฺวา พฺราหฺมโณ ปสนฺนจิตฺโต อตฺตโน เคหํ เนตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ตสฺสูปริ ปุปฺผสนฺถารํ สนฺถริตฺวา อทาสิ, สตฺถริ ตตฺถ นิสินฺเน ปณีเตน อาหาเรน สนฺตปฺเปสิ, ภุตฺตาวิญฺจ ปุปฺผคนฺเธน ปูเชสิฯ สตฺถา อนุโมทนํ วตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สุยามโนติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต ติณฺณํ เวทานํ ปารคู ปรมนิสฺสมยุตฺโต หุตฺวา เคหวาสีนํ กามูปโภคํ ชิคุจฺฉิตฺวา ฌานนินฺโน ภควโต เวสาลิคมเน ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.13.65-74) –

‘‘นคเร ธญฺญวติยา, อโหสิํ พฺราหฺมโณ ตทา;

ลกฺขเณ อิติหาเส จ, สนิฆณฺฑุสเกฏุเภฯ

‘‘ปทโก เวยฺยากรโณ, นิมิตฺตโกวิโท อหํ;

มนฺเต จ สิสฺเส วาเจสิํ, ติณฺณํ เวทาน ปารคูฯ

‘‘ปญฺจ อุปฺปลหตฺถานิ, ปิฏฺฐิยํ ฐปิตานิ เม;

อาหุติํ ยิฏฺฐุกาโมหํ, ปิตุมาตุสมาคเมฯ

‘‘ตทา วิปสฺสี ภควา, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโต;

โอภาเสนฺโต ทิสา สพฺพา, อาคจฺฉติ นราสโภฯ

‘‘อาสนํ ปญฺญเปตฺวาน, นิมนฺเตตฺวา มหามุนิํ;

สนฺถริตฺวาน ตํ ปุปฺผํ, อภิเนสิํ สกํ ฆรํฯ

‘‘ยํ เม อตฺถิ สเก เคเห, อามิสํ ปจฺจุปฏฺฐิตํ;

ตาหํ พุทฺธสฺส ปาทาสิํ, ปสนฺโน เสหิ ปาณิภิฯ

‘‘ภุตฺตาวิํ กาลมญฺญาย ปุปฺผหตฺถมทาสหํ;

อนุโมทิตฺวาน สพฺพญฺญู, ปกฺกามิ อุตฺตรามุโขฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ปุปฺผทานสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘อนนฺตรํ อิโต กปฺเป, ราชาหุํ วรทสฺสโน;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา นีวรณปฺปหานกิตฺตนมุเขน อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[74]

‘‘กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท, ถินมิทฺธญฺจ ภิกฺขุโน;

อุทฺธจฺจํ วิจิกิจฺฉา จ, สพฺพโสว น วิชฺชตี’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ กามจฺฉนฺโทติ กาเมสุ ฉนฺโท, กาโม จ โส ฉนฺโท จาติปิ กามจฺฉนฺโท, กามราโคฯ อิธ ปน สพฺโพปิ ราโค กามจฺฉนฺโท อคฺคมคฺควชฺฌสฺสาปิ อธิปฺเปตตฺตา, เตนาห ‘‘สพฺพโสว น วิชฺชตี’’ติฯ สพฺเพปิ หิ เตภูมกธมฺมา กามนียฏฺเฐน กามา, ตตฺถ ปวตฺโต ราโค กามจฺฉนฺโท, เตนาห ภควา – ‘‘อารุปฺเป กามจฺฉนฺทนีวรณํ ปฏิจฺจ ถินมิทฺธนีวรณํ อุทฺธจฺจนีวรณํ อวิชฺชานีวรณํ อุปฺปชฺชตี’’ติ (ปฏฺฐา. 3.8.8) พฺยาปชฺชติ จิตฺตํ ปูติภาวํ คจฺฉติ เอเตนาติ พฺยาปาโท, ‘‘อนตฺถํ เม อจรี’’ติอาทินยปฺปวตฺโต (ธ. ส. 1066; วิภ. 909) อาฆาโตฯ ถินํ จิตฺตสฺส อกลฺยตา อนุสฺสาหสํหนนํ, มิทฺธํ กายสฺส อกลฺยตา อสตฺติวิฆาโต, ตทุภยมฺปิ ถินญฺจ มิทฺธญฺจ ถินมิทฺธํ, กิจฺจาหารปฏิปกฺขานํ เอกตาย เอกํ กตฺวา วุตฺตํฯ อุทฺธตภาโว อุทฺธจฺจํ, เยน ธมฺเมน จิตฺตํ อุทฺธตํ โหติ อวูปสนฺตํ, โส เจตโส วิกฺเขโป อุทฺธจฺจํฯ อุทฺธจฺจคฺคหเณเนว เจตฺถ กิจฺจาหารปฏิปกฺขานํ สมานตาย กุกฺกุจฺจมฺปิ คหิตเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตํ ปจฺฉานุตาปลกฺขณํฯ โย หิ กตากตกุสลากุสลูปนิสฺสโย วิปฺปฏิสาโร, ตํ กุกฺกุจฺจํฯ วิจิกิจฺฉาติ, ‘‘เอวํ นุ โข น นุ โข’’ติ สํสยํ อาปชฺชติ, ธมฺมสภาวํ วา วิจินนฺโต กิจฺฉติ กิลมติ เอตายาติ วิจิกิจฺฉา, พุทฺธาทิวตฺถุโก สํสโยฯ สพฺพโสติ อนวเสสโตฯ น วิชฺชตีติ นตฺถิ, มคฺเคน สมุจฺฉินฺนตฺตา น อุปลพฺภติฯ อิทญฺจ ปททฺวยํ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํ อยญฺเหตฺถ โยชนา – ยสฺส ภิกฺขุโน เตน เตน อริยมคฺเคน สมุจฺฉินฺนตฺตา กามจฺฉนฺโท จ พฺยาปาโท จ ถินมิทฺธญฺจ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจญฺจ วิจิกิจฺฉา จ สพฺพโสว น วิชฺชติ, ตสฺส น กิญฺจิ กรณียํ, กตสฺส วา ปติจโยติ อญฺญาปเทเสน อญฺญํ พฺยากโรติฯ ปญฺจสุ หิ นีวรเณสุ มคฺเคน สมุจฺฉินฺเนสุ ตเทกฏฺฐตาย สพฺเพปิ กิเลสา สมุจฺฉินฺนาเยว โหนฺติฯ เตนาห – ‘‘สพฺเพเต ภควนฺโต ปญฺจ นีวรเณ ปหาย เจตโส อุปกฺกิเลเส’’ติ (ที. นิ. 2.146)ฯ

สุยามนตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สุสารทตฺเถรคาถาวณฺณนา

สาธุ สุวิหิตาน ทสฺสนนฺติ อายสฺมโต สุสารทตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิชฺชาปเทสุ นิปฺผตฺติํ คนฺตฺวา กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส อรญฺญายตเน อสฺสมํ กาเรตฺวา วิหาสิฯ อถ นํ อนุคฺคณฺหนฺโต ปทุมุตฺตโร ภควา ภิกฺขาจารเวลายํ อุปสงฺกมิฯ โส ทูรโตว ทิสฺวา ปสนฺนมานโส ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา มธุรานิ ผลานิ ปกฺขิปิตฺวา อทาสิฯ ภควา ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ธมฺมเสนาปติโน ญาติพฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา มนฺทปญฺญตฺตา สุสารโทติ คหิตนาโม อปรภาเค ธมฺมเสนาปติสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.13.75-83) –

‘‘อชฺฌายโก มนฺตธโร, ติณฺณํ เวทาน ปารคู;

หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสามิ อสฺสเม อหํฯ

‘‘อคฺคิหุตฺตญฺจ เม อตฺถิ, ปุณฺฑรีกผลานิ จ;

ปุฏเก นิกฺขิปิตฺวาน, ทุมคฺเค ลคฺคิตํ มยาฯ

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มมุทฺธริตุกาโม โส, ภิกฺขนฺโต มมุปาคมิฯ

‘‘ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, ผลํ พุทฺธสฺสทาสหํ;

วิตฺติสญฺชนโน มยฺหํ, ทิฏฺฐธมฺมสุขาวโหฯ

‘‘สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธ, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

อนฺตลิกฺเข ฐิโต สตฺถา, อิมํ คาถํ อภาสถฯ

‘‘อิมินา ผลทาเนน, เจตนาปณิธีหิ จ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชสิฯ

‘‘เตเนว สุกฺกมูเลน, อนุโภตฺวาน สมฺปทา;

ปตฺโตมฺหิ อจลํ ฐานํ, หิตฺวา ชยปราชยํฯ