เมนู

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เถโร พหู มนุสฺเส สาสเน อภิปฺปสาเทสิฯ ยโต ปญฺจสตมตฺตา ปุริสา อุปาสกตฺตํ ปญฺจสตมตฺตา จ อิตฺถิโย อุปาสิกาภาวํ ปฏิเวเทสุํฯ โส ตตฺถ รตฺตจนฺทเนน จนฺทนมาฬํ นาม คนฺธกุฏิํ การาเปตฺวา, ‘‘สตฺถา ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ มาฬํ ปฏิจฺฉตู’’ติ ภควนฺตํ ปุปฺผทูเตน นิมนฺเตสิ ฯ ภควา จ อิทฺธานุภาเวน ตตฺตเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ตตฺถ คนฺตฺวา จนฺทนมาฬํ ปฏิคฺคเหตฺวา อรุเณ อนุฏฺฐิเตเยว ปจฺจาคมาสิฯ เถโร อปรภาเค ปรินิพฺพานสมเย อญฺญํ พฺยากโรนฺโต –

[70]

‘‘สีลเมว อิธ อคฺคํ, ปญฺญวา ปน อุตฺตโม;

มนุสฺเสสุ จ เทเวสุ, สีลปญฺญาณโต ชย’’นฺติฯ – คาถํ อภาสิ;

ตตฺถ สีลนฺติ สีลนฏฺเฐน สีลํ, ปติฏฺฐานฏฺเฐน สมาธานฏฺเฐน จาติ อตฺโถฯ สีลญฺหิ สพฺพคุณานํ ปติฏฺฐา, เตนาห – ‘‘สีเล ปติฏฺฐาย นโร สปญฺโญ’’ติ (สํ. นิ. 1.23; เปฏโก. 22; วิสุทฺธิ. 1.1)ฯ สมาทหติ จ ตํ กายวาจาอวิปฺปกิณฺณํ กโรตีติ อตฺโถฯ ตยิทํ สีลเมว อคฺคํ สพฺพคุณานํ มูลภาวโต ปมุขภาวโต จฯ ยถาห – ‘‘ตสฺมาติห, ตฺวํ ภิกฺขุ, อาทิเมว วิโสเธหิ กุสเลสุ ธมฺเมสุฯ โก จาทิ กุสลานํ ธมฺมานํ สีลญฺจ สุวิสุทฺธ’’นฺติ (สํ. นิ. 5.369), ‘‘ปาติโมกฺขนฺติ มุขเมตํ ปมุขเมต’’นฺติ (มหาว. 135) จ อาทิฯ อิธาติ นิปาตมตฺตํฯ ปญฺญวาติ ญาณสมฺปนฺโนฯ โส อุตฺตโม เสฏฺโฐ ปวโรติ ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย คาถาย ปญฺญายเยว เสฏฺฐภาวํ ทสฺเสติฯ ปญฺญุตฺตรา หิ กุสลา ธมฺมาฯ อิทานิ ตํ สีลปญฺญานํ อคฺคเสฏฺฐภาวํ การณโต ทสฺเสติ ‘‘มนุสฺเสสุ จ เทเวสุ, สีลปญฺญาณโต ชย’’นฺติ จฯ สีลปญฺญาณเหตุ ปฏิปกฺขชโย กามกิเลสชโย โหตีติ อตฺโถฯ

ปุณฺณตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺตมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อฏฺฐมวคฺโค

1. วจฺฉปาลตฺเถรคาถาวณฺณนา

สุสุขุมนิปุณตฺถทสฺสินาติ อายสฺมโต วจฺฉปาลตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อาจินนฺโต เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิโต เอกนวุเต กปฺเป พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา พฺราหฺมณสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติํ คนฺตฺวา อคฺคิํ ปริจรนฺโต เอกทิวสํ มหติยา กํสปาติยา ปายาสํ อาทาย ทกฺขิเณยฺยํ ปริเยสนฺโต วิปสฺสิํ ภควนฺตํ อากาเส จงฺกมนฺตํ ทิสฺวา อจฺฉริยพฺภุตจิตฺตชาโต ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ทาตุกามตํ ทสฺเสสิฯ ปฏิคฺคเหสิ ภควา อนุกมฺปํ อุปาทายฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห วิภวสมฺปนฺนสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, วจฺฉปาโลติสฺส นามํ อโหสิฯ โส พิมฺพิสารสมาคเม อุรุเวลกสฺสปตฺเถเรน อิทฺธิปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวา สตฺถุ ปรมนิปจฺจกาเร กเต ตํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา สตฺตาหปพฺพชิโต เอว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.13.26-34) –

‘‘สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธ, พาตฺติํสวรลกฺขโณ;

ปวนา อภินิกฺขนฺโต, ภิกฺขุสงฺฆปุรกฺขโตฯ

‘‘มหจฺจา กํสปาติยา, วฑฺเฒตฺวา ปายสํ อหํ;

อาหุติํ ยิฏฺฐุกาโม โส, อุปเนสิํ พลิํ อหํฯ

‘‘ภควา ตมฺหิ สมเย, โลกเชฏฺโฐ นราสโภ;

จงฺกมํ สุสมารูฬฺโห, อมฺพเร อนิลายเนฯ

‘‘ตญฺจ อจฺฉริยํ ทิสฺวา, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;

ฐปยิตฺวา กํสปาติํ, วิปสฺสิํ อภิวาทยิํฯ

‘‘ตุวํ เทโวสิ สพฺพญฺญู, สเทเว สหมานุเส;

อนุกมฺปํ อุปาทาย, ปฏิคฺคณฺห มหามุนิฯ