อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิมุตฺติสุขปฏิสํเวทเนน ปีติเวเคน อุทาเนนฺโต ‘‘เต เม อิชฺฌิํสุ สงฺกปฺปา’’ติ คาถํ อภาสิฯ
[60] ตตฺถ เต เม อิชฺฌิํสุ สงฺกปฺปา, ยทตฺโถ ปาวิสิํ กุฏิํ, วิชฺชาวิมุตฺติํ ปจฺเจสนฺติ เย ปุพฺเพ มยา กามสงฺกปฺปาทีนํ สมุจฺเฉทกรา เนกฺขมฺมสงฺกปฺปาทโย อภิปตฺถิตาเยว ‘‘กทา นุ ขฺวาหํ ตทายตนํ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสามิ, ยทริยา เอตรหิ อุปสมฺปชฺช วิหรนฺตี’’ติ, วิมุตฺตาธิปฺปายสญฺญิตา วิมุตฺติํ อุทฺทิสฺส สงฺกปฺปา มโนรถา อภิณฺหโส อปฺปมตฺตา ยทตฺโถ ยํปโยชโน เยสํ นิปฺผาทนตฺถํ กุฏิํ สุญฺญาคารํ วิปสฺสิตุํ ปาวิสิํ ติสฺโส วิชฺชา ผลวิมุตฺติญฺจ ปจฺเจสนฺโต, คเวสนฺโต เต เม อิชฺฌิํสุ เต สพฺเพว อิทานิ มยฺหํ อิชฺฌิํสุ สมิชฺฌิํสุ, นิปฺผนฺนกุสลสงฺกปฺโป ปริปุณฺณมโนรโถ ชาโตติ อตฺโถฯ เตสํ สมิทฺธภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘มานานุสยมุชฺชห’’นฺติ วุตฺตํฯ ยสฺมา มานานุสยมุชฺชหํ ปชหิํ สมุจฺฉินฺทิํ, ตสฺมา เต เม สงฺกปฺปา อิชฺฌิํสูติ โยชนาฯ มานานุสเย หิ ปหีเน อปฺปหีโน นาม อนุสโย นตฺถิ, อรหตฺตญฺจ อธิคตเมว โหตีติ มานานุสยปฺปหานํ ยถาวุตฺตสงฺกปฺปสมิทฺธิยา การณํ กตฺวา วุตฺตํฯ
สีวลิตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
ฉฏฺฐวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
7. สตฺตมวคฺโค
1. วปฺปตฺเถรคาถาวณฺณนา
ปสฺสติ ปสฺโสติ อายสฺมโต วปฺปตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ‘‘อสุโก จ อสุโก จ เถโร สตฺถุ ปฐมํ ธมฺมปฏิคฺคาหกา อเหสุ’’นฺติ โถมนํ สุตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปตฺถนํ ปฏฺฐเปสิ – ‘‘อหมฺปิ ภควา อนาคเต ตาทิสสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปฐมํ ธมฺมปฏิคฺคาหกานํ อญฺญตโร ภเวยฺย’’นฺติ, สตฺถุ สนฺติเก สรณคมนญฺจ ปเวเทสิฯ โส ยาวชีวํ ปุญฺญานิ กตฺวา ตโต จุโต เทวมนุสฺเสสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุสฺมิํ วาเสฏฺฐสฺส นาม พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, วปฺโปติสฺส นามํ อโหสิฯ โส อสิเตน อิสินา ‘‘สิทฺธตฺถกุมาโร สพฺพญฺญู ภวิสฺสตี’’ติ พฺยากโต โกณฺฑญฺญปฺปมุเขหิ พฺราหฺมณปุตฺเตหิ สทฺธิํ ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ‘‘ตสฺมิํ สพฺพญฺญุตํ ปตฺเต ตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา อมตํ ปาปุณิสฺสามี’’ติ อุรุเวลายํ วิหรนฺตํ มหาสตฺตํ ฉพฺพสฺสานิ ปธานํ ปทหนฺตํ อุปฏฺฐหิตฺวา โอฬาริกาหารปริโภเคน นิพฺพิชฺชิตฺวา อิสิปตนํ คโตฯ อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา สตฺถารา สตฺตสตฺตาหานิ วีตินาเมตฺวา อิสิปตนํ คนฺตฺวา ธมฺมจกฺเก ปวตฺติเต ปาฏิปททิวเส โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิโต ปญฺจมิยํ ปกฺขสฺส อญฺญาสิโกณฺฑญฺญาทีหิ สทฺธิํ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.12.20-30) –
‘‘อุภินฺนํ เทวราชูนํ, สงฺคาโม สมุปฏฺฐิโต;
อโหสิ สมุปพฺยูฬฺโห, มหาโฆโส อวตฺตถฯ
‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;
อนฺตลิกฺเข ฐิโต สตฺถา, สํเวเชสิ มหาชนํฯ
‘‘สพฺเพ เทวา อตฺตมนา, นิกฺขิตฺตกวจาวุธา;
สมฺพุทฺธํ อภิวาเทตฺวา, เอกคฺคาสิํสุ ตาวเทฯ
‘‘มยฺหํ สงฺกปฺปมญฺญาย, วาจาสภิมุทีรยิ;
อนุกมฺปโก โลกวิทู, นิพฺพาเปสิ มหาชนํฯ
‘‘ปทุฏฺฐจิตฺโต มนุโช, เอกปาณํ วิเหฐยํ;
เตน จิตฺตปฺปโทเสน, อปายํ อุปปชฺชติฯ
‘‘สงฺคามสีเส นาโคว, พหู ปาเณ วิเหฐยํ;
นิพฺพาเปถ สกํ จิตฺตํ, มา หญฺญิตฺโถ ปุนปฺปุนํฯ
‘‘ทฺวินฺนมฺปิ ยกฺขราชูนํ, เสนา สา วิมฺหิตา อหุ;
สรณญฺจ อุปาคจฺฉุํ, โลกเชฏฺฐํ สุตาทินํฯ
‘‘สญฺญาเปตฺวาน ชนตํ, ปทมุทฺธริ จกฺขุมา;
เปกฺขมาโนว เทเวหิ, ปกฺกามิ อุตฺตรามุโขฯ
