เมนู

9. โกสลวิหาริตฺเถรคาถาวณฺณนา

สทฺธายาหํ ปพฺพชิโตติ อายสฺมโต โกสลวิหาริตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุสลพีชํ โรเปตฺวา ตํ ตํ ปุญฺญํ อกาสิฯ เสสํ อญฺชนวนิยตฺเถรวตฺถุสทิสเมวฯ อยํ ปน วิเสโส – อยํ กิร วุตฺตนเยน ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺโจ โกสลรฏฺเฐ อญฺญตรสฺมิํ คาเม เอกํ อุปาสกกุลํ นิสฺสาย อรญฺเญ วิหรติ, ตํ โส อุปาสโก รุกฺขมูเล วสนฺตํ ทิสฺวา กุฏิกํ กาเรตฺวา อทาสิฯ เถโร กุฏิกายํ วิหรนฺโต อาวาสสปฺปาเยน สมาธานํ ลภิตฺวา วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.11.53-61) –

‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสามิ ปณฺณสนฺถเร;

ฆาเสสุ เคธมาปนฺโน, เสยฺยสีโล จหํ ตทาฯ

‘‘ขณนฺตาลุกลมฺพานิ , พิฬาลิตกฺกลานิ จ;

โกลํ ภลฺลาตกํ พิลฺลํ, อาหตฺวา ปฏิยาทิตํฯ

‘‘ปทุมุตฺตโร โลกวิทู, อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห;

มม สงฺกปฺปมญฺญาย, อาคจฺฉิ มม สนฺติกํฯ

‘‘อุปาคตํ มหานาคํ, เทวเทวํ นราสภํ;

พิฬาลิํ ปคฺคเหตฺวาน, ปตฺตมฺหิ โอกิริํ อหํฯ

‘‘ปริภุญฺชิ มหาวีโร, โตสยนฺโต มมํ ตทา;

ปริภุญฺชิตฺวาน สพฺพญฺญู, อิมํ คาถํ อภาสถฯ

‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, พิฬาลิํ เม อทา ตุวํ;

กปฺปานํ สตสหสฺสํ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชสิฯ

‘‘จริมํ วตฺตเต มยฺหํ, ภวา สพฺเพ สมูหตา;

ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเนฯ

‘‘จตุปญฺญาสิโต กปฺเป, สุเมขลิย สวฺหโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิมุตฺติสุขปฺปฏิสํเวทเนน อุปฺปนฺนปีติเวเคน อุทาเนนฺโต ‘‘สทฺธายาหํ ปพฺพชิโต’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[59] ตตฺถ สทฺธายาติ ภควโต เวสาลิํ อุปคมเน อานุภาวํ ทิสฺวา, ‘‘เอกนฺตนิยฺยานิกํ อิทํ สาสนํ, ตสฺมา อทฺธา อิมาย ปฏิปตฺติยา ชรามรณโต มุจฺจิสฺสามี’’ติ อุปฺปนฺนสทฺธาวเสน ปพฺพชิโต ปพฺพชฺชํ อุปคโตฯ อรญฺเญ เม กุฏิกา กตาติ ตสฺสา ปพฺพชฺชาย อนุรูปวเสน อรญฺเญ วสโต เม กุฏิกา กตา, ปพฺพชฺชานุรูปํ อารญฺญโก หุตฺวา วูปกฏฺโฐ วิหรามีติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘อปฺปมตฺโต จ อาตาปี, สมฺปชาโน ปติสฺสโต’’ติฯ อรญฺญวาสลทฺเธน กายวิเวเกน ชาคริยํ อนุยุญฺชนฺโต ตตฺถ สติยา อวิปฺปวาเสน อปฺปมตฺโต, อารทฺธวีริยตาย อาตาปี, ปุพฺพภาคิยสติสมฺปชญฺญปาริปูริยา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตาธิคเมน ปญฺญาสติเวปุลฺลปฺปตฺติยา อจฺจนฺตเมว สมฺปชาโน ปติสฺสโต วิหรามีติ อตฺโถฯ อปฺปมตฺตภาวาทิกิตฺตเน จสฺส อิทเมว อญฺญาพฺยากรณํ อโหสิ โกสลรฏฺเฐ จิรนิวาสิภาเวน ปน โกสลวิหารีติ สมญฺญา ชาตาติฯ

โกสลวิหาริตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สีวลิตฺเถรคาถาวณฺณนา

เต เม อิชฺฌิํสุ สงฺกปฺปาติ อายสฺมโต สีวลิตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล เหฏฺฐา วุตฺตนเยน วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ลาภีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ‘‘มยาปิ อนาคเต เอวรูเปน ภวิตุํ วฏฺฏตี’’ติ ทสพลํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ สตฺถุ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ มหาทานํ ทตฺวา ‘‘ภควา อหํ อิมินา อธิการกมฺเมน อญฺญํ สมฺปตฺติํ น ปตฺเถมิ, อนาคเต ปน เอกพุทฺธสฺส สาสเน อหมฺปิ ตุมฺเหหิ โส เอตทคฺเค ฐปิตภิกฺขุ วิย ลาภีนํ อคฺโค ภเวยฺย’’นฺติ ปตฺถนํ อกาสิฯ สตฺถา อนนฺตรายํ ทิสฺวา – ‘‘อยํ เต ปตฺถนา อนาคเต โคตมพุทฺธสฺส สนฺติเก สมิชฺฌิสฺสตี’’ติ พฺยากริตฺวา ปกฺกามิฯ โสปิ กุลปุตฺโต ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต วิปสฺสีพุทฺธกาเล พนฺธุมตีนครโต อวิทูเร เอกสฺมิํ คามเก ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ ตสฺมิํ สมเย พนฺธุมตีนครวาสิโน รญฺญา สทฺธิํ สากจฺฉิตฺวา ทสพลสฺส ทานํ เทนฺติฯ เต เอกทิวสํ สพฺเพว เอกโต หุตฺวา ทานํ เทนฺตา ‘‘กิํ นุ โข อมฺหากํ ทานมุเข นตฺถี’’ติ (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.207) มธุญฺจ คุฬทธิญฺจ น อทฺทสํสุฯ เต ‘‘ยโต กุโตจิ อาหริสฺสามา’’ติ ชนปทโต นครปวิสนมคฺเค ปุริสํ ฐเปสุํฯ ตทา เอส กุลปุตฺโต อตฺตโน คามโต คุฬทธิวารกํ คเหตฺวา, ‘‘กิญฺจิเทว อาหริสฺสามี’’ติ นครํ คจฺฉนฺโต, ‘‘มุขํ โธวิตฺวา โธตหตฺถปาโท ปวิสิสฺสามี’’ติ ผาสุกฏฺฐานํ โอโลเกนฺโต นงฺคลสีสมตฺตํ นิมฺมกฺขิกํ ทณฺฑกมธุํ ทิสฺวา ‘‘ปุญฺเญน เม อิทํ อุปฺปนฺน’’นฺติ คเหตฺวา นครํ ปาวิสิฯ นาคเรหิ ฐปิตปุริโส ตํ ทิสฺวา, ‘‘โภ ปุริส, กสฺสิมํ อาหรสี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘น กสฺสจิ, สามิ, วิกฺกิณิตุํ ปน เม อิทํ อาภต’’นฺติฯ ‘‘เตน หิ, โภ, อิทํ กหาปณํ คเหตฺวา เอตํ มธุญฺจ คุฬทธิญฺจ เทหี’’ติฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘อิทํ น พหุมูลํ, อยญฺจ เอกปฺปหาเรเนว พหุํ เทติ, วีมํสิตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ตโต นํ ‘‘นาหํ เอเกน กหาปเณน เทมี’’ติ อาหฯ ‘‘ยทิ เอวํ ทฺเว คเหตฺวา เทหี’’ติฯ ‘‘ทฺวีหิปิ น เทมี’’ติฯ เอเตนุปาเยน วฑฺเฒตฺวา สหสฺสํ ปาปุณิฯ

โส จินฺเตสิ – ‘‘อติวฑฺฒิตุํ น วฏฺฏติ, โหตุ ตาว อิมินา กตฺตพฺพกิจฺจํ ปุจฺฉิสฺสามี’’ติฯ อถ นํ อาห – ‘‘อิทํ น พหุํ อคฺฆนกํ, ตฺวญฺจ พหุํ เทสิ, เกน กมฺเมน อิทํ คณฺหาสี’’ติฯ ‘‘อิธ, โภ, นครวาสิโน รญฺญา สทฺธิํ ปฏิวิรุชฺฌิตฺวา วิปสฺสีทสพลสฺส ทานํ เทนฺตา อิทํ ทฺวยํ ทานมุเข อปสฺสนฺตา ปริเยสนฺติ, สเจ อิทํ ทฺวยํ น ลภิสฺสนฺติ, นาครานํ ปราชโย ภวิสฺสติ, ตสฺมา สหสฺสํ กตฺวา คณฺหามี’’ติฯ ‘‘กิํ ปเนตํ นาครานเมว วฏฺฏติ, อญฺเญสํ ทาตุํ น วฏฺฏตี’’ติฯ ‘‘ยสฺส กสฺสจิ ทาตุํ อวาริตเมต’’นฺติฯ ‘‘อตฺถิ ปน โกจิ นาครานํ ทาเน เอกทิวสํ สหสฺสํ ทาตา’’ติ? ‘‘นตฺถิ, สมฺมา’’ติฯ ‘‘อิเมสํ ปน ทฺวินฺนํ สหสฺสคฺฆนกภาวํ ชานาสี’’ติ? ‘‘อาม, ชานามี’’ติฯ