เมนู

7. ทุติยกุฏิวิหาริตฺเถรคาถาวณฺณนา

อยมาหุ ปุราณิยาติ อายสฺมโต กุฏิวิหาริตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต ปสนฺนมานโส ปริฬาหกาเล นฬวิลีเวหิ วิรจิตํ พีชนิํ อทาสิฯ ตํ สตฺถา อนุโมทนคาถาย สมฺปหํเสสิฯ เสสํ ยเทตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ อญฺชนวนิยตฺเถรวตฺถุมฺหิ วุตฺตสทิสเมวฯ อยํ ปน วิเสโส – อยํ กิร วุตฺตนเยน ปพฺพชิตฺวา อญฺญตราย ปุราณกุฏิกาย วิหรนฺโต สมณธมฺมํ อจินฺเตตฺวา, ‘‘อยํ กุฏิกา ชิณฺณา, อญฺญํ กุฏิกํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ นวกมฺมวเสน จิตฺตํ อุปฺปาเทสิฯ ตสฺส อตฺถกามา เทวตา สํเวคชนนตฺถํ อิมํ อุตฺตาโนภาสํ คมฺภีรตฺถํ ‘‘อยมาหุ’’ติ คาถมาหฯ

[57] ตตฺถ อยนฺติ อาสนฺนปจฺจกฺขวจนํฯ อาหูติ อโหสีติ อตฺโถฯ คาถาสุขตฺถญฺหิ ทีฆํ กตฺวา วุตฺตํฯ ปุราณิยาติ ปุราตนี อทฺธคตาฯ อญฺญํ ปตฺถยเส นวํ กุฏินฺติ อิมิสฺสา กุฏิยา ปุราณภาเวน ชิณฺณตาย อิโต อญฺญํ อิทานิ นิพฺพตฺตนียตาย นวํ กุฏิํ ปตฺถยเส ปตฺเถสิ อาสีสสิฯ สพฺเพน สพฺพํ ปน อาสํ กุฏิยา วิราชย ปุราณิยํ วิย นวายมฺปิ กุฏิยํ อาสํ ตณฺหํ อเปกฺขํ วิราเชหิ, สพฺพโส ตตฺถ วิรตฺตจิตฺโต โหหิฯ กสฺมา? ยสฺมา ทุกฺขา ภิกฺขุ ปุน นวา นาม กุฏิ ภิกฺขุ ปุน อิทานิ นิพฺพตฺติยมานา ทุกฺขาวหตฺตา ทุกฺขา, ตสฺมา อญฺญํ นวํ ทุกฺขํ อนุปฺปาเทนฺโต ยถานิพฺพตฺตายํ ปุราณิยํเยว กุฏิยํ ฐตฺวา อตฺตนา กตพฺพํ กโรหีติฯ อยญฺเหตฺถ อธิปฺปาโย – ตฺวํ, ภิกฺขุ, ‘‘อยํ ปุราณี ติณกุฏิกา ชิณฺณา’’ติ อญฺญํ นวํ ติณกุฏิกํ กาตุํ อิจฺฉสิ, น สมณธมฺมํ, เอวํ อิจฺฉนฺโต ปน ภาวนาย อนนุยุญฺชเนน ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺติยา อนติวตฺตนโต อายติํ อตฺตภาวกุฏิมฺปิ ปตฺเถนฺโต กาตุํ อิจฺฉนฺโตเยว นาม โหติฯ สา ปน นวา ติณกุฏิ วิย กรณทุกฺเขน ตโต ภิยฺโยปิ ชรามรณโสกปริเทวาทิทุกฺขสํสฏฺฐตาย ทุกฺขา, ตสฺมา ติณกุฏิยํ วิย อตฺตภาวกุฏิยํ อาสํ อเปกฺขํ วิราชย สพฺพโส ตตฺถ วิรตฺตจิตฺโต โหหิ, เอวํ เต วฏฺฏทุกฺขํ น ภวิสฺสตีติฯ เทวตาย จ วจนํ สุตฺวา เถโร สํเวคชาโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.11.36-46) –

‘‘ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส , โลกเชฏฺฐสฺส ตาทิโน;

ติณตฺถเร นิสินฺนสฺส, อุปสนฺตสฺส ตาทิโนฯ

‘‘นฬมาลํ คเหตฺวาน, พนฺธิตฺวา พีชนิํ อหํ;

พุทฺธสฺส อุปนาเมสิํ, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโนฯ

‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา สพฺพญฺญู, พีชนิํ โลกนายโก;

มม สงฺกปฺปมญฺญาย, อิมํ คาถํ อภาสถฯ

‘‘ยถา เม กาโย นิพฺพาติ, ปริฬาโห น วิชฺชติ;

ตเถว ติวิธคฺคีหิ, จิตฺตํ ตว วิมุจฺจตุฯ

‘‘สพฺเพ เทวา สมาคจฺฉุํ, เย เกจิ วนนิสฺสิตา;

โสสฺสาม พุทฺธวจนํ, หาสยนฺตญฺจ ทายกํฯ

‘‘นิสินฺโน ภควา ตตฺถ, เทวสงฺฆปุรกฺขโต;

ทายกํ สมฺปหํเสนฺโต, อิมา คาถา อภาสถฯ

‘‘อิมินา พีชนิทาเนน, จิตฺตสฺส ปณิธีหิ จ;

สุพฺพโต นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติฯ

‘‘เตน กมฺมาวเสเสน, สุกฺกมูเลน โจทิโต;

มาลุโต นาม นาเมน, จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติฯ

‘‘อิมินา พีชนิทาเนน, สมฺมานวิปุเลน จ;

กปฺปสตสหสฺสมฺปิ, ทุคฺคติํ นุปปชฺชติฯ

‘‘ติํสกปฺปสหสฺสมฺหิ, สุพฺพตา อฏฺฐติํส เต;

เอกูนติํสสหสฺเส, อฏฺฐ มาลุตนามกาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺเต ปน ปติฏฺฐิโต ‘‘อยํ เม อรหตฺตปฺปตฺติยา องฺกุสภูตา’’ติ ตเมว คาถํ ปจฺจุทาหาสิฯ สาเยว จ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณคาถา อโหสิฯ กุฏิโอวาเทน ลทฺธวิเสสตฺตา จสฺส กุฏิวิหารีตฺเวว สมญฺญา อโหสีติฯ

ทุติยกุฏิวิหาริตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. รมณียกุฏิกตฺเถรคาถาวณฺณนา

รมณียา เม กุฏิกาติ อายสฺมโต รมณียกุฏิกตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุสลพีชโรปนํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิโต อฏฺฐารสกปฺปสตมตฺถเก อตฺถทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต พุทฺธารหํ อาสนํ ภควโต อทาสิฯ ปุปฺเผหิ จ ภควนฺตํ ปูเชตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิฯ เสสํ อญฺชนวนิยตฺเถรสฺส วตฺถุมฺหิ วุตฺตสทิสเมวฯ อยํ ปน วิเสโส – อยํ กิร วุตฺตนเยน ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺโจ วชฺชิรฏฺเฐ อญฺญตรสฺมิํ คามกาวาเส กุฏิกายํ วิหรติ, สา โหติ กุฏิกา อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา สุปริกมฺมกตภิตฺติภูมิกา อารามโปกฺขรณิรามเณยฺยาทิสมฺปนฺนา มุตฺตาชาลสทิสวาลิกากิณฺณภูมิภาคา เถรสฺส จ วตฺตสมฺปนฺนตาย สุสมฺมฏฺฐงฺคณตาทินา ภิยฺโยโสมตฺตาย รมณียตรา หุตฺวา ติฏฺฐติฯ โส ตตฺถ วิหรนฺโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.11.47-52) –

‘‘กานนํ วนโมคฺคยฺห, อปฺปสทฺทํ นิรากุลํ;

สีหาสนํ มยา ทินฺนํ, อตฺถทสฺสิสฺส ตาทิโนฯ

‘‘มาลาหตฺถํ คเหตฺวาน, กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ;

สตฺถารํ ปยิรุปาสิตฺวา, ปกฺกามิํ อุตฺตรามุโขฯ

‘‘เตน กมฺเมน ทฺวิปทินฺท, โลกเชฏฺฐ นราสภ;

สนฺนิพฺพาเปมิ อตฺตานํ, ภวา สพฺเพ สมูหตาฯ

‘‘อฏฺฐารสกปฺปสเต, ยํ ทานมททิํ ตทา;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, สีหาสนสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘อิโต สตฺตกปฺปสเต, สนฺนิพฺพาปกขตฺติโย;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ