10. วฑฺฒมานตฺเถรคาถาวณฺณนา

สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐติ อายสฺมโต วฑฺฒมานตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อิโต ทฺเวนวุเต กปฺเป ติสฺสสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ติสฺสํ ภควนฺตํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส สุปริปกฺกานิ วณฺฏโต มุตฺตานิ อมฺพผลานิ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโต อปราปรํ ปุญฺญกมฺมานิ อุปจินนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ ลิจฺฉวิราชกุเล นิพฺพตฺติ, วฑฺฒมาโนติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน ทายโก ทานรโต การโก สงฺฆุปฏฺฐาโก หุตฺวา ตถารูเป อปราเธ สตฺถารา ปตฺตนิกฺกุชฺชนกมฺเม การาปิเต อคฺคิํ อกฺกนฺโต วิย สงฺฆํ ขมาเปตฺวา กมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา สญฺชาตสํเวโค ปพฺพชิ, ปพฺพชิตฺวา ปน ถินมิทฺธาภิภูโต วิหาสิฯ ตํ สตฺถา สํเวเชนฺโต ‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐ’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[40] ตตฺถ ภวราคปฺปหานายาติ ภวราคสฺส รูปราคสฺส อรูปราคสฺส จ ปชหนตฺถายฯ ยทิปิ อชฺฌตฺตสํโยชนานิ อปฺปหาย พหิทฺธสํโยชนานํ ปหานํ นาม นตฺถิ, นานนฺตริกภาวโต ปน อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนปฺปหานวจเนน โอรมฺภาคิยสํโยชนปฺปหานมฺปิ วุตฺตเมว โหติฯ ยสฺมา วา สมุจฺฉินฺโนรมฺภาคิยสํโยชนานมฺปิ เกสญฺจิ อริยานํ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานิ ทุปฺปเหยฺยานิ โหนฺติ, ตสฺมา สุปฺปเหยฺยโต ทุปฺปเหยฺยเมว ทสฺเสนฺโต ภควา ภวราคปฺปหานสีเสน สพฺพสฺสาปิ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนสฺส ปหานมาหฯ เถรสฺส เอว วา อชฺฌาสยวเสเนวํ วุตฺตํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

วฑฺฒมานตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุตฺถวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปญฺจมวคฺโค

1. สิริวฑฺฒตฺเถรคาถาวณฺณนา

วิวรมนุปตนฺติ วิชฺชุตาติ อายสฺมโต สิริวฑฺฒตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โสปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺโต อิโต เอกนวุเต กปฺเป วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต วิปสฺสิํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา กิงฺกณิปุปฺเผหิ ปูชํ กตฺวา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโต อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห วิภวสมฺปนฺนสฺส พฺราหฺมณสฺส เคเห นิพฺพตฺติ, สิริวฑฺโฒติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต พิมฺพิสารสมาคเม สตฺถริ สทฺธมฺเม จ อุปฺปนฺนปฺปสาโท เหตุสมฺปนฺนตาย ปพฺพชิฯ ปพฺพชิตฺวา จ กตปุพฺพกิจฺโจ เวภารปณฺฑวปพฺพตานํ อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ อรญฺญายตเน ปพฺพตคุหายํ กมฺมฏฺฐานมนุยุตฺโต วิหรติฯ ตสฺมิญฺจ สมเย มหา อกาลเมโฆ อุฏฺฐหิฯ วิชฺชุลฺลตา ปพฺพตวิวรํ ปวิสนฺติโย วิย วิจรนฺติฯ เถรสฺส ฆมฺมปริฬาหาภิภูตสฺส สารคพฺเภหิ เมฆวาเตหิ ฆมฺมปริฬาโห วูปสมิฯ อุตุสปฺปายลาเภน จิตฺตํ เอกคฺคํ อโหสิฯ สมาหิตจิตฺโต วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 1.21.10-14) –

‘‘กญฺจนคฺฆิยสงฺกาโส, สพฺพญฺญู โลกนายโก;

โอทกํ ทหโมคฺคยฺห, สินายิ อคฺคปุคฺคโลฯ

‘‘ปคฺคยฺห กิงฺกณิํ ปุปฺผํ, วิปสฺสิสฺสาภิโรปยิํ;

อุทคฺคจิตฺโต สุมโน, ทฺวิปทินฺทสฺส ตาทิโนฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิโรปยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘สตฺตวีสติกปฺปมฺหิ, ราชา ภีมรโถ อหุ;

สตฺตรตนสมฺปนฺโน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ