เมนู

คาถาปริโยสาเน มหโต ชนกายสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิฯ เถโร อญฺญํ พฺยากโรนฺโต ‘‘สตฺถารํ ปูเชสฺสามี’’ติ อิมเมว คาถํ อภาสีติฯ

ควมฺปติตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ติสฺสตฺเถรคาถาวณฺณนา

สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐติ อายสฺมโต ติสฺสตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปติ? อยมฺปิ กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต ติสฺสสฺส ภควโต โพธิยา มูเล ปุราณปณฺณานิ นีหริตฺวา โสเธสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร ภควโต ปิตุจฺฉาปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ ติสฺโส นาม นาเมนฯ โส ภควนฺตํ อนุปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา อรญฺญายตเน วิหรนฺโต ชาติํ ปฏิจฺจ มานํ กโรนฺโต โกธูปายาสพหุโล จ อุชฺฌานพหุโล จ หุตฺวา วิจรติ, สมณธมฺเม อุสฺสุกฺกํ น กโรติฯ อถ นํ สตฺถา เอกทิวสํ ทิวาฏฺฐาเน วิวฏมุขํ นิทฺทายนฺตํ ทิพฺพจกฺขุนา โอโลเกนฺโต สาวตฺถิโต อากาเสน คนฺตฺวา ตสฺส อุปริ อากาเสเยว ฐตฺวา โอภาสํ ผริตฺวา เตโนภาเสน ปฏิพุทฺธสฺส สติํ อุปฺปาเทตฺวา โอวาทํ เทนฺโต ‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐ’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[39] ตตฺถ สตฺติยาติ เทสนาสีสเมตํ, เอกโตธาราทินา สตฺเถนาติ อตฺโถฯ โอมฏฺโฐติ ปหโตฯ จตฺตาโร หิ ปหารา โอมฏฺโฐ อุมฺมฏฺโฐ มฏฺโฐ วิมฏฺโฐติฯ ตตฺถ อุปริ ฐตฺวา อโธมุขํ ทินฺนปหาโร โอมฏฺโฐ นาม, เหฏฺฐา ฐตฺวา อุทฺธมฺมุขํ ทินฺนปหาโร อุมฺมฏฺโฐ นาม, อคฺคฬสูจิ วิย วินิวิชฺฌิตฺวา คโต มฏฺโฐ นาม, เสโส สพฺโพปิ วิมฏฺโฐ นามฯ อิมสฺมิํ ปน ฐาเน โอมฏฺโฐ คหิโตฯ โส หิ สพฺพทารุโณ ทุรุทฺธรณสลฺโล ทุตฺติกิจฺโฉ อนฺโตโทโส อนฺโตปุพฺพโลหิโตว โหติ, ปุพฺพโลหิตํ อนิกฺขมิตฺวา วณมุขํ ปริโยนนฺธิตฺวา ติฏฺฐติฯ

ปุพฺพโลหิตํ นีหริตุกาเมหิ มญฺเจน สทฺธิํ พนฺธิตฺวา อโธสิโร กาตพฺโพ โหติ, มรณํ วา มรณมตฺตํ วา ทุกฺขํ ปาปุณนฺติฯ ฑยฺหมาเนติ อคฺคินา ฌายมาเนฯ มตฺถเกติ สีเสฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา สตฺติยา โอมฏฺโฐ ปุริโส สลฺลุพฺพาหนวณติกิจฺฉนานํ อตฺถาย วีริยํ อารภติ ตาทิสํ ปโยคํ กโรติ ปรกฺกมติ, ยถา จ ฑยฺหมาเน มตฺถเก อาทิตฺตสีโส ปุริโส ตสฺส นิพฺพาปนตฺถํ วีริยํ อารภติ ตาทิสํ ปโยคํ กโรติ, เอวเมวํ, ภิกฺขุ, กามราคปฺปหานาย สโต อปฺปมตฺโต อติวิย อุสฺสาหชาโต หุตฺวา วิหเรยฺยาติฯ

เอวํ ภควา ตสฺส เถรสฺส โกธูปายาสวูปสมาย โอวาทํ เทนฺโต ตเทกฏฺฐตาย กามราคปฺปหานสีเสน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ เถโร อิมํ คาถํ สุตฺวา สํวิคฺคหทโย วิปสฺสนาย ยุตฺตปฺปยุตฺโต วิหาสิฯ ตสฺส อชฺฌาสยํ ญตฺวา สตฺถา สํยุตฺตเก ติสฺสตฺเถรสุตฺตํ (สํ. นิ. 3.84) เทเสสิฯ โส เทสนาปริโยสาเน อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.53.66-73) –

‘‘เทวโลเก มนุสฺเส เจ, อนุโภตฺวา อุโภ ยเส;

อวสาเน จ นิพฺพานํ, สิวํ ปตฺโต อนุตฺตรํฯ

‘‘สมฺพุทฺธํ อุทฺทิสิตฺวาน, โพธิํ วา ตสฺส สตฺถุโน;

โย ปุญฺญํ ปสวี โปโส, ตสฺส กิํ นาม ทุลฺลภํฯ

‘‘มคฺเค ผเล อาคเม จ, ฌานาภิญฺญาคุเณสุ จ;

อญฺเญสํ อธิโก หุตฺวา, นิพฺพายามิ อนาสโวฯ

‘‘ปุเรหํ โพธิยา ปตฺตํ, ฉฑฺเฑตฺวา หฏฺฐมานโส;

อิเมหิ วีสตงฺเคหิ, สมงฺคี โหมิ สพฺพถาฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เถโร อญฺญํ พฺยากโรนฺโต สตฺถารํ ปูเชตุํ ตเมว คาถํ อภาสิฯ

ติสฺสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. วฑฺฒมานตฺเถรคาถาวณฺณนา

สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐติ อายสฺมโต วฑฺฒมานตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อิโต ทฺเวนวุเต กปฺเป ติสฺสสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ติสฺสํ ภควนฺตํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส สุปริปกฺกานิ วณฺฏโต มุตฺตานิ อมฺพผลานิ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโต อปราปรํ ปุญฺญกมฺมานิ อุปจินนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ ลิจฺฉวิราชกุเล นิพฺพตฺติ, วฑฺฒมาโนติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปตฺโต สทฺโธ ปสนฺโน ทายโก ทานรโต การโก สงฺฆุปฏฺฐาโก หุตฺวา ตถารูเป อปราเธ สตฺถารา ปตฺตนิกฺกุชฺชนกมฺเม การาปิเต อคฺคิํ อกฺกนฺโต วิย สงฺฆํ ขมาเปตฺวา กมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา สญฺชาตสํเวโค ปพฺพชิ, ปพฺพชิตฺวา ปน ถินมิทฺธาภิภูโต วิหาสิฯ ตํ สตฺถา สํเวเชนฺโต ‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐ’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[40] ตตฺถ ภวราคปฺปหานายาติ ภวราคสฺส รูปราคสฺส อรูปราคสฺส จ ปชหนตฺถายฯ ยทิปิ อชฺฌตฺตสํโยชนานิ อปฺปหาย พหิทฺธสํโยชนานํ ปหานํ นาม นตฺถิ, นานนฺตริกภาวโต ปน อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนปฺปหานวจเนน โอรมฺภาคิยสํโยชนปฺปหานมฺปิ วุตฺตเมว โหติฯ ยสฺมา วา สมุจฺฉินฺโนรมฺภาคิยสํโยชนานมฺปิ เกสญฺจิ อริยานํ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานิ ทุปฺปเหยฺยานิ โหนฺติ, ตสฺมา สุปฺปเหยฺยโต ทุปฺปเหยฺยเมว ทสฺเสนฺโต ภควา ภวราคปฺปหานสีเสน สพฺพสฺสาปิ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนสฺส ปหานมาหฯ เถรสฺส เอว วา อชฺฌาสยวเสเนวํ วุตฺตํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

วฑฺฒมานตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุตฺถวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปญฺจมวคฺโค