เมนู

8. ควมฺปติตฺเถรคาถาวณฺณนา

โย อิทฺธิยา สรภุนฺติ อายสฺมโต ควมฺปติตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อิโต เอกติํเส กปฺเป สิขิํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส ปุปฺเผหิ ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก อุปฺปนฺโน อปราปรํ ปุญฺญานิ กโรนฺโต โกณาคมนสฺส ภควโต เจติเย ฉตฺตญฺจ เวทิกญฺจ กาเรสิฯ กสฺสปสฺส ปน ภควโต กาเล อญฺญตรสฺมิํ กุลเคเห นิพฺพตฺโตฯ ตสฺมิญฺจ กุเล พหุํ โคมณฺฑลํ อโหสิฯ ตํ โคปาลกา รกฺขนฺติฯ อยํ ตตฺถ อนฺตรนฺตรา ยุตฺตปฺปยุตฺตํ วิจาเรนฺโต วิจรติฯ โส เอกํ ขีณาสวตฺเถรํ คาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา พหิคาเม เทวสิกํ เอกสฺมิํ ปเทเส ภตฺตกิจฺจํ กโรนฺตํ ทิสฺวา ‘‘อยฺโย สูริยาตเปน กิลมิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา จตฺตาโร สิรีสทณฺเฑ อุสฺสาเปตฺวา เตสํ อุปริ สิรีสสาขาโย ฐเปตฺวา สาขามณฺฑปํ กตฺวา อทาสิฯ ‘‘มณฺฑปสฺส สมีเป สิรีสรุกฺขํ โรเปสี’’ติ จ วทนฺติฯ ตสฺส อนุกมฺปาย เทวสิกํ เถโร ตตฺถ นิสีทิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน ตโต จวิตฺวา จาตุมหาราชิเกสุ นิพฺพตฺติฯ ตสฺส ปุริมกมฺมสํสูจกํ วิมานทฺวาเร มหนฺตํ สิรีสวนํ นิพฺพตฺติ วณฺณคนฺธสมฺปนฺเนหิ อญฺเญหิ ปุปฺเผหิ สพฺพกาเล อุปโสภยมานํ, เตน ตํ วิมานํ ‘‘เสรีสก’’นฺติ ปญฺญายิตฺถฯ โส เทวปุตฺโต เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสริตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ยสตฺเถรสฺส จตูสุ คิหิสหาเยสุ ควมฺปติ นาม หุตฺวา อายสฺมโต ยสสฺส ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา อตฺตโน สหาเยหิ สทฺธิํ ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ ฯ สตฺถา ตสฺส ธมฺมํ เทเสสิฯ โส เทสนาวสาเน สหาเยหิ สทฺธิํ อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.53.42-47) –

‘‘มิคลุทฺโท ปุเร อาสิํ, วิปิเน วิจรํ อหํ;

อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ, สพฺพธมฺมาน ปารคุํฯ

‘‘ตสฺมิํ มหาการุณิเก, สพฺพสตฺตหิเต รเต;

ปสนฺนจิตฺโต สุมโน, เนลปุปฺผํ อปูชยิํฯ

‘‘เอกติํเส อิโต กปฺเป, ยํ ปุปฺผมภิปูชยิํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา เถโร วิมุตฺติสุขํ ปฏิสํเวเทนฺโต สาเกเต วิหรติ อญฺชนวเนฯ เตน จ สมเยน ภควา มหตา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ สาเกตํ คนฺตฺวา อญฺชนวเน วิหาสิฯ เสนาสนํ นปฺปโหสิฯ สมฺพหุลา ภิกฺขู วิหารสามนฺตา สรภุยา นทิยา วาลิกาปุฬิเน สยิํสุฯ อถ อฑฺฒรตฺตสมเย นทิยา อุทโกเฆ อาคจฺฉนฺเต สามเณราทโย อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา อเหสุํฯ ภควา ตํ ญตฺวา อายสฺมนฺตํ ควมฺปติํ อาณาเปสิ – ‘‘คจฺฉ, ควมฺปติ, ชโลฆํ วิกฺขมฺเภตฺวา ภิกฺขูนํ ผาสุวิหารํ กโรหี’’ติฯ เถโร ‘‘สาธุ, ภนฺเต’’ติ อิทฺธิพเลน นทีโสตํ วิกฺขมฺภิ, ตํ ทูรโตว ปพฺพตกูฏํ วิย อฏฺฐาสิฯ ตโต ปฏฺฐาย เถรสฺส อานุภาโว โลเก ปากโฏ อโหสิฯ อเถกทิวสํ สตฺถา มหติยา เทวปริสาย มชฺเฌ นิสีทิตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺตํ เถรํ ทิสฺวา โลกานุกมฺปาย ตสฺส คุณานํ วิภาวนตฺถํ ตํ ปสํสนฺโต ‘‘โย อิทฺธิยา สรภุ’’นฺติ คาถํ อภาสิฯ

[38] ตตฺถ อิทฺธิยาติ อธิฏฺฐานิทฺธิยาฯ สรภุนฺติ เอวํนามิกํ นทิํ, ยํ โลเก ‘‘สรภุ’’นฺติ วทนฺติฯ อฏฺฐเปสีติ สนฺทิตุํ อเทนฺโต โสตํ นิวตฺเตตฺวา ปพฺพตกูฏํ วิย มหนฺตํ ชลราสิํ กตฺวา ฐเปสิฯ อสิโตติ นสิโต, ตณฺหาทิฏฺฐินิสฺสยรหิโต, พนฺธนสงฺขาตานํ วา สพฺพสํโยชนานํ สมุจฺฉินฺนตฺตา เกนจิปิ พนฺธเนน อพทฺโธ, ตโต เอว เอชานํ กิเลสานํ อภาวโต อเนโช โส, ควมฺปติ, ตํ สพฺพสงฺคาติคตํ ตาทิสํ สพฺเพปิ ราคโทสโมหมานทิฏฺฐิสงฺเค อติกฺกมิตฺวา ฐิตตฺตา สพฺพสงฺคาติคตํ, อเสกฺขมุนิภาวโต มหามุนิํ, ตโต เอว กามกมฺมภวาทิเภทสฺส สกลสฺสปิ ภวสฺส ปารํ นิพฺพานํ คตตฺตา ภวสฺส ปารคุํฯ เทวา นมสฺสนฺตีติ เทวาปิ อิมสฺสนฺติ, ปเคว อิตรา ปชาติฯ

คาถาปริโยสาเน มหโต ชนกายสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิฯ เถโร อญฺญํ พฺยากโรนฺโต ‘‘สตฺถารํ ปูเชสฺสามี’’ติ อิมเมว คาถํ อภาสีติฯ

ควมฺปติตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ติสฺสตฺเถรคาถาวณฺณนา

สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐติ อายสฺมโต ติสฺสตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปติ? อยมฺปิ กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺโต ติสฺสสฺส ภควโต โพธิยา มูเล ปุราณปณฺณานิ นีหริตฺวา โสเธสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุนคเร ภควโต ปิตุจฺฉาปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ ติสฺโส นาม นาเมนฯ โส ภควนฺตํ อนุปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา อรญฺญายตเน วิหรนฺโต ชาติํ ปฏิจฺจ มานํ กโรนฺโต โกธูปายาสพหุโล จ อุชฺฌานพหุโล จ หุตฺวา วิจรติ, สมณธมฺเม อุสฺสุกฺกํ น กโรติฯ อถ นํ สตฺถา เอกทิวสํ ทิวาฏฺฐาเน วิวฏมุขํ นิทฺทายนฺตํ ทิพฺพจกฺขุนา โอโลเกนฺโต สาวตฺถิโต อากาเสน คนฺตฺวา ตสฺส อุปริ อากาเสเยว ฐตฺวา โอภาสํ ผริตฺวา เตโนภาเสน ปฏิพุทฺธสฺส สติํ อุปฺปาเทตฺวา โอวาทํ เทนฺโต ‘‘สตฺติยา วิย โอมฏฺโฐ’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[39] ตตฺถ สตฺติยาติ เทสนาสีสเมตํ, เอกโตธาราทินา สตฺเถนาติ อตฺโถฯ โอมฏฺโฐติ ปหโตฯ จตฺตาโร หิ ปหารา โอมฏฺโฐ อุมฺมฏฺโฐ มฏฺโฐ วิมฏฺโฐติฯ ตตฺถ อุปริ ฐตฺวา อโธมุขํ ทินฺนปหาโร โอมฏฺโฐ นาม, เหฏฺฐา ฐตฺวา อุทฺธมฺมุขํ ทินฺนปหาโร อุมฺมฏฺโฐ นาม, อคฺคฬสูจิ วิย วินิวิชฺฌิตฺวา คโต มฏฺโฐ นาม, เสโส สพฺโพปิ วิมฏฺโฐ นามฯ อิมสฺมิํ ปน ฐาเน โอมฏฺโฐ คหิโตฯ โส หิ สพฺพทารุโณ ทุรุทฺธรณสลฺโล ทุตฺติกิจฺโฉ อนฺโตโทโส อนฺโตปุพฺพโลหิโตว โหติ, ปุพฺพโลหิตํ อนิกฺขมิตฺวา วณมุขํ ปริโยนนฺธิตฺวา ติฏฺฐติฯ