6. กุมาปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา

สาธุ สุตนฺติ อายสฺมโต กุมาปุตฺตตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปติ? โส กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร อิโต เอกนวุเต กปฺเป อชินจมฺมวสโน ตาปโส หุตฺวา พนฺธุมตีนคเร ราชุยฺยาเน วสนฺโต วิปสฺสิํ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส ปาทพฺภญฺชนเตลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโตฯ ตโต ปฏฺฐาย สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อวนฺติรฏฺเฐ เวฬุกณฺฏกนคเร คหปติกุเล นิพฺพตฺโตฯ ‘‘นนฺโท’’ติสฺส นามํ อกํสุฯ มาตา ปนสฺส กุมา นาม, เตน กุมาปุตฺโตติ ปญฺญายิตฺถฯ โส อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ลทฺธปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺโจ ปริยนฺตปพฺพตปสฺเส สมณธมฺมํ กโรนฺโต วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา กมฺมฏฺฐานํ โสเธตฺวา สปฺปายฏฺฐาเน วสนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร 2.53.24-30) –

‘‘นคเร พนฺธุมติยา, ราชุยฺยาเน วสามหํ;

จมฺมวาสี ตทา อาสิํ, กมณฺฑลุธโร อหํฯ

‘‘อทฺทสํ วิมลํ พุทฺธํ, สยมฺภุํ อปราชิตํ;

ปธานํ ปหิตตฺตํ ตํ, ฌายิํ ฌานรตํ วสิํฯ

‘‘สพฺพกามสมิทฺธญฺจ, โอฆติณฺณมนาสวํ;

ทิสฺวา ปสนฺนสุมโน, อพฺภญฺชนมทาสหํฯ

‘‘เอกนวุติโต กปฺเป, อพฺภญฺชนมทาสหํ;

ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, อพฺภญฺชนสฺสิทํ ผลํฯ

‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ

อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อรญฺเญ กายทฬฺหิพหุเล ภิกฺขู, ทิสฺวา เต โอวทนฺโต สาสนสฺส นิยฺยานิกภาวํ ปกาเสนฺโต ‘‘สาธุ สุตํ สาธุ จริตก’’นฺติ คาถํ อภาสิฯ

[36] ตตฺถ สาธูติ สุนฺทรํฯ สุตนฺติ สวนํฯ ตญฺจ โข วิวฏฺฏูปนิสฺสิตํ วิเสสโต อปฺปิจฺฉตาทิปฏิสํยุตฺตํ ทสกถาวตฺถุสวนํ อิธาธิปฺเปตํฯ สาธุ จริตกนฺติ ตเทว อปฺปิจฺฉตาทิจริตํ จิณฺณํ, สาธุจริตเมว หิ ‘‘จริตก’’นฺติ วุตฺตํฯ ปททฺวเยนาปิ พาหุสจฺจํ ตทนุรูปํ ปฏิปตฺติญฺจ ‘‘สุนฺทร’’นฺติ ทสฺเสติฯ สทาติ สพฺพกาเล นวกมชฺฌิมเถรกาเล, สพฺเพสุ วา อิริยาปถกฺขเณสุฯ อนิเกตวิหาโรติ กิเลสานํ นิวาสนฏฺฐานฏฺเฐน ปญฺจกามคุณา นิเกตา นาม, โลกิยา วา ฉฬารมฺมณธมฺมาฯ ยถาห – ‘‘รูปนิมิตฺตนิเกตวิสารวินิพนฺธา โข, คหปติ, ‘นิเกตสารี’ติ วุจฺจตี’’ติอาทิ (สํ. นิ. 3.3)ฯ เตสํ นิเกตานํ ปหานตฺถาย ปฏิปทา อนิเกตวิหาโรฯ อตฺถปุจฺฉนนฺติ ตํ อาชานิตุกามสฺส กลฺยาณมิตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺถปเภทสฺส ปุจฺฉนํ, กุสลาทิเภทสฺส วา อตฺถสฺส สภาวธมฺมสฺส ‘‘กิํ, ภนฺเต, กุสลํ, กิํ อกุสลํ, กิํ สาวชฺชํ, กิํ อนวชฺช’’นฺติอาทินา (ม. นิ. 3.296) ปุจฺฉนํ อตฺถปุจฺฉนํฯ ปทกฺขิณกมฺมนฺติ ตํ ปน ปุจฺฉิตฺวา ปทกฺขิณคฺคาหิภาเวน ตสฺส โอวาเท อธิฏฺฐานํ สมฺมาปฏิปตฺติฯ อิธาปิ ‘‘สาธู’’ติ ปทํ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ เอตํ สามญฺญนฺติ ‘‘สาธุ สุต’’นฺติอาทินา วุตฺตํ ยํ สุตํ, ยญฺจ จริตํ, โย จ อนิเกตวิหาโร , ยญฺจ อตฺถปุจฺฉนํ, ยญฺจ ปทกฺขิณกมฺมํ, เอตํ สามญฺญํ เอโส สมณภาโวฯ ยสฺมา อิมาย เอว ปฏิปทาย สมณภาโว, น อญฺญถา, ตสฺมา ‘‘สามญฺญ’’นฺติ นิปฺปริยายโต มคฺคผลสฺส อธิวจนํฯ ตสฺส วา ปน อยํ อปณฺณกปฏิปทา, ตํ ปเนตํ สามญฺญํ ยาทิสสฺส สมฺภวาติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อกิญฺจนสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ อปริคฺคาหกสฺส, เขตฺตวตฺถุหิรญฺญสุวณฺณทาสิทาสาทิปริคฺคหปฏิคฺคหณรหิตสฺสาติ อตฺโถฯ

กุมาปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. กุมาปุตฺตสหายตฺเถรคาถาวณฺณนา

นานาชนปทํ ยนฺตีติ อายสฺมโต กุมาปุตฺตสหายตฺเถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินนฺโต อิโต จตุนวุเต กปฺเป สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต อรญฺญํ ปวิสิตฺวา พหุํ รุกฺขทณฺฑํ ฉินฺทิตฺวา กตฺตรยฏฺฐิํ กตฺวา สงฺฆสฺส อทาสิฯ อญฺญญฺจ ยถาวิภวํ ปุญฺญํ กตฺวา เทเวสุ นิพฺพตฺติตฺวา ตโต ปฏฺฐาย สุคตีสุเยว ปริวตฺเตนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท เวฬุกณฺฏกนคเร อิทฺเธ กุเล นิพฺพตฺติฯ สุทนฺโตติสฺส นามํ อโหสิฯ ‘‘วาสุโล’’ติ เกจิ วทนฺติฯ โส กุมาปุตฺตสฺส ปิยสหาโย หุตฺวา วิจรนฺโต ‘‘กุมาปุตฺโต ปพฺพชิโต’’ติ สุตฺวา ‘‘น หิ นูน โส โอรโก ธมฺมวินโย, ยตฺถ กุมาปุตฺโต ปพฺพชิโต’’ติ ตทนุพนฺเธน สยมฺปิ ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อุปสงฺกมิฯ ตสฺส สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิฯ โส ภิยฺโยโสมตฺตาย ปพฺพชฺชาย สญฺชาตฉนฺโท ปพฺพชิตฺวา กุมาปุตฺเตเนว สทฺธิํ ปริยนฺตปพฺพเต ภาวนานุยุตฺโต วิหรติฯ เตน จ สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู นานาชนปเทสุ ชนปทจาริกํ จรนฺตาปิ คจฺฉนฺตาปิ อาคจฺฉนฺตาปิ ตํ ฐานํ อุปคจฺฉนฺติฯ เตน ตตฺถ โกลาหลํ โหติฯ ตํ ทิสฺวา สุทนฺตตฺเถโร ‘‘อิเม ภิกฺขู นิยฺยานิกสาสเน ปพฺพชิตฺวา ชนปทวิตกฺกํ อนุวตฺเตนฺตา จิตฺตสมาธิํ วิราเธนฺตี’’ติ สํเวคชาโต ตเมว สํเวคํ อตฺตโน จิตฺตทมนสฺส องฺกุสํ กโรนฺโต ‘‘นานาชนปทํ ยนฺตี’’ติ คาถํ อภาสิฯ

[37] ตตฺถ นานาชนปทนฺติ วิสุํ วิสุํ นานาวิธํ ชนปทํ, กาสิโกสลาทิอเนกรฏฺฐนฺติ อตฺโถฯ ยนฺตีติ คจฺฉนฺติฯ วิจรนฺตาติ ‘‘อสุโก ชนปโท สุภิกฺโข สุลภปิณฺโฑ, อสุโก เขโม อโรโค’’ติอาทิวิตกฺกวเสน ชนปทจาริกํ จรนฺตาฯ อสญฺญตาติ ตสฺเสว ชนปทวิตกฺกสฺส อปฺปหีนตาย จิตฺเตน อสํยตาฯ