เมนู

อถ ติสฺสา ตํ ปวตฺติํ กุฏุมฺพิกสฺส อาโรเจสิ, กุฏุมฺพิโก ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ, ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, ตํ สุตฺวา มหาชโน ปฏิลทฺธสํเวโค วิเนยฺย มจฺเฉราทิมลํ ทานสีลาทิรโต สุคติปรายโณ อโหสีติฯ

มตฺตาเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. นนฺทาเปติวตฺถุวณฺณนา

กาฬี ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเต นนฺทํ นาม เปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิยา กิร อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก นนฺทิเสโน นาม อุปาสโก อโหสิ สทฺโธ ปสนฺโนฯ ภริยา ปนสฺส นนฺทา นาม อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา มจฺฉรินี จณฺฑี ผรุสวจนา สามิเก อคารวา อคฺคติสฺสา สสฺสุํ โจริวาเทน อกฺโกสติ ปริภาสติฯ สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา เปตโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ตสฺเสว คามสฺส อวิทูเร วิจรนฺตี เอกทิวสํ นนฺทิเสนสฺส อุปาสกสฺส คามโต นิกฺขมนฺตสฺส อวิทูเร อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ โส ตํ ทิสฺวา –

[168]

‘‘กาฬี ทุพฺพณฺณรูปาสิ, ผรุสา ภีรุทสฺสนา;

ปิงฺคลาสิ กฬาราสิ, น ตํ มญฺญามิ มานุสิ’’นฺติฯ –

คาถาย อชฺฌภาสิฯ ตตฺถ กาฬีติ กาฬวณฺณา, ฌามงฺคารสทิโส หิสฺสา วณฺโณ อโหสิฯ ผรุสาติ ขรคตฺตาฯ ภีรุทสฺสนาติ ภยานกทสฺสนา สปฺปฏิภยาการาฯ ‘‘ภารุทสฺสนา’’ติ วา ปาโฐ, ภาริยทสฺสนา, ทุพฺพณฺณตาทินา ทุทฺทสิกาติ อตฺโถฯ ปิงฺคลาติ ปิงฺคลโลจนาฯ กฬาราติ กฬารทนฺตาฯ น ตํ มญฺญามิ มานุสินฺติ อหํ ตํ มานุสินฺติ น มญฺญามิ, เปติเมว จ ตํ มญฺญามีติ อธิปฺปาโยฯ ตํ สุตฺวา เปตี อตฺตานํ ปกาเสนฺตี –

[169]

‘‘อหํ นนฺทา นนฺทิเสน, ภริยา เต ปุเร อหุํ;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ –

คาถมาห ฯ ตตฺถ อหํ นนฺทา นนฺทิเสนาติ สามิ นนฺทิเสน อหํ นนฺทา นามฯ ภริยา เต ปุเร อหุนฺติ ปุริมชาติยํ ตุยฺหํ ภริยา อโหสิํฯ อิโต ปรํ –

[170]

‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฏํ กตํ;

กิสฺส กมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ –

ตสฺส อุปาสกสฺส ปุจฺฉาฯ อถสฺส สา –

[171]

‘‘จณฺฑี จ ผรุสา จาสิํ, ตยิ จาปิ อคารวา;

ตาหํ ทุรุตฺตํ วตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ –

วิสฺสชฺเชสิฯ ปุน โส –

[172]

‘‘หนฺทุตฺตรียํ ททามิ เต, อิมํ ทุสฺสํ นิวาสย;

อิมํ ทุสฺสํ นิวาเสตฺวา, เอหิ เนสฺสามิ ตํ ฆรํฯ

[173]

‘‘วตฺถญฺจ อนฺนปานญฺจ, ลจฺฉสิ ตฺวํ ฆรํ คตา;

ปุตฺเต จ เต ปสฺสิสฺสสิ, สุณิสาโย จ ทกฺขสี’’ติฯ – อถสฺส สา –

[174]

‘‘หตฺเถน หตฺเถ เต ทินฺนํ, น มยฺหํ อุปกปฺปติ;

ภิกฺขู จ สีลสมฺปนฺเน, วีตราเค พหุสฺสุเตฯ

[175]

‘‘ตปฺเปหิ อนฺนปาเนน, มม ทกฺขิณมาทิส;

ตทาหํ สุขิตา เหสฺสํ, สพฺพกามสมิทฺธินี’’ติฯ –

ทฺเว คาถา อภาสิฯ ตโต –

[176]

‘‘สาธูติ โส ปฏิสฺสุตฺวา, ทานํ วิปุลมากิริ;

อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ, วตฺถเสนาสนานิ จ;

ฉตฺตํ คนฺธญฺจ มาลญฺจ, วิวิธา จ อุปาหนาฯ

[177]

‘‘ภิกฺขู จ สีลสมฺปนฺเน, วีตราเค พหุสฺสุเต;

ตปฺเปตฺวา อนฺนปาเนน, ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสีฯ

[178]

‘‘สมนนฺตรานุทฺทิฏฺเฐ , วิปาโก อุทปชฺชถ;

โภชนจฺฉาทนปานียํ, ทกฺขิณาย อิทํ ผลํฯ

[179]

‘‘ตโต สุทฺธา สุจิวสนา, กาสิกุตฺตมธารินี;

วิจิตฺตวตฺถาภรณา, สามิกํ อุปสงฺกมี’’ติฯ –

จตสฺโส คาถา สงฺคีติกาเรหิ วุตฺตาฯ ตโต ปรํ –

[180]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺฐสิ เทวเต;

โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ

[181]

‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[182]

‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;

เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[183]

‘‘อหํ นนฺทา นนฺทิเสน, ภริยา เต ปุเร อหุํ;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ

[184]

‘‘ตว ทินฺเนน ทาเนน, โมทามิ อกุโตภยา;

จิรํ ชีว คหปติ, สห สพฺเพหิ ญาติภิ;

อโสกํ วิรชํ เขมํ, อาวาสํ วสวตฺตินํฯ

[185]

‘‘อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ทานํ ทตฺวา คหปติ;

วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ สมูลํ, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ ฐาน’’นฺติฯ –

อุปาสกสฺส จ เปติยา จ วจนปฏิวจนคาถาฯ

[176] ตตฺถ ทานํ วิปุลมากิรีติ อุกฺขิเณยฺยเขตฺเต เทยฺยธมฺมพีชํ วิปฺปกิรนฺโต วิย มหาทานํ ปวตฺเตสิฯ เสสํ อนนฺตรวตฺถุสทิสเมวฯ

เอวํ สา อตฺตโน ทิพฺพสมฺปตฺติํ ตสฺสา จ การณํ นนฺทิเสนสฺส วิภาเวตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว คตาฯ

อุปาสโก ตํ ปวตฺติํ ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ , ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

นนฺทาเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มฏฺฐกุณฺฑลีเปตวตฺถุวณฺณนา

อลงฺกโต มฏฺฐกุณฺฑลีติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเต มฏฺฐกุณฺฑลิเทวปุตฺตํ อารพฺภ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ปรมตฺถทีปนิยํ วิมานวตฺถุวณฺณนายํ มฏฺฐกุณฺฑลีวิมานวตฺถุวณฺณนาย (วิ. ว. อฏฺฐ. 1206 มฏฺฐกุณฺฑลีวิมานวณฺณนา) วุตฺตเมว, ตสฺมา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

เอตฺถ จ มฏฺฐกุณฺฑลีเทวปุตฺตสฺส วิมานเทวตาภาวโต ตสฺส วตฺถุ ยทิปิ วิมานวตฺถุปาฬิยํ สงฺคหํ อาโรปิตํ, ยสฺมา ปน โส เทวปุตฺโต อทินฺนปุพฺพกพฺราหฺมณสฺส ปุตฺตโสเกน สุสานํ คนฺตฺวา อาฬาหนํ อนุปริยายิตฺวา โรทนฺตสฺส โสกหรณตฺถํ อตฺตโน เทวรูปํ ปฏิสํหริตฺวา หริจนฺทนุสฺสโท พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺโต ทุกฺขาภิภูตากาเรน เปโต วิย อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ มนุสฺสตฺตภาวโต อเปตตฺตา เปตปริยาโยปิ ลพฺภติ เอวาติ ตสฺส วตฺถุ เปตวตฺถุปาฬิยมฺปิ สงฺคหํ อาโรปิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

มฏฺฐกุณฺฑลีเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ