เมนู

อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ เปติํ –

[126]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺฐสิ เทวเต;

โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ

[127]

‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เตน เต อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[128]

‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;

เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา,

วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ – ปุจฺฉิ;

[129-133] อถ สา ‘‘สาริปุตฺตสฺสาหํ มาตา’’ติอาทินา วิสฺสชฺเชสิฯ เสสํ วุตฺตตฺถเมวฯ อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

สาริปุตฺตตฺเถรมาตุเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. มตฺตาเปติวตฺถุวณฺณนา

นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเต มตฺตํ นาม เปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตโร กุฏุมฺพิโก สทฺโธ ปสนฺโน อโหสิฯ ตสฺส ภริยา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา โกธนา วญฺฌา จ อโหสิ นาเมน มตฺตา นามฯ อถ โส กุฏุมฺพิโก กุลวํสูปจฺเฉทนภเยน สทิสกุลโต ติสฺสํ นาม อญฺญํ กญฺญํ อาเนสิฯ สา อโหสิ สทฺธา ปสนฺนา สามิโน จ ปิยา มนาปา, สา นจิรสฺเสว คพฺภินี หุตฺวา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิ, ‘‘ภูโต’’ติสฺส นามํ อโหสิฯ สา เคหสฺสามินี หุตฺวา จตฺตาโร ภิกฺขู สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหิ, วญฺฌา ปน ตํ อุสูยติฯ

ตา อุโภปิ เอกสฺมิํ ทิวเส สีสํ นฺหตฺวา อลฺลเกสา อฏฺฐํสุ, กุฏุมฺพิโก คุณวเสน ติสฺสาย อาพทฺธสิเนโห มนุญฺเญน หทเยน ตาย สทฺธิํ พหุํ สลฺลปนฺโต อฏฺฐาสิฯ ตํ อสหมานา มตฺตา อิสฺสาปกตา เคเห สมฺมชฺชิตฺวา ฐปิตํ สงฺการํ ติสฺสาย มตฺถเก โอกิริฯ สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา เปตโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา อตฺตโน กมฺมพเลน ปญฺจวิธํ ทุกฺขํ อนุภวติฯ ตํ ปน ทุกฺขํ ปาฬิโต เอว วิญฺญายติฯ อเถกทิวสํ สา เปตี สญฺฌาย วีติวตฺตาย เคหสฺส ปิฏฺฐิปสฺเส นฺหายนฺติยา ติสฺสาย อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ ตํ ทิสฺวา ติสฺสา –

[134]

‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, กิสา ธมนิสนฺถตา;

อุปฺผาสุลิเก กิสิเก, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสี’’ติฯ –

คาถาย ปฏิปุจฺฉิฯ อิตรา –

[135]

‘‘อหํ มตฺตา ตุวํ ติสฺสา, สปตฺตี เต ปุเร อหุํ;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ –

คาถาย ปฏิวจนํ อทาสิฯ ตตฺถ อหํ มตฺตา ตุวํ ติสฺสาติ อหํ มตฺตา นาม, ตุวํ ติสฺสา นามฯ ปุเรติ ปุริมตฺตภาเวฯ เตติ ตุยฺหํ สปตฺตี อหุํ, อโหสินฺติ อตฺโถฯ ปุน ติสฺสา –

[136]

‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฏํ กตํ;

กิสฺสกมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ –

คาถาย กตกมฺมํ ปุจฺฉิฯ ปุน อิตรา –

[137]

‘‘จณฺฑี จ ผรุสา จาสิํ, อิสฺสุกี มจฺฉรี สฐา;

ตาหํ ทุรุตฺตํ วตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ –

คาถาย อตฺตนา กตกมฺมํ อาจิกฺขิฯ ตตฺถ จณฺฑีติ โกธนาฯ ผรุสาติ ผรุสวจนาฯ อาสินฺติ อโหสิํฯ ตาหนฺติ ตํ อหํฯ ทุรุตฺตนฺติ ทุพฺภาสิตํ นิรตฺถกวจนํฯ อิโต ปรมฺปิ ตาสํ วจนปฏิวจนวเสเนว คาถา ปวตฺตา –

[138]

‘‘สพฺพํ อหมฺปิ ชานามิ, ยถา ตฺวํ จณฺฑิกา อหุ;

อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกนาสิ ปํสุกุนฺถิตาฯ

[139]

‘‘สีสํนฺหาตา ตุวํ อาสิ, สุจิวตฺถา อลงฺกตา;

อหญฺจ โข อธิมตฺตํ, สมลงฺกตตรา ตยาฯ

[140]

‘‘ตสฺสา เม เปกฺขมานาย, สามิเกน สมนฺตยิ;

ตโต เม อิสฺสา วิปุลา, โกโธ เม สมชายถฯ

[141]

‘‘ตโต ปํสุํ คเหตฺวาน, ปํสุนา ตญฺหิ โอกิริํ;

ตสฺสกมฺมวิปาเกน, เตนมฺหิ ปํสุกุนฺถิตาฯ

[142]

‘‘สพฺพํ อหมฺปิ ชานามิ, ปํสุนา มํ ตฺวโมกิริ;

อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกน ขชฺชสิ กจฺฉุยาฯ

[143]

‘‘เภสชฺชหารี อุภโย, วนนฺตํ อคมิมฺหเส;

ตฺวญฺจ เภสชฺชมาหริ, อหญฺจ กปิกจฺฉุโนฯ

[144]

‘‘ตสฺสา ตฺยาชานมานาย, เสยฺยํ ตฺยาหํ สโมกิริํ;

ตสฺสกมฺมวิปาเกน, เตน ขชฺชามิ กจฺฉุยาฯ

[145]

‘‘สพฺพํ อหมฺปิ ชานามิ, เสยฺยํ เม ตฺวํ สโมกิริ;

อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกนาสิ นคฺคิยา ตุวํฯ

[146]

‘‘สหายานํ สมโย อาสิ, ญาตีนํ สมิตี อหุ;

ตฺวญฺจ อามนฺติตา อาสิ, สสามินี โน จ โขหํฯ

[147]

‘‘ตสฺสา ตฺยาชานมานาย, ทุสฺสํ ตฺยาหํ อปานุทิํ;

ตสฺสกมฺมวิปาเกน, เตนมฺหิ นคฺคิยา อหํฯ

[148]

‘‘สพฺพํ อหมฺปิ ชานามิ, ทุสฺสํ เม ตฺวํ อปานุทิ;

อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกนาสิ คูถคนฺธินีฯ

[149]

‘‘ตว คนฺธญฺจ มาลญฺจ, ปจฺจคฺฆญฺจ วิเลปนํ;

คูถกูเป อตาเรสิํ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยา;

ตสฺสกมฺมวิปาเกน, เตนมฺหิ คูถคนฺธินีฯ

[150]

‘‘สพฺพํ อหมฺปิ ชานามิ, ตํ ปาปํ ปกตํ ตยา;

อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกนาสิ ทุคฺคตา ตุวํฯ

[151]

‘‘อุภินฺนํ สมกํ อาสิ, ยํ เคเห วิชฺชเต ธนํ;

สนฺเตสุ เทยฺยธมฺเมสุ, ทีปํ นากาสิมตฺตโน;

ตสฺสกมฺมวิปาเกน, เตนมฺหิ ทุคฺคตา อหํฯ

[152]

‘‘ตเทว มํ ตฺวํ อวจ, ปาปกมฺมํ นิเสวสิ;

น หิ ปาเปหิ กมฺเมหิ, สุลภา โหติ สุคฺคติฯ

[153]

‘‘วามโต มํ ตฺวํ ปจฺเจสิ, อโถปิ มํ อุสูยสิ;

ปสฺส ปาปานํ กมฺมานํ, วิปาโก โหติ ยาทิโสฯ

[154]

‘‘เต ฆรา ตา จ ทาสิโย, ตาเนวาภรณานิเม;

เต อญฺเญ ปริจาเรนฺติ, น โภคา โหนฺติ สสฺสตาฯ

[155]

‘‘อิทานิ ภูตสฺส ปิตา, อาปณา เคหเมหิติ;

อปฺเปว เต ทเท กิญฺจิ, มา สุ ตาว อิโต อคาฯ

[156]

‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปามฺหิ, กิสา ธมนิสนฺถตา;

โกปีนเมตํ อิตฺถีนํ, มา มํ ภูตปิตาทฺทสฯ

[157]

‘‘หนฺท กิํ วา ตฺยาหํ ทมฺมิ, กิํ วา เตจ กโรมหํ;

เยน ตฺวํ สุขิตา อสฺส, สพฺพกามสมิทฺธินีฯ

[158]

‘‘จตฺตาโร ภิกฺขู สงฺฆโต, จตฺตาโร ปน ปุคฺคเล;

อฏฺฐ ภิกฺขู โภชยิตฺวา, มม ทกฺขิณมาทิส;

ตทาหํ สุขิตา เหสฺสํ, สพฺพกามสมิทฺธินีฯ

[159]

‘‘สาธูติ สา ปฏิสฺสุตฺวา, โภชยิตฺวาฏฺฐ ภิกฺขโว;

วตฺเถหจฺฉาทยิตฺวาน, ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสีฯ

[160]

‘‘สมนนฺตรานุทฺทิฏฺเฐ, วิปาโก อุทปชฺชถ;

โภชนจฺฉาทนปานียํ, ทกฺขิณาย อิทํ ผลํฯ

[161]

‘‘ตโต สุทฺธา สุจิวสนา, กาสิกุตฺตมธารินี;

วิจิตฺตวตฺถาภรณา, สปตฺติํ อุปสงฺกมิฯ

[162]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺฐสิ เทวเต;

โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ

[163]

‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[164]

‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสี ปุญฺญํ;

เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตีติฯ

[165]

‘‘อหํ มตฺตา ตุวํ ติสฺสา, สปตฺตี เต ปุเร อหุํ;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ

[166]

‘‘ตว ทินฺเนน ทาเนน, โมทามิ อกุโตภยา;

จิรํ ชีวาหิ ภคินิ, สห สพฺเพหิ ญาติภิ;

อโสกํ วิรชํ ฐานํ, อาวาสํ วสวตฺตินํฯ

[167]

‘‘อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ทานํ ทตฺวาน โสภเน;

วิเนยฺย มจฺเฉรมลํ สมูลํ, อนินฺทิตา สคฺคมุเปหิ ฐาน’’นฺติฯ

[138] ตตฺถ สพฺพํ อหมฺปิ ชานามิ, ยถา ตฺวํ จณฺฑิกา อหูติ ‘‘จณฺฑี จ ผรุสา จาสิ’’นฺติ ยํ ตยา วุตฺตํ, ตํ สพฺพํ อหมฺปิ ชานามิ, ยถา ตฺวํ จณฺฑิกา โกธนา ผรุสวจนา อิสฺสุกี มจฺฉรี สฐา จ อโหสิฯ อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามีติ อญฺญํ ปุน ตํ อิทานิ ปุจฺฉามิฯ เกนาสิ ปํสุกุนฺถิตาติ เกน กมฺเมน สงฺการปํสูติ โอคุณฺฐิตา สพฺพโส โอกิณฺณสรีรา อหูติ อตฺโถฯ

[139-40] สีสํนฺหาตาติ สสีสํ นฺหาตาฯ อธิมตฺตนฺติ อธิกตรํฯ สมลงฺกตตราติ สมฺมา อติสเยน อลงฺกตาฯ ‘‘อธิมตฺตา’’ติ วา ปาโฐ, อติวิย มตฺตา มานมทมตฺตา, มานนิสฺสิตาติ อตฺโถฯ

ตยาติ โภติยา สามิเกน สมนฺตยีติ สามิเกน สทฺธิํ อลฺโลปสลฺลาปวเสน กเถสิฯ

[142-144] ขชฺชสิ กจฺฉุยาติ กจฺฉุโรเคน ขาทียสิ, พาธียสีติ อตฺโถฯ เภสชฺชหารีติ เภสชฺชหารินิโย โอสธหาริกาโยฯ อุภโยติ ทุเว, ตฺวญฺจ อหญฺจาติ อตฺโถฯ วนนฺตนฺติ วนํฯ ตฺวญฺจ เภสชฺชมาหรีติ ตฺวํ เวชฺเชหิ วุตฺตํ อตฺตโน อุปการาวหํ เภสชฺชํ อาหริฯ อหญฺจ กปิกจฺฉุโนติ อหํ ปน กปิกจฺฉุผลานิ ทุผสฺสผลานิ อาหริํฯ กปิกจฺฉูติ วา สยํภูตา วุจฺจติ, ตสฺมา สยํภูตาย ปตฺตผลานิ อาหรินฺติ อตฺโถฯ เสยฺยํ ตฺยาหํ สโมกิรินฺติ ตว เสยฺยํ อหํ กปิกจฺฉุผลปตฺเตหิ สมนฺตโต อวกิริํฯ

[146-147] สหายานนฺติ มิตฺตานํฯ สมโยติ สมาคโมฯ ญาตีนนฺติ พนฺธูนํฯ สมิตีติ สนฺนิปาโตฯ อามนฺติตาติ มงฺคลกิริยาวเสน นิมนฺติตาฯ สสามินีติ สภตฺติกา, สห ภตฺตุนาติ อตฺโถฯ โน จ โขหนฺติ โน จ โข อหํ อามนฺติตา อาสินฺติ โยชนาฯ ทุสฺสํ ตฺยาหนฺติ ทุสฺสํ เต อหํฯ อปานุทินฺติ โจริกาย อวหริํ อคฺคโหสิํฯ

[149] ปจฺจคฺฆนฺติ อภินวํ, มหคฺฆํ วาฯ อตาเรสินฺติ ขิปิํฯ คูถคนฺธินีติ คูถคนฺธคนฺธินี กรีสวายินีฯ

[151] ยํ เคเห วิชฺชเต ธนนฺติ ยํ เคเห ธนํ อุปลพฺภติ, ตํ ตุยฺหํ มยฺหญฺจาติ อมฺหากํ อุภินฺน สมกํ ตุลฺยเมว อาสิฯ สนฺเตสูติ วิชฺชมาเนสุฯ ทีปนฺติ ปติฏฺฐํ, ปุญฺญกมฺมํ สนฺธาย วทติฯ

[152] เอวํ สา เปตี ติสฺสาย ปุจฺฉิตมตฺถํ กตฺเถตฺวา ปุน ปุพฺเพ ตสฺสา วจนํ อกตฺวา อตฺตนา กตํ อปราธํ ปกาเสนฺตี ‘‘ตเทว มํ ตฺว’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ตเทวาติ ตทา เอว, มยฺหํ มนุสฺสตฺตภาเว ฐิตกาเลเยวฯ ตเถวาติ วา ปาโฐ, ยถา เอตรหิ ชาตํ, ตํ ตถา เอวาติ อตฺโถฯ นฺติ อตฺตานํ นิทฺทิสติ, ตฺวนฺติ ติสฺสํฯ อวจาติ อภณิฯ ยถา ปน อวจ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปาปกมฺม’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ

‘‘ปาปกมฺมานี’’ติ ปาฬิฯ ‘‘ตฺวํ ปาปกมฺมานิเยว กโรสิ, ปาเปหิ ปน กมฺเมหิ สุคติ สุลภา น โหติ, อถ โข ทุคฺคติ เอว สุลภา’’ติ ยถา มํ ตฺวํ ปุพฺเพ อวจ โอวทิ, ตํ ตเถวาติ วทติฯ

[153] ตํ สุตฺวา ติสฺสา ‘‘วามโต มํ ตฺวํ ปจฺเจสี’’ติอาทินา ติสฺโส คาถา อาหฯ ตตฺถ วามโต มํ ตฺวํ ปจฺเจสีติ วิโลมโต มํ ตฺวํ อธิคจฺฉสิ, ตุยฺหํ หิเตสิมฺปิ วิปจฺจนีกการินิํ กตฺวา มํ คณฺหาสิฯ มํ อุสูยสีติ มยฺหํ อุสูยสิ, มยิ อิสฺสํ กโรสิฯ ปสฺส ปาปานํ กมฺมานํ, วิปาโก โหติ ยาทิโสติ ปาปกานํ นาม กมฺมานํ วิปาโก ยาทิโส ยถา โฆรตโร, ตํ ปจฺจกฺขโต ปสฺสาติ วทติฯ

[154] เต อญฺเญ ปริจาเรนฺตีติ เต ฆเร ทาสิโย อาภรณานิ จ อิมานิ ตยา ปุพฺเพ ปริคฺคหิตานิ อิทานิ อญฺเญ ปริจาเรนฺติ ปริภุญฺชนฺติฯ ‘‘อิเม’’ติ หิ ลิงฺควิปลฺลาเสน วุตฺตํฯ น โภคา โหนฺติ สสฺสตาติ โภคา นาเมเต น สสฺสตา อนวฏฺฐิตา ตาวกาลิกา มหายคมนียา, ตสฺมา ตทตฺถํ อิสฺสามจฺฉริยาทีนิ น กตฺตพฺพานีติ อธิปฺปาโยฯ

[155] อิทานิ ภูตสฺส ปิตาติ อิทาเนว ภูตสฺส มยฺหํ ปุตฺตสฺส ปิตา กุฏุมฺพิโกฯ อาปณาติ อาปณโต อิมํ เคหํ เอหิติ อาคมิสฺสติฯ อปฺเปว เต ทเท กิญฺจีติ เคหํ อาคโต กุฏุมฺพิโก ตุยฺหํ ทาตพฺพยุตฺตกํ กิญฺจิ เทยฺยธมฺมํ อปิ นาม ทเทยฺยฯ มา สุ ตาว อิโต อคาติ อิโต เคหสฺส ปจฺฉา วตฺถุโต มา ตาว อคมาสีติ ตํ อนุกมฺปมานา อาหฯ

[156] ตํ สุตฺวา เปตี อตฺตโน อชฺฌาสยํ ปกาเสนฺตี ‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปามฺหี’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ โกปีนเมตํ อิตฺถีนนฺติ เอตํ นคฺคทุพฺพณฺณตาทิกํ ปฏิจฺฉาเทตพฺพตาย อิตฺถีนํ โกปีนํ รุนฺธนียํฯ มา มํ ภูตปิตาทฺทสาติ ตสฺมา ภูตสฺส ปิตา กุฏุมฺพิโก มํ มา อทฺทกฺขีติ ลชฺชมานา วทติฯ

[157] ตํ สุตฺวา ติสฺสา สญฺชาตนุทฺทยา ‘‘หนฺท กิํ วา ตฺยาหํ ทมฺมี’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ หนฺทาติ โจทนตฺเถ นิปาโตฯ กิํ วา ตฺยาหํ ทมฺมีติ กิํ เต อหํ ทมฺมิ, กิํ วตฺถํ ทสฺสามิ, อุทาหุ ภตฺตนฺติฯ กิํ วา เตธ กโรมหนฺติ กิํ วา อญฺญํ เต อิธ อิมสฺมิํ กาเล อุปการํ กริสฺสามิฯ

[158] ตํ สุตฺวา เปตี ‘‘จตฺตาโร ภิกฺขู สงฺฆโต’’ติ คาถมาหฯ ตตฺถ จตฺตาโร ภิกฺขู สงฺฆโต, จตฺตาโร ปน ปุคฺคเลติ ภิกฺขุสงฺฆโต สงฺฆวเสน จตฺตาโร ภิกฺขู, ปุคฺคลวเสน จตฺตาโร ภิกฺขูติ เอวํ อฏฺฐ ภิกฺขู ยถารุจิํ โภเชตฺวา ตํ ทกฺขิณํ มม อาทิส, มยฺหํ ปตฺติทานํ เทหิฯ ตทาหํ สุขิตา เหสฺสนฺติ ยทา ตฺวํ ทกฺขิณํ มม อุทฺทิสิสฺสสิ, ตทา อหํ สุขิตา สุขปฺปตฺตา สพฺพกามสมิทฺธินี ภวิสฺสามีติ อตฺโถฯ

[159-161] ตํ สุตฺวา ติสฺสา ตมตฺถํ อตฺตโน สามิกสฺส อาโรเจตฺวา ทุติยทิวเส อฏฺฐ ภิกฺขู โภเชตฺวา ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสิ, สา ตาวเทว ปฏิลทฺธทิพฺพสมฺปตฺติกา ปุน ติสฺสาย สนฺติกํ อุปสงฺกมิฯ ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ สงฺคีติกาเรหิ ‘‘สาธูติ สา ปฏิสฺสุตฺวา’’ติอาทิกา ติสฺโส คาถา ฐปิตาฯ

[162-167] อุปสงฺกมิตฺวา ฐิตํ ปน นํ ติสฺสา ‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณนา’’ติอาทีหิ ตีหิ คาถาหิ ปฏิปุจฺฉิฯ อิตรา ‘‘อหํ มตฺตา’’ติ คาถาย อตฺตานํ อาจิกฺขิตฺวา ‘‘จิรํ ชีวาหี’’ติ คาถาย ตสฺสา อนุโมทนํ ทตฺวา ‘‘อิธ ธมฺมํ จริตฺวานา’’ติ คาถาย โอวาทํ อทาสิฯ ตตฺถ ตว ทินฺเนนาติ ตยา ทินฺเนนฯ อโสกํ วิรชํ ฐานนฺติ โสกาภาเวน อโสกํ, เสทชลฺลิกานํ ปน อภาเวน วิรชํ ทิพฺพฏฺฐานํ, สพฺพเมตํ เทวโลกํ สนฺธาย วทติฯ อาวาสนฺติ ฐานํฯ วสวตฺตินนฺติ ทิพฺเพน อาธิปเตยฺเยน อตฺตโน วสํ วตฺเตนฺตานํฯ สมูลนฺติ สโลภโทสํฯ โลภโทสา หิ มจฺฉริยสฺส มูลํ นามฯ อนินฺทิตาติ อครหิตา ปาสํสา, สคฺคมุเปหิ ฐานนฺติ รูปาทีหิ วิสเยหิ สุฏฺฐุ อคฺคตฺตา ‘‘สคฺค’’นฺติ ลทฺธนามํ ทิพฺพฏฺฐานํ อุเปหิ, สุคติปรายณา โหหีติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

อถ ติสฺสา ตํ ปวตฺติํ กุฏุมฺพิกสฺส อาโรเจสิ, กุฏุมฺพิโก ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ, ภิกฺขู ภควโต อาโรเจสุํฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, ตํ สุตฺวา มหาชโน ปฏิลทฺธสํเวโค วิเนยฺย มจฺเฉราทิมลํ ทานสีลาทิรโต สุคติปรายโณ อโหสีติฯ

มตฺตาเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. นนฺทาเปติวตฺถุวณฺณนา

กาฬี ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเต นนฺทํ นาม เปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิยา กิร อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก นนฺทิเสโน นาม อุปาสโก อโหสิ สทฺโธ ปสนฺโนฯ ภริยา ปนสฺส นนฺทา นาม อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา มจฺฉรินี จณฺฑี ผรุสวจนา สามิเก อคารวา อคฺคติสฺสา สสฺสุํ โจริวาเทน อกฺโกสติ ปริภาสติฯ สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา เปตโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ตสฺเสว คามสฺส อวิทูเร วิจรนฺตี เอกทิวสํ นนฺทิเสนสฺส อุปาสกสฺส คามโต นิกฺขมนฺตสฺส อวิทูเร อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ โส ตํ ทิสฺวา –

[168]

‘‘กาฬี ทุพฺพณฺณรูปาสิ, ผรุสา ภีรุทสฺสนา;

ปิงฺคลาสิ กฬาราสิ, น ตํ มญฺญามิ มานุสิ’’นฺติฯ –

คาถาย อชฺฌภาสิฯ ตตฺถ กาฬีติ กาฬวณฺณา, ฌามงฺคารสทิโส หิสฺสา วณฺโณ อโหสิฯ ผรุสาติ ขรคตฺตาฯ ภีรุทสฺสนาติ ภยานกทสฺสนา สปฺปฏิภยาการาฯ ‘‘ภารุทสฺสนา’’ติ วา ปาโฐ, ภาริยทสฺสนา, ทุพฺพณฺณตาทินา ทุทฺทสิกาติ อตฺโถฯ ปิงฺคลาติ ปิงฺคลโลจนาฯ กฬาราติ กฬารทนฺตาฯ น ตํ มญฺญามิ มานุสินฺติ อหํ ตํ มานุสินฺติ น มญฺญามิ, เปติเมว จ ตํ มญฺญามีติ อธิปฺปาโยฯ ตํ สุตฺวา เปตี อตฺตานํ ปกาเสนฺตี –

[169]

‘‘อหํ นนฺทา นนฺทิเสน, ภริยา เต ปุเร อหุํ;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ –