เมนู

2. สาริปุตฺตตฺเถรมาตุเปติวตฺถุวณฺณนา

นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ เวฬุวเน วิหรนฺเต อายสฺมโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส อิโต ปญฺจมาย ชาติยา มาตุภูตํ เปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ เอกทิวสํ อายสฺมา จ สาริปุตฺโต อายสฺมา จ มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมา จ อนุรุทฺโธ อายสฺมา จ กปฺปิโน ราชคหสฺส อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ อรญฺญายตเน วิหรนฺติฯ เตน จ สมเยน พาราณสิยํ อญฺญตโร พฺราหฺมโณ อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกวนิพฺพกยาจกานํ โอปานภูโต อนฺนปานวตฺถสยนาทีนิ เทติฯ เทนฺโต จ อาคตาคตานํ ยถากาลํ ยถารหญฺจ ปาโททกปาทพฺภญฺชนาทิทานานุปุพฺพกํ สพฺพาภิเทยฺยํ ปฏิปนฺโน โหติ, ปุเรภตฺตํ ภิกฺขู อนฺนปานาทินา สกฺกจฺจํ ปริวิสติฯ โส เทสนฺตรํ คจฺฉนฺโต ภริยํ อาห – ‘‘โภติ, ยถาปญฺญตฺตํ อิมํ ทานวิธิํ อปริหาเปนฺตี สกฺกจฺจํ อนุปติฏฺฐาหี’’ติฯ สา ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา ตสฺมิํ ปกฺกนฺเต เอว ตาว ภิกฺขูนํ ปญฺญตฺตํ ทานวิธิํ ปจฺฉินฺทิ, อทฺธิกานํ ปน นิวาสตฺถาย อุปคตานํ เคหปิฏฺฐิโต ฉฑฺฑิตํ ชรสาลํ ทสฺเสสิ ‘‘เอตฺถ วสถา’’ติฯ อนฺนปานาทีนํ อตฺถาย ตตฺถ อทฺธิเกสุ อาคเตสุ ‘‘คูถํ ขาทถ, มุตฺตํ ปิวถ, โลหิตํ ปิวถ , ตุมฺหากํ มาตุ มตฺถลุงฺคํ ขาทถา’’ติ ยํ ยํ อสุจิ เชคุจฺฉํ, ตสฺส ตสฺส นามํ คเหตฺวา นิฏฺฐุรํ วทติฯ

สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา กมฺมานุภาวุกฺขิตฺตา เปตโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา อตฺตโน วจีทุจฺจริตานุรูปํ ทุกฺขํ อนุภวนฺตี ปุริมชาติสมฺพนฺธํ อนุสฺสริตฺวา อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส สนฺติกํ อุปสงฺกมิตุกามา ตสฺส วิหารทฺวารํ สมฺปาปุณิ, ตสฺส วิหารทฺวารเทวตาโย วิหารปฺปเวสนํ นิวาเรสุํฯ สา กิร อิโต ปญฺจมาย ชาติยา เถรสฺส มาตุภูตปุพฺพา, ตสฺมา เอวมาห – ‘‘อหํ อยฺยสฺส สาริปุตฺตตฺเถรสฺส อิโต ปญฺจมาย ชาตียา มาตา, เทถ เม ทฺวารปฺปเวสนํ เถรํ ทฏฺฐุ’’นฺติฯ ตํ สุตฺวา เทวตา ตสฺสา ปเวสนํ อนุชานิํสุฯ สา ปวิสิตฺวา จงฺกมนโกฏิยํ ฐตฺวา เถรสฺส อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ เถโร ตํ ทิสฺวา กรุณาย สญฺโจทิตมานโส หุตฺวา –

[116]

‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, กิสา ธมนิสนฺถตา;

อุปฺผาสุลิเก กิสิเก, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสี’’ติฯ –

คาถาย ปุจฺฉิฯ สา เถเรน ปุฏฺฐา ปฏิวจนํ เทนฺตี –

[117]

‘‘อหํ เต สกิยา มาตา, ปุพฺเพ อญฺญาสุ ชาตีสุ;

อุปปนฺนา เปตฺติวิสยํ, ขุปฺปิปาสสมปฺปิตาฯ

[118]

‘‘ฉฑฺฑิตํ ขิปิตํ เขฬํ, สิงฺฆาณิกํ สิเลสุมํ;

วสญฺจ ฑยฺหมานานํ, วิชาตานญฺจ โลหิตํฯ

[119]

‘‘วณิกานญฺจ ยํ ฆาน-สีสจฺฉินฺนาน โลหิตํ;

ขุทาปเรตา ภุญฺชามิ, อิจฺฉิปุริสนิสฺสิตํฯ

[120]

‘‘ปุพฺพโลหิตํ ภกฺขามิ, ปสูนํ มานุสาน จ;

อเลณา อนคารา จ, นีลมญฺจปรายณาฯ

[121]

‘‘เทหิ ปุตฺตก เม ทานํ, ทตฺวา อนฺวาทิสาหิ เม;

อปฺเปว นาม มุจฺเจยฺยํ, ปุพฺพโลหิตโภชนา’’ติฯ – ปญฺจคาถา อภาสิ;

[117] ตตฺถ อหํ เต สกิยา มาตาติ อหํ ตุยฺหํ ชนนิภาวโต สกิยา มาตาฯ ปุพฺเพ อญฺญาสุ ชาตีสูติ มาตา โหนฺตีปิ น อิมิสฺสํ ชาติยํ, อถ โข ปุพฺเพ อญฺญาสุ ชาตีสุ, อิโต ปญฺจมิยนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ อุปปนฺนา เปตฺติวิสยนฺติ ปฏิสนฺธิวเสน เปตโลกํ อุปคตาฯ ขุปฺปิปาสสมปฺปิตาติ ขุทาย จ ปิปาสาย จ อภิภูตา, นิรนฺตรํ ชิฆจฺฉาปิปาสาหิ อภิภุยฺยมานาติ อตฺโถฯ

[118-119] ฉฑฺฑิตนฺติ อุจฺฉิฏฺฐกํ, วนฺตนฺติ อตฺโถฯ ขิปิตนฺติ ขิปิเตน สทฺธิํ มุขโต นิกฺขนฺตมลํฯ เขฬนฺติ นิฏฺฐุภํฯ สิงฺฆาณิกนฺติ มตฺถลุงฺคโต วิสฺสนฺทิตฺวา นาสิกาย นิกฺขนฺตมลํฯ สิเลสุมนฺติ เสมฺหํฯ วสญฺจ ฑยฺหมานานนฺติ จิตกสฺมิํ ฑยฺหมานานํ กเฬวรานํ วสาเตลญฺจฯ วิชาตานญฺจ โลหิตนฺติ ปสูตานํ อิตฺถีนํ โลหิตํ, คพฺภมลํ จ-สทฺเทน สงฺคณฺหาติฯ วณิกานนฺติ สญฺชาตวณานํฯ นฺติ ยํ โลหิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ฆานสีสจฺฉินฺนานนฺติ ฆานจฺฉินฺนานํ สีสจฺฉินฺนานญฺจ ยํ โลหิตํ, ตํ ภุญฺชามีติ โยชนาฯ เทสนาสีสเมตํ ‘‘ฆานสีสจฺฉินฺนาน’’นฺติ, ยสฺมา หตฺถปาทาทิจฺฉินฺนานมฺปิ โลหิตํ ภุญฺชามิเยวฯ ตถา ‘‘วณิกาน’’นฺติ อิมินา เตสมฺปิ โลหิตํ สงฺคหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ขุทาปเรตาติ ชิฆจฺฉาภิภูตา หุตฺวาฯ อิตฺถิปุริสนิสฺสิตนฺติ อิตฺถิปุริสสรีรนิสฺสิตํ ยถาวุตฺตํ อญฺญญฺจ จมฺมมํสนฺหารุปุพฺพาทิกํ ปริภุญฺชามีติ ทสฺเสติฯ

[120-121] ปสูนนฺติ อชโคมหิํสาทีนํฯ อเลณาติ อสรณาฯ อนคาราติ อนาวาสาฯ นีลมญฺจปรายณาติ สุสาเน ฉฑฺฑิตมลมญฺจสยนาฯ อถ วา นีลาติ ฉาริกงฺคารพหุลา สุสานภูมิ อธิปฺเปตา, ตํเยว มญฺจํ วิย อธิสยนาติ อตฺโถฯ อนฺวาทิสาหิ เมติ ยถา ทินฺนํ ทกฺขิณํ มยฺหํ อุปกปฺปติ, ตถา อุทฺทิส ปตฺติทานํ เทหิฯ อปฺเปว นาม มุจฺเจยฺยํ, ปุพฺพโลหิตโภชนาติ ตว อุทฺทิสเนน เอตสฺมา ปุพฺพโลหิตโภชนา เปตชีวิกา อปิ นาม มุจฺเจยฺยํฯ

ตํ สุตฺวา อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ทุติยทิวเส มหาโมคฺคลฺลานตฺเถราทิเก ตโย เถเร อามนฺเตตฺวา เตหิ สทฺธิํ ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺโต รญฺโญ พิมฺพิสารสฺส นิเวสนํ อคมาสิฯ ราชา เถเร ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ‘‘กิํ, ภนฺเต, อาคตตฺถา’’ติ อาคมนการณํ ปุจฺฉิฯ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ ปวตฺติํ รญฺโญ อาโรเจสิฯ ราชา ‘‘อญฺญาตํ, ภนฺเต’’ติ วตฺวา เถเร วิสฺสชฺเชตฺวา สพฺพกมฺมิกํ อมจฺจํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาณาเปสิ ‘‘นครสฺส อวิทูเร วิวิตฺเต ฉายูทกสมฺปนฺเน ฐาเน จตสฺโส กุฏิโย กาเรหี’’ติฯ อนฺเตปุเร จ ปโหนกวิเสสวเสน ติธา วิภชิตฺวา จตสฺโส กุฏิโย ปฏิจฺฉาเปสิ, สยญฺจ ตตฺถ คนฺตฺวา กาตพฺพยุตฺตกํ อกาสิฯ นิฏฺฐิตาสุ กุฏิกาสุ สพฺพํ พลิกรณํ สชฺชาเปตฺวา อนฺนปานวตฺถาทีนิ พุทฺธปฺปมุขสฺส จาตุทฺทิสสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อนุจฺฉวิเก สพฺพปริกฺขาเร จ อุปฏฺฐาเปตฺวา อายสฺมโต สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ตํ สพฺพํ นิยฺยาเทสิฯ อถ เถโร ตํ เปติํ อุทฺทิสฺส ตํ สพฺพํ พุทฺธปฺปมุขสฺส จาตุทฺทิสสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อทาสิฯ สา เปตี ตํ อนุโมทิตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา สพฺพกามสมิทฺธา จ หุตฺวา อปรทิวเส อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส สนฺติกํ อุปคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิฯ ตํ เถโร ปฏิปุจฺฉิ, สา อตฺตโน เปตูปปตฺติํ ปุน เทวูปปตฺติญฺจ วิตฺถารโต กเถสิฯ เตน วุตฺตํ –

[122]

‘‘มาตุยา วจนํ สุตฺวา, อุปติสฺโสนุกมฺปโก;

อามนฺตยิ โมคฺคลฺลานํ, อนุรุทฺธญฺจ กปฺปินํฯ

[123]

‘‘จตสฺโส กุฏิโย กตฺวา, สงฺเฆ จาตุทฺทิเส อทา;

กุฏิโย อนฺนปานญฺจ, มาตุ ทกฺขิณมาทิสีฯ

[124]

‘‘สมนนฺตรานุทฺทิฏฺเฐ, วิปาโก อุทปชฺชถ;

โภชนํ ปานียํ วตฺถํ, ทกฺขิณาย อิทํ ผลํฯ

[125]

‘‘ตโต สุทฺธา สุจิวสนา, กาสิกุตฺตมธารินี;

วิจิตฺตวตฺถาภรณา, โกลิกํ อุปสงฺกมี’’ติฯ

[123] ตตฺถ สงฺเฆ จาตุทฺทิเส อทาติ จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส อทาสิ, นิยฺยาเทสีติ อตฺโถฯ เสสํ วุตฺตตฺถเมวฯ

อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ เปติํ –

[126]

‘‘อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน, ยา ตฺวํ ติฏฺฐสิ เทวเต;

โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ

[127]

‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เตน เต อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[128]

‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;

เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา,

วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ – ปุจฺฉิ;

[129-133] อถ สา ‘‘สาริปุตฺตสฺสาหํ มาตา’’ติอาทินา วิสฺสชฺเชสิฯ เสสํ วุตฺตตฺถเมวฯ อถายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสิฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

สาริปุตฺตตฺเถรมาตุเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. มตฺตาเปติวตฺถุวณฺณนา

นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเต มตฺตํ นาม เปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตโร กุฏุมฺพิโก สทฺโธ ปสนฺโน อโหสิฯ ตสฺส ภริยา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา โกธนา วญฺฌา จ อโหสิ นาเมน มตฺตา นามฯ อถ โส กุฏุมฺพิโก กุลวํสูปจฺเฉทนภเยน สทิสกุลโต ติสฺสํ นาม อญฺญํ กญฺญํ อาเนสิฯ สา อโหสิ สทฺธา ปสนฺนา สามิโน จ ปิยา มนาปา, สา นจิรสฺเสว คพฺภินี หุตฺวา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิ, ‘‘ภูโต’’ติสฺส นามํ อโหสิฯ สา เคหสฺสามินี หุตฺวา จตฺตาโร ภิกฺขู สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหิ, วญฺฌา ปน ตํ อุสูยติฯ