11. นาคเปตวตฺถุวณฺณนา

ปุรโตว เสเตน ปเลติ หตฺถินาติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเต ทฺเว พฺราหฺมณเปเต อารมฺภ วุตฺตํฯ อายสฺมา กิร สํกิจฺโจ สตฺตวสฺสิโก ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปตฺวา สามเณรภูมิยํ ฐิโต ติํสมตฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ อรญฺญายตเน วสนฺโต เตสํ ภิกฺขูนํ ปญฺจนฺนํ โจรสตานํ หตฺถโต อาคตํ มรณมฺปิ พาหิตฺวา เต จ โจเร ทเมตฺวา ปพฺพาเชตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิฯ สตฺถา เตสํ ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสสิ, เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ อถายสฺมา สํกิจฺโจ ปริปุณฺณวสฺโส ลทฺธูปสมฺปโท เตหิ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธิํ พาราณสิํ คนฺตฺวา อิสิปตเน วิหาสิฯ มนุสฺสา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนมานสา วีถิปฏิปาฏิยา วคฺควคฺคา หุตฺวา อาคนฺตุกทานํ อทํสุฯ ตตฺถ อญฺญตโร อุปาสโก มนุสฺเส นิจฺจภตฺเต สมาทเปสิ, เต ยถาพลํ นิจฺจภตฺตํ ปฏฺฐเปสุํฯ

เตน จ สมเยน พาราณสิยํ อญฺญตรสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิกสฺส พฺราหฺมณสฺส ทฺเว ปุตฺตา เอกา จ ธีตา อเหสุํฯ เตสุ เชฏฺฐปุตฺโต ตสฺส อุปาสกสฺส มิตฺโต อโหสิฯ โส ตํ คเหตฺวา อายสฺมโต สํกิจฺจสฺส สนฺติกํ อคมาสิฯ อายสฺมา สํกิจฺโจ ตสฺส ธมฺมํ เทเสสิฯ โส มุทุจิตฺโต อโหสิฯ อถ นํ โส อุปาสโก อาห – ‘‘ตฺวํ เอกสฺส ภิกฺขุโน นิจฺจภตฺตํ เทหี’’ติ ฯ ‘‘อนาจิณฺณํ อมฺหากํ พฺราหฺมณานํ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ นิจฺจภตฺตทานํ, ตสฺมา นาหํ ทสฺสามี’’ติฯ ‘‘กิํ มยฺหมฺปิ ภตฺตํ น ทสฺสสี’’ติ? ‘‘กถํ น ทสฺสามี’’ติ อาหฯ ‘‘ยทิ เอวํ ยํ มยฺหํ เทสิ, ตํ เอกสฺส ภิกฺขุสฺส เทหี’’ติฯ โส ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา ทุติยทิวเส ปาโตว วิหารํ คนฺตฺวา เอกํ ภิกฺขุํ อาเนตฺวา โภเชสิฯ

เอวํ คจฺฉนฺเต กาเล ภิกฺขูนํ ปฏิปตฺติํ ทิสฺวา ธมฺมญฺจ สุณิตฺวา ตสฺส กนิฏฺฐภาตา จ ภคินี จ สาสเน อภิปฺปสนฺนา ปุญฺญกมฺมรตา จ อเหสุํฯ เอวํ เต ตโย ชนา ยถาวิภวํ ทานานิ เทนฺตา สมณพฺราหฺมเณ สกฺกริํสุ ครุํ กริํสุ มาเนสุํ ปูเชสุํฯ

มาตาปิตโร ปน เนสํ อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา สมณพฺราหฺมเณสุ อคารวา ปุญฺญกิริยาย อนาทรา อจฺฉนฺทิกา อเหสุํฯ เตสํ ธีตรํ ทาริกํ มาตุลปุตฺตสฺสตฺถาย ญาตกา วาเรสุํฯ โส จ อายสฺมโต สํกิจฺจสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สํเวคชาโต ปพฺพชิตฺวา นิจฺจํ อตฺตโน มาตุ-เคหํ ภุญฺชิตุํ คจฺฉติฯ ตํ มาตา อตฺตโน ภาตุ-ธีตาย ทาริกาย ปโลเภติฯ เตน โส อุกฺกณฺฐิโต หุตฺวา อุปชฺฌายํ อุปสงฺคมิตฺวา อาห – ‘‘อุปฺปพฺพชิสฺสามหํ, ภนฺเต, อนุชานาถ ม’’นฺติฯ อุปชฺฌาโย ตสฺส อุปนิสฺสยสมฺปตฺติํ ทิสฺวา อาห – ‘‘สามเณร, มาสมตฺตํ อาคเมหี’’ติฯ โส ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา มาเส อติกฺกนฺเต ตเถว อาโรเจสิฯ อุปชฺฌาโย ปุน ‘‘อฑฺฒมาสํ อาคเมหี’’ติ อาหฯ อฑฺฒมาเส อติกฺกนฺเต ตเถว วุตฺเต ปุน ‘‘สตฺตาหํ อาคเมหี’’ติ อาหฯ โส ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิฯ อถ ตสฺมิํ อนฺโตสตฺตาเห สามเณรสฺส มาตุลานิยา เคหํ วินฏฺฐจฺฉทนํ ชิณฺณํ ทุพฺพลกุฏฺฏํ วาตวสฺสาภิหตํ ปริปติฯ ตตฺถ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณี ทฺเว ปุตฺตา ฆีตา จ เคเหน อชฺโฌตฺถฏา กาลมกํสุฯ เตสุ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณี จ เปตโยนิยํ นิพฺพตฺติํสุ, ทฺเว ปุตฺตา ธีตา จ ภุมฺมเทเวสุฯ เตสุ เชฏฺฐปุตฺตสฺส หตฺถิยานํ นิพฺพตฺติ, กนิฏฺฐสฺส อสฺสตรีรโถ, ธีตาย สุวณฺณสิวิกาฯ พฺราหฺมโณ จ พฺราหฺมณี จ มหนฺเต มหนฺเต อโยมุคฺคเร คเหตฺวา อญฺญมญฺญํ อาโกเฏนฺติ, อภิหตฏฺฐาเนสุ มหนฺตา มหนฺตา ฆฏปฺปมาณา คณฺฑา อุฏฺฐหิตฺวา มุหุตฺเตเนว ปจิตฺวา ปริเภทปฺปตฺตา โหนฺติฯ เต อญฺญมญฺญสฺส คณฺเฑ ผาเลตฺวา โกธาภิภูตา นิกฺกรุณา ผรุสวจเนหิ ตชฺเชนฺตา ปุพฺพโลหิตํ ปิวนฺติ, น จ ติตฺติํ ปฏิลภนฺติฯ

อถ สามเณโร อุกฺกณฺฐาภิภูโต อุปชฺฌายํ อุปสงฺกมิตฺวา อาห – ‘‘ภนฺเต, มยา ปฏิญฺญาตทิวสา วีติวตฺตา, เคหํ คมิสฺสามิ, อนุชานาถ ม’’นฺติฯ อถ นํ อุปชฺฌาโย ‘‘อตฺถงฺคเต สูริเย กาลปกฺขจาตุทฺทสิยา ปวตฺตมานาย เอหี’’ติ วตฺวา อิสิปตนวิหารสฺส ปิฏฺฐิปสฺเสน โถกํ คนฺตฺวา อฏฺฐาสิฯ

เตน จ สมเยน เต ทฺเว เทวปุตฺตา สทฺธิํ ภคินิยา เตเนว มคฺเคน ยกฺขสมาคมํ สมฺภาเวตุํ คจฺฉนฺติ, เตสํ ปน มาตาปิตโร มุคฺครหตฺถา ผรุสวาจา กาฬรูปา อากุลากุลลูขปติตเกสภารา อคฺคิทฑฺฒตาลกฺขนฺธสทิสา วิคลิตปุพฺพโลหิตา วลิตคตฺตา อติวิย เชคุจฺฉพีภจฺฉทสฺสนา เต อนุพนฺธนฺติฯ

อถายสฺมา สํกิจฺโจ ยถา โส สามเณโร เต สพฺเพ คจฺฉนฺเต ปสฺสติ, ตถารูปํ อิทฺธาภิสงฺขารํ อภิสงฺขริตฺวา สามเณรํ อาห – ‘‘ปสฺสสิ ตฺวํ, สามเณร, อิเม คจฺฉนฺเต’’ติ? ‘‘อาม, ภนฺเต, ปสฺสามี’’ติฯ ‘‘เตน หิ อิเมหิ กตกมฺมํ ปฏิปุจฺฉา’’ติฯ โส หตฺถิยานาทีหิ คจฺฉนฺเต อนุกฺกเมน ปฏิปุจฺฉิฯ เต อาหํสุ – ‘‘เย ปจฺฉโต เปตา อาคจฺฉนฺติ, เต ปฏิปุจฺฉา’’ติฯ สามเณโร เต เปเต คาถาหิ อชฺฌภาสิ –

[73]

‘‘ปุรโตว เสเตน ปเลติ หตฺถินา, มชฺเฌ ปน อสฺสตรีรเถน;

ปจฺฉา จ กญฺญา สิวิกาย นียติ, โอภาสยนฺตี ทส สพฺพโส ทิสาฯ

[74]

‘‘ตุมฺเห ปน มุคฺครหตฺถปาณิโน, รุทํมุขา ฉินฺนปภินฺนคตฺตา;

มนุสฺสภูตา กิมกตฺถ ปาปํ, เยนญฺญมญฺญสฺส ปิวาถ โลหิต’’นฺติฯ

ตตฺถ ปุรโตติ สพฺพปฐมํฯ เสเตนาติ ปณฺฑเรนฯ ปเลตีติ คจฺฉติฯ มชฺเฌ ปนาติ หตฺถิํ อารุฬฺหสฺส สิวิกํ อารุฬฺหาย จ อนฺตเรฯ อสฺสตรีรเถนาติ อสฺสตรียุตฺเตน รเถน ปเลตีติ โยชนาฯ นียตีติ วหียติฯ โอภาสยนฺตี ทส สพฺพโส ทิสาติ สพฺพโต สมนฺตโต สพฺพา ทส ทิสา อตฺตโน สรีรปฺปภาหิ วตฺถาภรณาทิปฺปภาหิ จ วิชฺโชตยมานาฯ มุคฺครหตฺถปาณิโนติ มุคฺครา หตฺถสงฺขาเตสุ ปาณีสุ เยสํ เต มุคฺครหตฺถปาณิโน, ภูมิสณฺหกรณียาทีสุ ปาณิโวหารสฺส ลพฺภมานตฺตา หตฺถสทฺเทน ปาณิ เอว วิเสสิโตฯ ฉินฺนปภินฺนคตฺตาติ มุคฺครปฺปหาเรน ตตฺถ ตตฺถ ฉินฺนปภินฺนสรีราฯ ปิวาถาติ ปิวถฯ

เอวํ สามเณเรน ปุฏฺฐา เต เปตา สพฺพํ ตํ

ปวตฺติํ จตูหิ คาถาหิ ปจฺจภาสิํสุ –

[75]

‘‘ปุรโตว โย คจฺฉติ กุญฺชเรน, เสเตน นาเคน จตุกฺกเมน;

อมฺหาก ปุตฺโต อหุ เชฏฺฐโก โส, ทานานิ ทตฺวาน สุขี ปโมทติฯ

[76]

‘‘โย โย มชฺเฌ อสฺสตรีรเถน, จตุพฺภิ ยุตฺเตน สุวคฺคิเตน;

อมฺหาก ปุตฺโต อหุ มชฺฌิโม โส, อมจฺฉรี ทานปตี วิโรจติฯ

[77]

‘‘ยา สา จ ปจฺฉา สิวิกาย นียติ, นารี สปญฺญา มิคมนฺทโลจนา;

อมฺหาก ธีตา อหุ สา กนิฏฺฐิกา, ภาคฑฺฒภาเคน สุขี ปโมทติฯ

[78]

‘‘เอเต จ ทานานิ อทํสุ ปุพฺเพ, ปสนฺนจิตฺตา สมณพฺราหฺมณานํ;

มยํ ปน มจฺฉรีโน อหุมฺห, ปริภาสกา สมณพฺราหฺมณานํ;

เอเต จ ทตฺวา ปริจารยนฺติ, มยญฺจ สุสฺสาม นโฬว ฉินฺโน’’ติฯ

[75] ตตฺถ ปุรโตว โย คจฺฉตีติ อิเมสํ คจฺฉนฺตานํ โย ปุรโต คจฺฉติฯ ‘‘โยโส ปุรโต คจฺฉตี’’ติ วา ปาโฐ, ตสฺส โย เอโส ปุรโต คจฺฉตีติ อตฺโถฯ กุญฺชเรนาติ กุํ ปถวิํ ชีรยติ, กุญฺเชสุ วา รมติ จรตีติ ‘‘กุญฺชโร’’ติ ลทฺธนาเมน หตฺถินาฯ นาเคนาติ, นาสฺส อคมนียํ อนภิภวนียํ อตฺถีติ นาคา, เตน นาเคนฯ จตุกฺกเมนาติ จตุปฺปเทนฯ เชฏฺฐโกติ ปุพฺพโชฯ

[76-77] จตุพฺภีติ จตูหิ อสฺสตรีหิฯ สุวคฺคิเตนาติ สุนฺทรคมเนน จาตุรคมเนนฯ มิคมนฺทโลจนาติ มิคี วิย มนฺทกฺขิกาฯ ภาคฑฺฒภาเคนาติ ภาคสฺส อฑฺฒภาเคน, อตฺตนา ลทฺธโกฏฺฐาสโต อฑฺฒภาคทาเนน เหตุภูเตนฯ สุขีติ สุขินีฯ ลิงฺควิปลฺลาเสน เหตํ วุตฺตํฯ

[78] ปริภาสกาติ อกฺโกสกาฯ ปริจารยนฺตีติ ทิพฺเพสุ กามคุเณสุ อตฺตโน อินฺทฺริยานิ อิโต จิโต จ ยถาสุขํ จาเรนฺติ, ปริชเนหิ วา อตฺตโน ปุญฺญานุภาวนิสฺสนฺเทน ปริจริยํ กาเรนฺติฯ มยญฺจ สุสฺสาม นโฬว ฉินฺโนติ มยํ ปน ฉินฺโน อาตเป ขิตฺโต นโฬ วิย สุสฺสาม, ขุปฺปิปาสาหิ อญฺญมญฺญํ ทณฺฑาภิฆาเตหิ จ สุกฺขา วิสุกฺขา ภวามาติฯ

เอวํ อตฺตโน ปาปํ สมฺปเวเทตฺวา ‘‘มยํ ตุยฺหํ มาตุลมาตุลานิโย’’ติ อาจิกฺขิํสุฯ ตํ สุตฺวา สามเณโร สญฺชาตสํเวโค ‘‘เอวรูปานํ กิพฺพิสการีนํ กถํ นุ โข โภชนานิ สิชฺฌนฺตี’’ติ ปุจฺฉนฺโต –

[79]

‘‘กิํ ตุมฺหากํ โภชนํ กิํ สยานํ, กถญฺจ ยาเปถ สุปาปธมฺมิโน;

ปหูตโภเคสุ อนปฺปเกสุ, สุขํ วิราธาย ทุกฺขชฺช ปตฺตา’’ติฯ –

อิมํ คาถมาหฯ ตตฺถ กิํ ตุมฺหากํ โภชนนฺติ กีทิสํ ตุมฺหากํ โภชนํ? กิํ สยานนฺติ กีทิสํ สยนํ? ‘‘กิํ สยานา’’ติ เกจิ ปฐนฺติ, กีทิสา สยนา, กีทิเส สยเน สยถาติ อตฺโถฯ กถญฺจ ยาเปถาติ เกน ปกาเรน ยาเปถ, ‘‘กถํ โว ยาเปถา’’ติปิ ปาโฐ, กถํ ตุมฺเห ยาเปถาติ อตฺโถฯ สุปาปธมฺมิโนติ สุฏฺฐุ อติวิย ปาปธมฺมาฯ ปหูตโภเคสูติ อปริยนฺเตสุ อุฬาเรสุ โภเคสุ สนฺเตสุฯ อนปฺปเกสูติ น อปฺปเกสุ พหูสุฯ สุขํ วิราธายาติ สุขเหตุโน ปุญฺญสฺส อกรเณน สุขํ วิรชฺฌิตฺวา วิราเธตฺวาฯ ‘‘สุขสฺส วิราเธนา’’ติ เกจิ ปฐนฺติฯ ทุกฺขชฺช ปตฺตาติ อชฺช อิทานิ อิทํ เปตโยนิปริยาปนฺนํ ทุกฺขํ อนุปฺปตฺตาติฯ

เอวํ สามเณเรน ปุฏฺฐา เปตา เตน ปุจฺฉิตมตฺถํ วิสฺสชฺเชนฺตา –

[80]

‘‘อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน, ปิวาม ปุพฺพโลหิตํ;

พหุํ วิตฺวา น ธาตา โหม, นจฺฉาทิมฺหเส มยํฯ

[81]

‘‘อิจฺเจว มจฺจา ปริเทวยนฺติ, อทายกา เปจฺจ ยมสฺส ฐายิโน;

เย เต วิทิจฺจ อธิคมฺม โภเค, น ภุญฺชเร นาปิ กโรนฺติ ปุญฺญํฯ

[82]

‘‘เต ขุปฺปิปาสูปคตา ปรตฺถ, ปจฺฉา จิรํ ฌายเร ฑยฺหมานา;

กมฺมานิ กตฺวาน ทุขุทฺรานิ, อนุโภนฺติ ทุกฺขํ กฏุกปฺผลานิฯ

[83]

‘‘อิตฺตรญฺหิ ธนํ ธญฺญํ, อิตฺตรํ อิธ ชีวิตํ;

อิตฺตรํ อิตฺตรโต ญตฺวา, ทีปํ กยิราถ ปณฺฑิโตฯ

[84]

‘‘เย เต เอวํ ปชานนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;

เต ทาเน นปฺปมชฺชนฺติ, สุตฺวา อรหตํ วโจ’’ติฯ –

ปญฺจ คาถา อภาสิํสุฯ

[80-81] ตตฺถ น ธาตา โหมาติ ธาตา สุหิตา ติตฺตา น โหมฯ นจฺฉาทิมฺหเสติ น รุจฺจาม, น รุจิํ อุปฺปาเทม, น ตํ มยํ อตฺตโน รุจิยา ปิวิสฺสามาติ อตฺโถฯ อิจฺเจวาติ เอวเมวฯ มจฺจา ปริเทวยนฺตีติ มยํ วิย อญฺเญปิ มนุสฺสา กตกิพฺพิสา ปริเทวนฺติ กนฺทนฺติฯ อทายกาติ อทานสีลา มจฺฉริโนฯ ยมสฺส ฐายิโนติ ยมโลกสญฺญิเต ยมสฺส ฐาเน เปตฺติวิสเย ฐานสีลา ฯ เย เต วิทิจฺจ อธิคมฺมโภเคติ เย เต สมฺปติ อายติญฺจ สุขวิเสสวิธายเก โภเค วินฺทิตฺวา ปฏิลภิตฺวาฯ น ภุญฺชเร นาปิ กโรนฺติ ปุญฺญนฺติ อมฺเห วิย สยมฺปิ น ภุญฺชนฺติ, ปเรสํ เทนฺตา ทานมยํ ปุญฺญมฺปิ น กโรนฺติฯ

[82] เต ขุปฺปิปาสูปคตา ปรตฺถาติ เต สตฺตา ปรตฺถ ปรโลเก เปตฺติวิสเย ชิฆจฺฉาปิปาสาภิภูตา หุตฺวาฯ จิรํ ฌายเร ฑยฺหมานาติ ขุทาทิเหตุเกน ทุกฺขคฺคินา ‘‘อกตํ วต อมฺเหหิ กุสลํ, กตํ ปาป’’นฺติอาทินา วตฺตมาเนน วิปฺปฏิสารคฺคินา ปริฑยฺหมานา ฌายนฺติ, อนุตฺถุนนฺตีติ อตฺโถฯ ทุขุทฺรานีติ ทุกฺขวิปากานิฯ อนุโภนฺติ ทุกฺขํ กฏุกปฺผลานีติ อนิฏฺฐผลานิ ปาปกมฺมานิ กตฺวา จิรกาลํ ทุกฺขํ อาปายิกทุกฺขํ อนุภวนฺติฯ

[83-84] อิตฺตรนฺติ น จิรกาลฏฺฐายี, อนิจฺจํ วิปริณามธมฺมํฯ อิตฺตรํ อิธ ชีวิตนฺติ อิธ มนุสฺสโลเก สตฺตานํ ชีวิตมฺปิ อิตฺตรํ ปริตฺตํ อปฺปกํฯ เตนาห ภควา – ‘‘โย จิรํ ชีวติ, โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย’’ติ (ที. นิ. 2.91; สํ. นิ. 1.145; อ. นิ. 7.74)ฯ อิตฺตรํ อิตฺตรโต ญตฺวาติ ธนธญฺญาทิอุปกรณํ มนุสฺสานํ ชีวิตญฺจ อิตฺตรํ ปริตฺตํ ขณิกํ น จิรสฺสนฺติ ปญฺญาย อุปปริกฺขิตฺวาฯ ทีปํ กยิราถ ปณฺฑิโตติ สปญฺโญ ปุริโส ทีปํ อตฺตโน ปติฏฺฐํ ปรโลเก หิตสุขาธิฏฺฐานํ กเรยฺยฯ เย เต เอวํ ปชานนฺตีติ เย เต มนุสฺสา มนุสฺสานํ โภคานํ ชีวิตสฺส จ อิตฺตรภาวํ ยาถาวโต ชานนฺติ, เต ทาเน สพฺพกาลํ นปฺปมชฺชนฺติฯ สุตฺวา อรหตํ วโจติ อรหตํ พุทฺธาทีนํ อริยานํ วจนํ สุตฺวา, สุตตฺตาติ อตฺโถฯ เสสํ ปากฏเมวฯ

เอวํ เต เปตา สามเณเรน ปุฏฺฐา ตมตฺถํ อาจิกฺขิตฺวา ‘‘มยํ ตุยฺหํ มาตุลมาตุลานิโย’’ติ ปเวเทสุํฯ ตํ สุตฺวา สามเณโร สญฺชาตสํเวโค อุกฺกณฺฐํ ปฏิวิโนเทตฺวา อุปชฺฌายสฺส ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา เอวมาห – ‘‘ยํ, ภนฺเต, อนุกมฺปเกน กรณียํ อนุกมฺปํ อุปาทาย, ตํ เม ตุมฺเหหิ กตํ, มหตา วตมฺหิ อนตฺถปาตโต รกฺขิโต, น ทานิ เม ฆราวาเสน อตฺโถ, อภิรมิสฺสามิ พฺรหฺมจริยวาเส’’ติฯ อถายสฺมา สํกิจฺโจ ตสฺส อชฺฌาสยานุรูปํ กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิฯ โส กมฺมฏฺฐานํ อนุยุญฺชนฺโต นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ อายสฺมา ปน สํกิจฺโจ ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสิฯ สตฺถา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย วิตฺถาเรน ธมฺมํ เทเสสิ, สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

นาคเปตวตฺถุวณณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. อุรคเปตวตฺถุวณฺณนา

อุรโคว ตจํ ชิณฺณนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ อุปาสกํ อารพฺภ กเถสิฯ สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตรสฺส อุปาสกสฺส ปุตฺโต กาลมกาสิฯ โส ปุตฺตมรณเหตุ ปริเทวโสกสมาปนฺโน พหิ นิกฺขมิตฺวา กิญฺจิ กมฺมํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต เคเหเยว อฏฺฐาสิฯ อถ สตฺถา ปจฺจูสเวลายํ มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต ตํ อุปาสกํ ทิสฺวา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ตสฺส เคหํ คนฺตฺวา ทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ อุปาสโก จ สตฺถุ อาคตภาวํ สุตฺวา สีฆํ อุฏฺฐาย คนฺตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา เคหํ ปเวเสตฺวา อาสนํ ปญฺญเปตฺวา อทาสิฯ นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเนฯ อุปาสโกปิ ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ ตํ ภควา ‘‘กิํ, อุปาสก, โสกปเรโต วิย ทิสฺสตี’’ติ อาหฯ ‘‘อาม, ภควา, ปิโย เม ปุตฺโต กาลกโต, เตนาหํ โสจามี’’ติฯ อถสฺส ภควา โสกวิโนทนํ กโรนฺโต อุรคชาตกํ (ชา. 1.5.19 อาทโย) กเถสิฯ

อตีเต กิร กาสิรฏฺเฐ พาราณสิยํ ธมฺมปาลํ นาม พฺราหฺมณกุลํ อโหสิฯ ตตฺถ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณี ปุตฺโต ธีตา สุณิสา ทาสีติ อิเม สพฺเพปิ มรณานุสฺสติภาวนาภิรตา อเหสุํฯ เตสุ โย เคหโต นิกฺขมติ, โส เสสชเน โอวทิตฺวา นิรเปกฺโขว นิกฺขมติฯ อเถกทิวสํ พฺราหฺมโณ ปุตฺเตน สทฺธิํ ฆรโต นิกฺขมิตฺวา เขตฺตํ คนฺตฺวา กสติฯ ปุตฺโต สุกฺขติณปณฺณกฏฺฐานิ อาลิมฺเปติฯ ตตฺเถโก กณฺหสปฺโป ฑาหภเยน รุกฺขสุสิรโต นิกฺขมิตฺวา อิมํ พฺราหฺมณสฺส ปุตฺตํ ฑํสิฯ โส วิสเวเคน มุจฺฉิโต ตตฺเถว ปริปติตฺวา กาลกโต, สกฺโก เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ พฺราหฺมโณ ปุตฺตํ มตํ ทิสฺวา กมฺมนฺตสมีเปน คจฺฉนฺตํ เอกํ ปุริสํ เอวมาห – ‘‘สมฺม, มม ฆรํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณิํ เอวํ วเทหิ ‘นฺหายิตฺวา สุทฺธวตฺถนิวตฺถา เอกสฺส ภตฺตํ มาลาคนฺธาทีนิ จ คเหตฺวา ตุริตํ อาคจฺฉตู’ติ’’ฯ โส ตตฺถ คนฺตฺวา ตถา อาโรเจสิ, เคหชโนปิ ตถา อกาสิฯ พฺราหฺมโณ นฺหตฺวา ภุญฺชิตฺวา วิลิมฺปิตฺวา ปริชนปริวุโต ปุตฺตสฺส สรีรํ จิตกํ อาโรเปตฺวา อคฺคิํ ทตฺวา ทารุกฺขนฺธํ ฑหนฺโต วิย นิสฺโสโก นิสฺสนฺตาโป อนิจฺจสญฺญํ มนสิ กโรนฺโต อฏฺฐาสิฯ

อถ พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต สกฺโก หุตฺวา นิพฺพตฺติ, โส จ อมฺหากํ โพธิสตฺโต อโหสิฯ