เมนู

9. มหาเปสการเปติวตฺถุวณฺณนา

คูถญฺจ มุตฺตํ รุหิรญฺจ ปุพฺพนฺติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อญฺญตรํ เปสการเปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ ทฺวาทสมตฺตา กิร ภิกฺขู สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วสนโยคฺคฏฺฐานํ วีมํสนฺตา อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย อญฺญตรํ ฉายูทกสมฺปนฺนํ รมณียํ อรญฺญายตนํ ตสฺส จ นาติทูเร นาจฺจาสนฺเน โคจรคามํ ทิสฺวา ตตฺถ เอกรตฺติํ วสิตฺวา ทุติยทิวเส คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิํสุฯ ตตฺถ เอกาทส เปสการา ปฏิวสนฺติ, เต เต ภิกฺขู ทิสฺวา สญฺชาตโสมนสฺสา หุตฺวา อตฺตโน อตฺตโน เคหํ เนตฺวา ปณีเตน อาหาเรน ปริวิสิตฺวา อาหํสุ ‘‘กุหิํ, ภนฺเต, คจฺฉถา’’ติ? ‘‘ยตฺถ อมฺหากํ ผาสุกํ, ตตฺถ คมิสฺสามา’’ติฯ ‘‘ยทิ เอวํ, ภนฺเต, อิเธว วสิตพฺพ’’นฺติ วสฺสูปคมนํ ยาจิํสุฯ ภิกฺขู สมฺปฏิจฺฉิํสุฯ อุปาสกา เตสํ ตตฺถ อรญฺญกุฏิกาโย กาเรตฺวา อทํสุฯ ภิกฺขู ตตฺถ วสฺสํ อุปคจฺฉิํสุฯ

ตตฺถ เชฏฺฐกเปสกาโร ทฺเว ภิกฺขู จตูหิ ปจฺจเยหิ สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐหิ, อิตเร เอเกกํ ภิกฺขุํ อุปฏฺฐหิํสุฯ เชฏฺฐกเปสการสฺส ภริยา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา มจฺฉรินี ภิกฺขู น สกฺกจฺจํ อุปฏฺฐาติฯ โส ตํ ทิสฺวา ตสฺสาเยว กนิฏฺฐภคินิํ อาเนตฺวา อตฺตโน เคเห อิสฺสริยํ นิยฺยาเทสิฯ สา สทฺธา ปสนฺนา หุตฺวา สกฺกจฺจํ ภิกฺขู ปฏิชคฺคิฯ เต สพฺเพ เปสกาโร วสฺสํ วุตฺถานํ ภิกฺขูนํ เอเกกสฺส เอเกกํ สาฏกมทํสุฯ ตตฺถ มจฺฉรินี เชฏฺฐเปสการสฺส ภริยา ปทุฏฺฐจิตฺตา อตฺตโน สามิกํ ปริภาสิ – ‘‘ยํ ตยา สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ทานํ ทินฺนํ อนฺนปานํ, ตํ เต ปรโลเก คูถมุตฺตํ ปุพฺพโลหิตญฺจ หุตฺวา นิพฺพตฺตตุ, สาฏกา จ ชลิตา อโยมยปฏฺฏา โหนฺตู’’ติฯ

ตตฺถ เชฏฺฐเปสกาโร อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา วิญฺฌาฏวิยํ อานุภาวสมฺปนฺนา รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺส ปน กทริยา ภริยา กาลํ กตฺวา ตสฺเสว วสนฏฺฐานสฺส อวิทูเร เปตี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ สา นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปา ชิฆจฺฉาปิปาสาภิภูตา ตสฺส ภูมเทวสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อาห – ‘‘อหํ, สามิ, นิจฺโจฬา อติวิย ชิฆจฺฉาปิปาสาภิภูตา วิจรามิ, เทหิ เม วตฺถํ อนฺนปานญฺจา’’ติฯ โส ตสฺสา ทิพฺพํ อุฬารํ อนฺนปานํ อุปเนสิฯ ตํ ตาย คหิตมตฺตเมว คูถมุตฺตํ ปุพฺพโลหิตญฺจ สมฺปชฺชติ, สาฏกญฺจ ทินฺนํ ตาย ปริทหิตํ ปชฺชลิตํ อโยมยปฏฺฏํ โหติฯ สา มหาทุกฺขํ อนุภวนฺตี ตํ ฉฑฺเฑตฺวา กนฺทนฺตี วิจรติฯ

เตน จ สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ วุตฺถวสฺโส สตฺถารํ วนฺทิตุํ คจฺฉนฺโต มหตา สตฺเถน สทฺธิํ วิญฺฌาฏวิํ ปฏิปชฺชิฯ สตฺถิกา รตฺติํ มคฺคํ คนฺตฺวา ทิวา วเน สนฺทจฺฉายูทกสมฺปนฺนํ ปเทสํ ทิสฺวา ยานานิ มุญฺจิตฺวา มุหุตฺตํ วิสฺสมิํสุฯ ภิกฺขุ ปน วิเวกกามตาย โถกํ อปกฺกมิตฺวา อญฺญตรสฺส สนฺทจฺฉายสฺส วนคหนปฏิจฺฉนฺนสฺส รุกฺขสฺส มูเล สงฺฆาฏิํ ปญฺญเปตฺวา นิปนฺโน รตฺติยํ มคฺคคมนปริสฺสเมน กิลนฺตกาโย นิทฺทํ อุปคญฺฉิฯ สตฺถิกา วิสฺสมิตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิํสุ, โส ภิกฺขุ น ปฏิพุชฺฌิฯ อถ สายนฺหสมเย อุฏฺฐหิตฺวา เต อปสฺสนฺโต อญฺญตรํ กุมฺมคฺคํ ปฏิปชฺชิตฺวา อนุกฺกเมน ตสฺสา เทวตาย วสนฏฺฐานํ สมฺปาปุณิฯ อถ นํ โส เทวปุตฺโต ทิสฺวา มนุสฺสรูเปน อุปคนฺตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อตฺตโน วิมานํ ปเวเสตฺวา ปาทพฺภญฺชนาทีนิ ทตฺวา ปยิรุปาสนฺโต นิสีทิฯ ตสฺมิญฺจ สมเย สา เปตี อาคนฺตฺวา ‘‘เทหิ เม, สามิ, อนฺนปานํ สาฏกญฺจา’’ติ อาหฯ โส ตสฺสา ตานิ อทาสิฯ ตานิ จ ตาย คหิตมตฺตานิ คูถมุตฺตปุพฺพโลหิตปชฺชลิตอโยปฏฺฏาเยว อเหสุํฯ โส ภิกฺขุ ตํ ทิสฺวา สญฺชาตสํเวโค ตํ เทวปุตฺตํ –

[54]

‘‘คูถญฺจ มุตฺตํ รุหิรญฺจ ปุพฺพํ, ปริภุญฺชติ กิสฺส อยํ วิปาโก;

อยํ นุ กิํ กมฺมมกาสิ นารี, ยา สพฺพทา โลหิตปุพฺพภกฺขาฯ

[55]

‘‘นวานิ วตฺถานิ สุภานิ เจว, มุทูนิ สุทฺธานิ จ โลมสานิ;

ทินฺนานิ มิสฺสา กิตกา ภวนฺติ, อยํ นุ กิํ กมฺมมกาสิ นารี’’ติฯ –

ทฺวีหิ คาถาหิ ปฏิปุจฺฉิฯ ตตฺถ กิสฺส อยํ วิปาโกติ กีทิสสฺส กมฺมสฺส อยํ วิปาโก, ยํ เอสา อิทานิ ปจฺจนุภวตีติฯ อยํ นุ กิํ กมฺมมกาสิ นารีติ อยํ อิตฺถี กิํ นุ โข กมฺมํ ปุพฺเพ อกาสิฯ ยา สพฺพทา โลหิตปุพฺพภกฺขาติ ยา สพฺพกาลํ รุหิรปุพฺพเมว ภกฺขติ ปริภุญฺชติฯ นวานีติ ปจฺจคฺฆานิ ตาวเทว ปาตุภูตานิฯ สุภานีติ สุนฺทรานิ ทสฺสนียานิฯ มุทูนีติ สุขสมฺผสฺสานิฯ สุทฺธานีติ ปริสุทฺธวณฺณานิฯ

โลมสานีติ สโลมกานิ สุขสมฺผสฺสานิ , สุนฺทรานีติ อตฺโถฯ ทินฺนานิ มิสฺสา กิตกา ภวนฺตีติ กิตกกณฺฏกสทิสานิ โลหปฏฺฏสทิสานิ ภวนฺติฯ ‘‘กีฏกา ภวนฺตี’’ติ วา ปาโฐ, ขาทกปาณกวณฺณานิ ภวนฺตีติ อตฺโถฯ

เอวํ โส เทวปุตฺโต เตน ภิกฺขุนา ปุฏฺโฐ ตาย ปุริมชาติยา กตกมฺมํ ปกาเสนฺโต –

[56]

‘‘ภริยา มเมสา อหุ ภทนฺเต, อทายิกา มจฺฉรินี กทริยา;

สา มํ ททนฺตํ สมณพฺราหฺมณานํ, อกฺโกสติ จ ปริภาสติ จฯ

[57]

‘‘คูถญฺจ มุตฺตํ รุหิรญฺจ ปุพฺพํ, ปริภุญฺช ตฺวํ อสุจิํ สพฺพกาลํ;

เอตํ เต ปรโลกสฺมิํ โหตุ, วตฺถา จ เต กิตกสมา ภวนฺตุ;

เอตาทิสํ ทุจฺจริตํ จริตฺวา, อิธาคตา จิรรตฺตาย ขาทตี’’ติฯ –

ทฺเว คาถา อภาสิฯ ตตฺถ อทายิกาติ กสฺสจิ กิญฺจิปิ อทานสีลาฯ มจฺฉรินี กทริยาติ ปฐมํ มจฺเฉรมลสฺส สภาเวน มจฺฉรินี, ตาย จ ปุนปฺปุนํ อาเสวนตาย ถทฺธมจฺฉรินี, ตาย กทริยา อหูติ โยชนาฯ อิทานิ ตสฺสา ตเมว กทริยตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สา มํ ททนฺต’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ เอตาทิสนฺติ เอวรูปํ ยถาวุตฺตวจีทุจฺจริตาทิํ จริตฺวาฯ อิธาคตาติ อิมํ เปตโลกํ อาคตา, เปตตฺตภาวํ อุปคตาฯ จิรรตฺตาย ขาทตีติ จิรกาลํ คูถาทิเมว ขาทติฯ ตสฺสา หิ เยนากาเรน อกฺกุฏฺฐํ, เตเนวากาเรน ปวตฺตมานมฺปิ ผลํฯ ยํ อุทฺทิสฺส อกฺกุฏฺฐํ, ตโต อญฺญตฺถ ปถวิยํ กมนฺตกสงฺขาเต มตฺถเก อสนิปาโต วิย อตฺตโน อุปริ ปตติฯ

เอวํ โส เทวปุตฺโต ตาย ปุพฺเพ กตกมฺมํ กเถตฺวา ปุน ตํ ภิกฺขุํ อาห – ‘‘อตฺถิ ปน, ภนฺเต, โกจิ อุปาโย อิมํ เปตโลกโต โมเจตุ’’นฺติ ? ‘‘อตฺถี’’ติ จ วุตฺเต ‘‘กเถถ, ภนฺเต’’ติฯ ยทิ ภควโต อริยสงฺฆสฺส จ เอกสฺเสว วา ภิกฺขุโน ทานํ ทตฺวา อิมิสฺสา อุทฺทิสิยติ, อยญฺจ ตํ อนุโมทติ, เอวเมติสฺสา อิโต ทุกฺขโต มุตฺติ ภวิสฺสตีติฯ ตํ สุตฺวา เทวปุตฺโต ตสฺส ภิกฺขุโน ปณีตํ อนฺนปานํ ทตฺวา ตํ ทกฺขิณํ ตสฺสา เปติยา อาทิสิฯ ตาวเทว สา เปตี สุหิตา ปีณินฺทฺริยา ทิพฺพาหารสฺส ติตฺตา อโหสิฯ ปุน ตสฺเสว ภิกฺขุโน หตฺเถ ทิพฺพสาฏกยุคํ ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส ทตฺวา ตญฺจ ทกฺขิณํ เปติยา อาทิสิฯ ตาวเทว จ สา ทิพฺพวตฺถนิวตฺถา ทิพฺพาลงฺการวิภูสิตา สพฺพกามสมิทฺธา เทวจฺฉราปฏิภาคา อโหสิฯ โส จ ภิกฺขุ ตสฺส เทวปุตฺตสฺส อิทฺธิยา ตทเหว สาวตฺถิํ ปตฺวา เชตวนํ ปวิสิตฺวา ภควโต สนฺติกํ อุปคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ตํ สาฏกยุคํ ทตฺวา ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ ภควาปิ ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

มหาเปสการเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ขลฺลาฏิยเปติวตฺถุวณฺณนา

กา นุ อนฺโตวิมานสฺมินฺติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อญฺญตรํ ขลฺลาฏิยเปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ อตีเต กิร พาราณสิยํ อญฺญตรา รูปูปชีวินี อิตฺถี อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคตา อติมโนหรเกสกลาปี อโหสิฯ ตสฺสา หิ เกสา นีลา ทีฆา ตนู มุทู สินิทฺธา เวลฺลิตคฺคา ทฺวิหตฺถคยฺหา วิสฏฺฐา ยาว เมขลา กลาปา โอลมฺพนฺติฯ ตํ ตสฺสา เกสโสภํ ทิสฺวา ตรุณชโน เยภุยฺเยน ตสฺสํ ปฏิพทฺธจิตฺโต อโหสิฯ อถสฺสา ตํ เกสโสภํ อสหมานา อิสฺสาปกตา กติปยา อิตฺถิโย มนฺเตตฺวา ตสฺสา เอว ปริจาริกทาสิํ อามิเสน อุปลาเปตฺวา ตาย ตสฺสา เกสูปปาตนํ เภสชฺชํ ทาเปสุํฯ สา กิร ทาสี ตํ เภสชฺชํ นฺหานิยจุณฺเณน สทฺธิํ ปโยเชตฺวา คงฺคาย นทิยา นฺหานกาเล ตสฺสา อทาสิ ฯ สา เตน เกสมูเลสุ เตเมตฺวา อุทเก นิมุชฺชิ , นิมุชฺชนมตฺเตเยว เกสา สมูลา ปริปติํสุ, สีสํ จสฺสา ติตฺตกลาพุสทิสํ อโหสิฯ อถ สา สพฺพโส วิลูนเกสา ลุญฺจิตมตฺถกา กโปตี วิย วิรูปา หุตฺวา ลชฺชาย อนฺโตนครํ ปวิสิตุํ อสกฺโกนฺตี วตฺเถน สีสํ เวเฐตฺวา พหินคเร อญฺญตรสฺมิํ ปเทเส วาสํ กปฺเปนฺตี กติปาหจฺจเยน อปคตลชฺชา ตโต นิวตฺเตตฺวา ติลานิ ปีเฬตฺวา เตลวณิชฺชํ สุราวณิชฺชญฺจ กโรนฺตี ชีวิกํ กปฺเปสิฯ สา เอกทิวสํ ทฺวีสุ ตีสุ มนุสฺเสสุ สุรามตฺเตสุ มหานิทฺทํ โอกฺกมนฺเตสุ สิถิลภูตานิ เตสํ นิวตฺถวตฺถานิ อวหริฯ

อเถกทิวสํ สา เอกํ ขีณาสวตฺเถรํ ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺตา อตฺตโน ฆรํ เนตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทาเปตฺวา เตลสํสฏฺฐํ โทณินิมฺมชฺชนิํ ปิญฺญากมทาสิฯ โส ตสฺสา อนุกมฺปาย ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา ปริภุญฺชิฯ สา ปสนฺนมานสา อุปริ ฉตฺตํ ธารยมานา อฏฺฐาสิฯ โส จ เถโร ตสฺสา จิตฺตํ ปหํเสนฺโต อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิฯ สา จ อิตฺถี อนุโมทนกาเลเยว ‘‘มยฺหํ เกสา ทีฆา ตนู สินิทฺธา มุทู เวลฺลิตคฺคา โหนฺตู’’ติ ปตฺถนมกาสิฯ

สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา มิสฺสกกมฺมสฺส ผเลน สมุทฺทมชฺเฌ กนกวิมาเน เอกิกา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา เกสา ปตฺถิตาการาเยว สมฺปชฺชิํสุฯ มนุสฺสานํ สาฏกาวหรเณน ปน นคฺคา อโหสิฯ สา ตสฺมิํ กนกวิมาเน ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชิตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ นคฺคาว หุตฺวา วีตินาเมสิฯ อถ อมฺหากํ ภควติ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก อนุปุพฺเพน สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต สาวตฺถิวาสิโน สตฺตสตา วาณิชา สุวณฺณภูมิํ อุทฺทิสฺส นาวาย มหาสมุทฺทํ โอตริํสุฯ เตหิ อารุฬฺหา นาวา วิสมวาตเวคุกฺขิตฺตา อิโต จิโต จ ปริพฺภมนฺตี ตํ ปเทสํ อคมาสิฯ อถ สา วิมานเปตี สห วิมาเนน เตสํ อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ ตํ ทิสฺวา เชฏฺฐวาณิโช ปุจฺฉนฺโต –

[58]

‘‘กา นุ อนฺโตวิมานสฺมิํ, ติฏฺฐนฺตี นูปนิกฺขมิ;

อุปนิกฺขมสฺสุ ภทฺเท, ปสฺสาม ตํ พหิฏฺฐิต’’นฺติฯ –