7. สตฺตปุตฺตขาทกเปติวตฺถุวณฺณนา

นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต สตฺตปุตฺตขาทกเปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ สาวตฺถิยา กิร อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก อญฺญตรสฺส อุปาสกสฺส ทฺเว ปุตฺตา อเหสุํ – ปฐมวเย ฐิตา รูปสมฺปนฺนา สีลาจาเรน สมนฺนาคตาฯ เตสํ มาตา ‘‘ปุตฺตวตี อห’’นฺติ ปุตฺตพเลน ภตฺตารํ อติมญฺญติฯ โส ภริยาย อวมานิโต นิพฺพินฺนมานโส อญฺญํ กญฺญํ อาเนสิฯ สา นจิรสฺเสว คพฺภินี อโหสิฯ อถสฺส เชฏฺฐภริยา อิสฺสาปกตา อญฺญตรํ เวชฺชํ อามิเสน อุปลาเปตฺวา เตน ตสฺสา เตมาสิกํ คพฺภํ ปาเตสิฯ อถ สา ญาตีหิ จ ภตฺตารา จ ‘‘ตยา อิมิสฺสา คพฺโภ ปาติโต’’ติ ปุฏฺฐา ‘‘นาหํ ปาเตมี’’ติ มุสา วตฺวา เตหิ อสทฺทหนฺเตหิ ‘‘สปถํ กโรหี’’ติ วุตฺตา ‘‘สายํ ปาตํ สตฺต สตฺต ปุตฺเต วิชายิตฺวา ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, นิจฺจํ ทุคฺคนฺธา จ มกฺขิกาปริกิณฺณา จ ภเวยฺย’’นฺติ สปถํ อกาสิฯ

สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา ตสฺส คพฺภปาตนสฺส มุสาวาทสฺส จ ผเลเนว เปตโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา ปุตฺตนเยน ปุตฺตมํสานิ ขาทนฺตี ตสฺเสว คามสฺส อวิทูเร วิจรติฯ เตน จ สมเยน สมฺพหุลา เถรา คามกาวาเส วุตฺถวสฺสา ภควนฺตํ ทสฺสนาย สาวตฺถิํ อาคจฺฉนฺตา ตสฺส คามสฺส อวิทูเร เอกสฺมิํ ปเทเส รตฺติยํ วาสํ กปฺเปสุํฯ อถ สา เปตี เตสํ เถรานํ อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ ตํ มหาเถโร คาถาย ปุจฺฉิ –

[35]

‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, ทุคฺคนฺธา ปูติ วายสิ;

มกฺขิกาหิ ปริกิณฺณา, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสี’’ติฯ

สา เถเรน ปุฏฺฐา ตีหิ คาถาหิ ปฏิวจนํ อทาสิ –

[36]

‘‘อหํ ภทนฺเต เปตีมฺหิ, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ

[37]

‘‘กาเลน สตฺต ปุตฺตานิ, สายํ สตฺต ปุนาปเร;

วิชายิตฺวาน ขาทามิ, เตปิ นา โหนฺติ เม อลํฯ

[38]

‘‘ปริฑยฺหติ ธูมายติ, ขุทาย หทยํ มม;

นิพฺพุติํ นาธิคจฺฉามิ, อคฺคิทฑฺฒาว อาตเป’’ติฯ

[38] ตตฺถ นิพฺพุตินฺติ ขุปฺปิปาสาทุกฺขสฺส วูปสมํฯ นาธิคจฺฉามีติ น ลภามิฯ อคฺคิทฑฺฒาว อาตเปติ อติอุณฺหอาตเป อคฺคินา ฑยฺหมานา วิย นิพฺพุติํ นาธิคจฺฉามีติ โยชนาฯ

ตํ สุตฺวา มหาเถโร ตาย กตกมฺมํ ปุจฺฉนฺโต –

[39]

‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฏํ กตํ;

กิสฺสกมฺมวิปาเกน, ปุตฺตมํสานิ ขาทสี’’ติฯ – คาถมาห;

อถ สา เปตี อตฺตโน เปตโลกูปปตฺติญฺจ ปุตฺตมํสขาทนการณญฺจ กเถนฺตี –

[40]

‘‘อหู มยฺหํ ทุเว ปุตฺตา, อุโภ สมฺปตฺตโยพฺพนา;

สาหํ ปุตฺตพลูเปตา, สามิกํ อติมญฺญิสํฯ

[41]

‘‘ตโต เม สามิโก กุทฺโธ, สปติํ มยฺหมานยิ;

สา จ คพฺภํ อลภิตฺถ, ตสฺสา ปาปํ อเจตยิํฯ

[42]

‘‘สาหํ ปทุฏฺฐมนสา, อกริํ คพฺภปาตนํ;

ตสฺส เตมาสิโก คพฺโภ, ปูติโลหิตโก ปติฯ

[43]

‘‘ตทสฺสา มาตา กุปิตา, มยฺหํ ญาตี สมานยิ;

สปถญฺจ มํ กาเรสิ, ปริภาสาปยี จ มํฯ

[44]

‘‘สาหํ โฆรญฺจ สปถํ, มุสาวาทํ อภาสิสํ;

‘ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, สเจ ตํ ปกตํ มยา’ฯ

[45]

‘‘ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน, มุสาวาทสฺส จูภยํ;

ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, ปุพฺพโลหิตมกฺขิตา’’ติฯ – อิมา คาถา อภาสิ;

[40-45] ตตฺถ ปุตฺตพลูเปตาติ ปุตฺตพเลน อุเปตา, ปุตฺตานํ วเสน ลทฺธพลาฯ อติมญฺญิสนฺติ อติกฺกมิตฺวา มญฺญิํ อวมญฺญิํฯ ปูติโลหิตโก ปตีติ กุณปโลหิตํ หุตฺวา คพฺโภ ปริปติฯ เสสํ สพฺพํ อนนฺตรสทิสเมวฯ ตตฺถ อฏฺฐ เถรา, อิธ สมฺพหุลาฯ ตตฺถ ปญฺจ ปุตฺตา, อิธ สตฺตาติ อยเมว วิเสโสติฯ

สตฺตปุตฺตขาทกเปติวตฺถุวณฺณานา นิฏฺฐิตาฯ

8. โคณเปตวตฺถุวณฺณนา

กิํ นุ อุมฺมตฺตรูโป วาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ มตปิติกํ กุฏุมฺพิกํ อารพฺภ กเถสิฯ สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตรสฺส กุฏุมฺพิกสฺส ปิตา กาลมกาสิฯ โส ปิตุ มรเณน โสกสนฺตตฺตหทโย โรทมาโน อุมฺมตฺตโก ปิย วิจรนฺโต ยํ ยํ ปสฺสติ, ตํ ตํ ปุจฺฉติ – ‘‘อปิ เม ปิตรํ ปสฺสิตฺถา’’ติ? น โกจิ ตสฺส โสกํ วิโนเทตุํ อสกฺขิฯ ตสฺส ปน หทเย ฆเฏ ปทีโป วิย โสตาปตฺติผลสฺส อุปนิสฺสโย ปชฺชลติฯ

สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต ตสฺส โสตาปตฺติผลสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ‘‘อิมสฺส อตีตการณํ อาหริตฺวา โสกํ วูปสเมตฺวา โสตาปตฺติผลํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต ปจฺฉาสมณํ อนาทาย ตสฺส ฆรทฺวารํ อคมาสิฯ โส ‘‘สตฺถา อาคโต’’ติ สุตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา สตฺถารํ เคหํ ปเวเสตฺวา สตฺถริ ปญฺญตฺเต อาสเน นิสินฺเน สยํ ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ‘‘กิํ, ภนฺเต, มยฺหํ ปิตุ คตฏฺฐานํ ชานาถา’’ติ อาหฯ อถ นํ สตฺถา, ‘‘อุปาสก, กิํ อิมสฺมิํ อตฺตภาเว ปิตรํ ปุจฺฉสิ, อุทาหุ อตีเต’’ติ อาหฯ โส ตํ วจนํ สุตฺวา ‘‘พหู กิร มยฺหํ ปิตโร’’ติ ตนุภูตโสโก โถกํ มชฺฌตฺตตํ ปฏิลภิฯ อถสฺส สตฺถา โสกวิโนทนํ ธมฺมกถํ กตฺวา อปคตโสกํ กลฺลจิตฺตํ วิทิตฺวา สามุกฺกํสิกาย ธมฺมเทสนาย โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา วิหารํ อคมาสิฯ