4. เรวตีเปตวตฺถุวณฺณนา

[714-36] อุฏฺเฐหิ , เรวเต, สุปาปธมฺเมติ อิทํ เรวตีเปตวตฺถุฯ ตํ ยสฺมา เรวตีวิมานวตฺถุนา นิพฺพิเสสํ, ตสฺมา ยเทตฺถ อฏฺฐุปฺปตฺติยํ คาถาสุ จ วตฺตพฺพํ, ตํ ปรมตฺถทีปนิยํ วิมานวตฺถุวณฺณนายํ (วิ. ว. อฏฺฐ. 860 เรวตีวิมานวณฺณนา) วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อิทญฺหิ นนฺทิยสฺส เทวปุตฺตสฺส วเสน วิมานวตฺถุปาฬิยํ สงฺคหํ อาโรปิตมฺปิ เรวตีปฏิพทฺธาย คาถาย วเสน ‘‘เรวตีเปตวตฺถุ’’นฺติ เปตวตฺถุปาฬิยมฺปิ สงฺคหํ อาโรปิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

เรวตีเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อุจฺฉุเปตวตฺถุวณฺณนา

อิทํ มม อุจฺฉุวนํ มหนฺตนฺติ อิทํ อุจฺฉุเปตวตฺถุฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควติ เวฬุวเน วิหรนฺเต อญฺญตโร ปุริโส อุจฺฉุกลาปํ ขนฺเธ กตฺวา เอกํ อุจฺฉุํ ขาทนฺโต คจฺฉติฯ อถ อญฺญตโร อุปาสโก สีลวา กลฺยาณธมฺโม พาลทารเกน สทฺธิํ ตสฺส ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต คจฺฉติฯ ทารโก อุจฺฉุํ ปสฺสิตฺวา ‘‘เทหี’’ติ ปโรทติฯ อุปาสโก ทารกํ ปโรทนฺตํ ทิสฺวา ตํ ปุริสํ สงฺคณฺหนฺโต เตน สทฺธิํ สลฺลาปมกาสิฯ โส ปน ปุริโส เตน สทฺธิํ น กิญฺจิ อาลปิ, ทารกสฺส อุจฺฉุขณฺฑมฺปิ นาทาสิฯ อุปาสโก ตํ ทารกํ ทสฺเสตฺวา ‘‘อยํ ทารโก อติวิย โรทติ, อิมสฺส เอกํ อุจฺฉุขณฺฑํ เทหี’’ติ อาหฯ ตํ สุตฺวา โส ปุริโส อสหนฺโต ปฏิหตจิตฺตํ อุปฏฺฐเปตฺวา อนาทรวเสน เอกํ อุจฺฉุลฏฺฐิํ ปิฏฺฐิโต ขิปิฯ

โส อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา จิรํ ปริภาวิตสฺส โลภสฺส วเสน เปเตสุ นิพฺพตฺติ, ตสฺส ผลํ นาม สกกมฺมสริกฺขกํ โหตีติ อฏฺฐกรีสมตฺตํ ฐานํ อวตฺถรนฺตํ อญฺชนวณฺณํ มุสลทณฺฑปริมาเณหิ อุจฺฉูหิ ฆนสญฺฉนฺนํ มหนฺตํ อุจฺฉุวนํ นิพฺพตฺติฯ ตสฺมิํ ขาทิตุกามตาย ‘‘อุจฺฉุํ คเหสฺสามี’’ติ อุปคตมตฺเต ตํ อุจฺฉู อภิหนนฺติ, โส เตน ปุจฺฉิโต ปตติฯ

อเถกทิวสํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ราชคหํ ปิณฺฑาย คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค ตํ เปตํ อทฺทสฯ โส เถรํ ทิสฺวา อตฺตนา กตกมฺมํ ปุจฺฉิ –

[737]

‘‘อิทํ มม อุจฺฉุวนํ มหนฺตํ, นิพฺพตฺตติ ปุญฺญผลํ อนปฺปกํ;

ตํ ทานิ เม น ปริโภคเมติ, อาจิกฺข ภนฺเต กิสฺส อยํ วิปาโกฯ

[738]

‘‘หญฺญามิ ขชฺชามิ จ วายมามิ, ปริสกฺกามิ ปริภุญฺชิตุํ กิญฺจิ;

สฺวาหํ ฉินฺนถาโม กปโณ ลาลปามิ, กิสฺส กมฺมสฺส อยํ วิปาโกฯ

[739]

‘‘วิฆาโต จาหํ ปริปตามิ ฉมายํ,

ปริวตฺตามิ วาริจโรว ฆมฺเม;

รุทโต จ เม อสฺสุกา นิคฺคลนฺติ,

อาจิกฺข ภนฺเต กิสฺส อยํ วิปาโกฯ

[740]

‘‘ฉาโต กิลนฺโต จ ปิปาสิโต จ, สนฺตสฺสิโต สาตสุขํ น วินฺเท;

ปุจฺฉามิ ตํ เอตมตฺถํ ภทนฺเต, กถํ นุ อุจฺฉุปริโภคํ ลเภยฺย’’นฺติฯ

[741]

‘‘ปุเร ตุวํ กมฺมมกาสิ อตฺตนา, มนุสฺสภูโต ปุริมาย ชาติยา;

อหญฺจ ตํ เอตมตฺถํ วทามิ, สุตฺวาน ตฺวํ เอตมตฺถํ วิชานฯ

[742]

‘‘อุจฺฉุํ ตุวํ ขาทมาโน ปยาโต, ปุริโส จ เต ปิฏฺฐิโต อนฺวคจฺฉิ;

โส จ ตํ ปจฺจาสนฺโต กเถสิ, ตสฺส ตุวํ น กิญฺจิ อาลปิตฺถฯ

[743]

‘‘โส จ ตํ อภณนฺตํ อยาจิ, เทหยฺย อุจฺฉุนฺติ จ ตํ อโวจ;

ตสฺส ตุวํ ปิฏฺฐิโต อุจฺฉุํ อทาสิ, ตสฺเสตํ กมฺมสฺส อยํ วิปาโกฯ

[744]

‘‘อิงฺฆ ตฺวํ คนฺตฺวาน ปิฏฺฐิโต คณฺเหยฺยาสิ, คเหตฺวาน ตํ ขาทสฺสุ ยาวทตฺถํ;

เตเนว ตฺวํ อตฺตมโน ภวิสฺสสิ, หฏฺโฐ จุทคฺโค จ ปโมทิโต จาติฯ

[745]

‘‘คนฺตฺวาน โส ปิฏฺฐิโต อคฺคเหสิ, คเหตฺวาน ตํ ขาทิ ยาวทตฺถํ;

เตเนว โส อตฺตมโน อโหสิ, หฏฺโฐ จุทคฺโค จ ปโมทิโต จา’’ติฯ –

วจนปฏิวจนคาถา เปเตน เถเรน จ วุตฺตาฯ

[737-8] ตตฺถ กิสฺสาติ กีทิสสฺส, กมฺมสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ หญฺญามีติ วิหญฺญามิ วิฆาตํ อาปชฺชามิฯ วิหญฺญามีติ วา วิพาธิยามิ, วิเสสโต ปีฬิยามีติ อตฺโถฯ ขชฺชามีติ ขาทิยามิ, อสิปตฺตสทิเสหิ นิสิเตหิ ขาทนฺเตหิ วิย อุจฺฉุปตฺเตหิ กนฺติยามีติ อตฺโถฯ วายมามีติ อุจฺฉุํ ขาทิตุํ วายามํ กโรมิฯ ปริสกฺกามีติ ปโยคํ กโรมิฯ ปริภุญฺชิตุนฺติ อุจฺฉุรสํ ปริภุญฺชิตุํ, อุจฺฉุํ ขาทิตุนฺติ อตฺโถฯ ฉินฺนถาโมติ ฉินฺนสโห อุปจฺฉินฺนถาโม, ปริกฺขีณพโลติ อตฺโถฯ กปโณติ ทีโนฯ ลาลปามีติ ทุกฺเขน อฏฺฏิโต อติวิย วิลปามิฯ

[739] วิฆาโตติ วิฆาตวา, วิหตพโล วาฯ ปริปตามิ ฉมายนฺติ ฐาตุํ อสกฺโกนฺโต ภูมิยํ ปปตามิฯ ปริวตฺตามีติ ปริพฺภมามิฯ วาริจโรวาติ มจฺโฉ วิยฯ ฆมฺเมติ ฆมฺมสนฺตตฺเต ถเลฯ

[740-4] สนฺตสฺสิโตติ โอฏฺฐกณฺฐตาลูนํ โสสปฺปตฺติยา สุฏฺฐุ ตสิโตฯ สาตสุขนฺติ สาตภูตํ สุขํฯ น วินฺเทติ น ลภามิฯ

ตนฺติ ตุวํฯ วิชานาติ วิชานาหิฯ ปยาโตติ คนฺตุํ อารทฺโธฯ อนฺวคจฺฉีติ อนุพนฺธิฯ ปจฺจาสนฺโตติ ปจฺจาสีสมาโนฯ ตสฺเสตํ กมฺมสฺสาติ เอตฺถ เอตนฺติ นิปาตมตฺตํ, ตสฺส กมฺมสฺสาติ อตฺโถฯ ปิฏฺฐิโต คณฺเหยฺยาสีติ อตฺตโน ปิฏฺฐิปสฺเสเนว อุจฺฉุํ คณฺเหยฺยาสิฯ ปโมทิโตติ ปมุทิโตฯ

[745] คเหตฺวาน ตํ ขาทิ ยาวทตฺถนฺติ เถเรน อาณตฺตินิยาเมน อุจฺฉุํ คเหตฺวา ยถารุจิ ขาทิตฺวา มหนฺตํ อุจฺฉุกลาปํ คเหตฺวา เถรสฺส อุปเนสิ, เถโร ตํ อนุคฺคณฺหนฺโต เตเนว ตํ อุจฺฉุกลาปํ คาหาเปตฺวา เวฬุวนํ คนฺตฺวา ภควโต อทาสิ, ภควา ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธิํ ตํ ปริภุญฺชิตฺวา อนุโมทนํ อกาสิ, เปโต ปสนฺนจิตฺโต วนฺทิตฺวา คโต, ตโต ปฏฺฐาย ยถาสุขํ อุจฺฉุํ ปริภุญฺชิฯ

โส อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา ตาวติํเสสุ อุปฺปชฺชิฯ สา ปเนสา เปตสฺส ปวตฺติ มนุสฺสโลเก ปากฏา อโหสิฯ อถ มนุสฺสา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปวตฺติํ ปุจฺฉิํสุฯ สตฺถา เตสํ ตมตฺถํ วิตฺถารโต กเถตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, ตํ สุตฺวา มนุสฺสา มจฺเฉรมลโต ปฏิวิรตา อเหสุนฺติฯ

อุจฺฉุเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กุมารเปตวตฺถุวณฺณนา

สาวตฺถิ นาม นครนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ทฺเว เปเต อารพฺภ กเถสิฯ สาวตฺถิยํ กิร โกสลรญฺโญ ทฺเว ปุตฺตา ปาสาทิกา ปฐมวเย ฐิตา โยพฺพนมทมตฺตา ปรทารกมฺมํ กตฺวา กาลํ กตฺวา ปริขาปิฏฺเฐ เปตา หุตฺวา นิพฺพตฺติํสุฯ เต รตฺติยํ เภรเวน สทฺเทน ปริเทวิํสุฯ มนุสฺสา ตํ สุตฺวา ภีตตสิตา ‘‘เอวํ กเต อิทํ อวมงฺคลํ วูปสมฺมตี’’ติ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสุํฯ ภควา ‘‘อุปาสกา ตสฺส สทฺทสฺส สวเนน ตุมฺหากํ น โกจิ อนฺตราโย’’ติ วตฺวา ตสฺส การณํ อาจิกฺขิตฺวา เตสํ ธมฺมํ เทเสตุํ –

[746]