7. มิคลุทฺทกเปตวตฺถุวณฺณนา

นรนาริปุรกฺขโต ยุวาติ อิทํ ภควติ เวฬุวเน วิหรนฺเต มิคลุทฺทกเปตํ อารพฺภ วุตฺตํฯ ราชคเห กิร อญฺญตโร ลุทฺทโก รตฺตินฺทิวํ มิเค วธิตฺวา ชีวิกํ กปฺเปสิฯ ตสฺเสโก อุปาสโก มิตฺโต อโหสิ, โส ตํ สพฺพกาลํ ปาปโต นิวตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต ‘‘เอหิ, สมฺม, รตฺติยํ ปาณาติปาตา วิรมาหี’’ติ รตฺติยํ ปุญฺเญ สมาทเปสิฯ โส รตฺติยํ วิรมิตฺวา ทิวา เอว ปาณาติปาตํ กโรติฯ

โส อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา ราชคหสมีเป เวมานิกเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต, ทิวสภาคํ มหาทุกฺขํ อนุภวิตฺวา รตฺติยํ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตา สมงฺคีภูโต ปริจาเรสิฯ ตํ ทิสฺวา อายสฺมา นารโท –

[478]

‘‘นรนาริปุรกฺขโต ยุวา, รชนีเยหิ กามคุเณหิ โสภสิ;

ทิวสํ อนุโภสิ การณํ, กิมกาสิ ปุริมาย ชาติยา’’ติฯ –

อิมาย คาถาย ปฏิปุจฺฉิฯ ตตฺถ นรนาริปุรกฺขโตติ ปริจารกภูเตหิ เทวปุตฺเตหิ เทวธีตาหิ จ ปุรกฺขโต ปยิรุปาสิโตฯ ยุวาติ ตรุโณฯ รชนีเยหีติ กมนีเยหิ ราคุปฺปตฺติเหตุภูเตหิฯ กามคุเณหีติ กามโกฏฺฐาเสหิฯ โสภสีติ สมงฺคิภาเวน วิโรจสิ รตฺติยนฺติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘ทิวสํ อนุโภสิ การณ’’นฺติ, ทิวสภาเค ปน นานปฺปการํ การณํ ฆาตนํ ปจฺจนุภวสิฯ รชนีติ วา รตฺตีสุฯ เยหีติ นิปาตมตฺตํฯ กิมกาสิ ปุริมาย ชาติยาติ เอวํ สุขทุกฺขสํวตฺตนิยํ กิํ นาม กมฺมํ อิโต ปุริมาย ชาติยา ตฺวํ อกตฺถ, ตํ กเถหีติ อตฺโถ ฯ

ตํ สุตฺวา เปโต เถรสฺส อตฺตนา กตกมฺมํ อาจิกฺขนฺโต –

[479]

‘‘อหํ ราชคเห รมฺเม, รมณีเย คิริพฺพเช;

มิคลุทฺโท ปุเร อาสิํ, โลหิตปาณิ ทารุโณฯ

[480]

‘‘อวิโรธกเรสุ ปาณิสุ, ปุถุสตฺเตสุ ปทุฏฺฐมานโส;

วิจริํ อติทารุโณ สทา, ปรหิํสาย รโต อสญฺญโตฯ

[481]

‘‘ตสฺส เม สหาโย สุหทโย, สทฺโธ อาสิ อุปาสโก;

โสปิ มํ อนุกมฺปนฺโต, นิวาเรสิ ปุนปฺปุนํฯ

[482]

‘‘‘มากาสิ ปาปกํ กมฺมํ, มา ตาต ทุคฺคติํ อคา;

สเจ อิจฺฉสิ เปจฺจ สุขํ, วิรม ปาณวธา อสํยมาฯ

[483]

‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, สุขกามสฺส หิตานุกมฺปิโน;

นากาสิํ สกลานุสาสนิํ, จิรปาปาภิรโต อพุทฺธิมาฯ

[484]

‘‘โส มํ ปุน ภูริสุเมธโส, อนุกมฺปาย สํยเม นิเวสยิ;

สเจ ทิวา หนสิ ปาณิโน, อถ เต รตฺติํ ภวตุ สํยโมฯ

[485]

‘‘สฺวาหํ ทิวา หนิตฺวา ปาณิโน, วิรโต รตฺติมโหสิ สญฺญโต;

รตฺตาหํ ปริจาเรมิ, ทิวา ขชฺชามิ ทุคฺคโตฯ

[486]

‘‘ตสฺส กมฺมสฺส กุสลสฺส, อนุโภมิ รตฺติํ อมานุสิํ;

ทิวา ปฏิหตาว กุกฺกุรา, อุปธาวนฺติ สมนฺตา ขาทิตุํฯ

[487]

‘‘เย จ เต สตตานุโยคิโน, ธุวํ ปยุตฺตา สุคตสฺส สาสเน;

มญฺญามิ เต อมตเมว เกวลํ, อธิคจฺฉนฺติ ปทํ อสงฺขต’’นฺติฯ –

อิมา คาถา อภาสิฯ

[479-80] ตตฺถ ลุทฺโทติ ทารุโณฯ โลหิตปาณีติ อภิณฺหํ ปาณฆาเตน โลหิตมกฺขิตปาณีฯ ทารุโณติ ขโร, สตฺตานํ หิํสนโกติ อตฺโถฯ อวิโรธกเรสูติ เกนจิ วิโรธํ อกโรนฺเตสุ มิคสกุณาทีสุฯ

[482-83] อสํยมาติ อสํวรา ทุสฺสีลฺยาฯ สกลานุสาสนินฺติ สพฺพํ อนุสาสนิํ, สพฺพกาลํ ปาณาติปาตโต ปฏิวิรตินฺติ อตฺโถฯ จิรปาปาภิรโตติ จิรกาลํ ปาเป อภิรโตฯ

[484] สํยเมติ สุจริเตฯ นิเวสยีหิ นิเวเสสิฯ สเจ ทิวา หนสิ ปาณิโน, อถ เต รตฺติํ ภวตุ สํยโมติ นิเวสิตาการทสฺสนํฯ โส กิร สลฺลปาสสชฺชนาทินา รตฺติยมฺปิ ปาณวธํ อนุยุตฺโต อโหสิฯ

[485] ทิวา ขชฺชามิ ทุคฺคโตติ อิทานิ ทุคฺคติํ คโต มหาทุกฺขปฺปตฺโต ทิวสภาเค ขาทิยามิฯ ตสฺส กิร ทิวา สุนเขหิ มิคานํ ขาทาปิตตฺตา กมฺมสริกฺขกํ ผลํ โหติ, ทิวสภาเค มหนฺตา สุนขา อุปธาวิตฺวา อฏฺฐิสงฺฆาตมตฺตาวเสสํ สรีรํ กโรนฺติฯ รตฺติยา ปน อุปคตาย ตํ ปากติกเมว โหติ, ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวติฯ เตน วุตฺตํ –

[486]

‘‘ตสฺส กมฺมสฺส กุสลสฺส, อนุโภมิ รตฺติํ อมานุสิํ;

ทิวา ปฏิหตาว กุกฺกุรา, อุปธาวนฺติ สมนฺตา ขาทิตุ’’นฺติฯ

ตตฺถ ปฏิหตาติ ปฏิหตจิตฺตา พทฺธาฆาตา วิย หุตฺวาฯ สมนฺตา ขาทิตุนฺติ มม สรีรํ สมนฺตโต ขาทิตุํ อุปธาวนฺติฯ อิทญฺจ เนสํ อติวิย อตฺตโน ภยาวหํ อุปคมนกาลํ คเหตฺวา วุตฺตํฯ เต ปน อุปธาวิตฺวา อฏฺฐิมตฺตาวเสสํ สรีรํ กตฺวา คจฺฉนฺติฯ

[487] เย จ เต สตตานุโยคิโนติ โอสานคาถาย อยํ สงฺเขปตฺโถ – อหมฺปิ นาม รตฺติยํ ปาณวธมตฺตโต วิรโต เอวรูปํ สมฺปตฺติํ อนุภวามิฯ เย ปน เต ปุริสา สุคตสฺส พุทฺธสฺส ภควโต สาสเน อธิสีลาทิเก ธุวํ ปยุตฺตา ทฬฺหํ ปยุตฺตา สตตํ สพฺพกาลํ อนุโยควนฺตา, เต ปุญฺญวนฺโต เกวลํ โลกิยสุเขน อสมฺมิสฺสํ ‘‘อสงฺขตํ ปท’’นฺติ ลทฺธนามํ อมตเมว อธิคจฺฉนฺติ มญฺเญ, นตฺถิ เตสํ ตทธิคเม โกจิ วิพนฺโธติฯ

เอวํ เตน เปเตน วุตฺเต เถโร ตํ ปวตฺติํ สตฺถุ อาโรเจสิฯ สตฺถา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ สพฺพมฺปิ วุตฺตนยเมวฯ

มิคลุทฺทกเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ทุติยมิคลุทฺทกเปตวตฺถุวณฺณนา

กูฏาคาเร จ ปาสาเทติ อิทํ ภควติ เวฬุวเน วิหรนฺเต อปรํ มิคลุทฺทกเปตํ อารพฺภ วุตฺตํฯ ราชคเห กิร อญฺญตโร มาควิโก มาณโว วิภวสมฺปนฺโนปิ สมาโน โภคสุขํ ปหาย รตฺตินฺทิวํ มิเค หนนฺโต วิจรติฯ ตสฺส สหายภูโต เอโก อุปาสโก อนุทฺทยํ ปฏิจฺจ – ‘‘สาธุ, สมฺม, ปาณาติปาตโต วิรมาหิ, มา เต อโหสิ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขายา’’ติ โอวาทํ อทาสิฯ โส ตํ อนาทิยิฯ อถ โส อุปาสโก อญฺญตรํ อตฺตโน มโนภาวนียํ ขีณาสวตฺเถรํ ยาจิ – ‘‘สาธุ, ภนฺเต, อสุกปุริสสฺส ตถา ธมฺมํ เทเสถ, ยถา โส ปาณาติปาตโต วิรเมยฺยา’’ติฯ

อเถกทิวสํ โส เถโร ราชคเห ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺส เคหทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ ตํ ทิสฺวา โส มาควิโก สญฺชาตพหุมาโน ปจฺจุคฺคนฺตฺวา เคหํ ปเวเสตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิฯ นิสีทิ เถโร ปญฺญตฺเต อาสเน, โสปิ เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา นิสีทิฯ ตสฺส เถโร ปาณาติปาเต อาทีนวํ, ตโต วิรติยา อานิสํสญฺจ ปกาเสสิฯ โส ตํ สุตฺวาปิ ตโต วิรมิตุํ น อิจฺฉิฯ อถ นํ เถโร อาห – ‘‘สเจ, ตฺวํ อาวุโส, สพฺเพน สพฺพํ วิรมิตุํ น สกฺโกสิ, รตฺติมฺปิ ตาว วิรมสฺสู’’ติ, โส ‘‘สาธุ, ภนฺเต, วิรมามิ รตฺติ’’นฺติ ตโต วิรมิฯ เสสํ อนนฺตรวตฺถุสทิสํฯ คาถาสุ ปน –

[488]