[462] ตสฺส วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยนฺติ ตํ มยา เหฏฺฐา วุตฺตปฺปการํ อตฺตโน จิตฺตสฺส ปสาทนํ ทานญฺจ อิมสฺส ปุคฺคลสฺส วตํ ตํ พฺรหฺมจริยญฺจ, อญฺญํ กิญฺจิ นตฺถีติ อตฺโถฯ

[463] ฐตฺวานาติ ยาว อายุปริโยสานา อิเธว มนุสฺสโลเก ฐตฺวาฯ อภิสมฺปรายนฺติ ปุนพฺภเวฯ สหพฺยตํ คจฺฉติ วาสวสฺสาติ สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส ปุตฺตภาเวน สหภาวํ คมิสฺสติฯ อนาคตตฺเถ หิ อิทํ ปจฺจุปฺปนฺนกาลวจนํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

กุมารเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เสริณีเปติวตฺถุวณฺณนา

นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสีติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเต เสริณีเปติํ อารพฺภ วุตฺตํฯ กุรุรฏฺเฐ กิร หตฺถินิปุเร เสริณี นาม เอกา รูปูปชีวินี อโหสิฯ ตตฺถ จ อุโปสถกรณตฺถาย ตโต ตโต ภิกฺขู สนฺนิปติํสุฯ ปุน มหาภิกฺขุสนฺนิปาโต อโหสิฯ ตํ ทิสฺวา มนุสฺสา ติลตณฺฑุลาทิํ สปฺปินวนีตมธุอาทิญฺจ พหุํ ทานูปกรณํ สชฺเชตฺวา มหาทานํ ปวตฺเตสุํฯ เตน จ สมเยน สา คณิกา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิตจิตฺตา เตหิ มนุสฺเสหิ ‘‘เอหิ ตาว อิทํ ทานํ อนุโมทาหี’’ติ อุสฺสาหิตาปิ ‘‘กิํ เตน มุณฺฑกานํ สมณานํ ทินฺเนนา’’ติ อปฺปสาทเมว เนสํ สมฺปเวเทสิ, กุโต อปฺปมตฺตกสฺส ปริจฺจาโคฯ

สา อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา อญฺญตรสฺส ปจฺจนฺตนครสฺส ปริขาปิฏฺเฐ เปตี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อถ หตฺถินิปุรวาสี อญฺญตโร อุปาสโก วณิชฺชาย ตํ นครํ คนฺตฺวา รตฺติยา ปจฺจูสสมเย ปริขาปิฏฺฐํ คโต ตาทิเสน ปโยชเนนฯ สา ตตฺถ ตํ ทิสฺวา สญฺชานิตฺวา นคฺคา อฏฺฐิตฺตจมตฺตาวเสสสรีรา อติวิย พีภจฺฉทสฺสนา อวิทูเร ฐตฺวา อตฺตานํ ทสฺเสสิฯ โส ตํ ทิสฺวา –

[464]

‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, กิสา ธมนิสนฺถตา;

อุปฺผาสุลิเก กิสิเก, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสี’’ติฯ –

คาถาย ปุจฺฉิฯ สาปิสฺส –

[465]

‘‘อหํ ภทนฺเต เปตีมฺหิ, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ –

คาถาย อตฺตานํ ปกาเสสิฯ ปุน เตน –

[466]

‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฏํ กตํ;

กิสฺสกมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ –

คาถาย กตกมฺมํ ปุจฺฉิตา –

[467]

‘‘อนาวเฏสุ ติตฺเถสุ, วิจินิํ อฑฺฒมาสกํ;

สนฺเตสุ เทยฺยธมฺเมสุ, ทีปํ นากาสิมตฺตโนฯ

[468]

‘‘นทิํ อุเปมิ ตสิตา, ริตฺตกา ปริวตฺตติ;

ฉายํ อุเปมิ อุณฺเหสุ, อาตโป ปริวตฺตติฯ

[469]

‘‘อคฺคิวณฺโณ จ เม วาโต, ฑหนฺโต อุปวายติ;

เอตญฺจ ภนฺเต อรหามิ, อญฺญญฺจ ปาปกํ ตโตฯ

[470]

‘‘คนฺตฺวาน หตฺถินิํ ปุรํ, วชฺเชสิ มยฺห มาตรํ;

‘ธีตา จ เต มยา ทิฏฺฐา, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’ฯ

[471]

‘‘อตฺถิ เม เอตฺถ นิกฺขิตฺตํ, อนกฺขาตญฺจ ตํ มยา;

จตฺตาริ สตสหสฺสานิ, ปลฺลงฺกสฺส จ เหฏฺฐโตฯ

[472]

‘‘ตโต เม ทานํ ททตุ, ตสฺสา จ โหตุ ชีวิกา;

ทานํ ทตฺวา จ เม มาตา, ทกฺขิณํ อนุทิจฺฉตุ;

ตทาหํ สุขิตา เหสฺสํ, สพฺพกามสมิทฺธินี’’ติฯ –

อิมาหิ ฉหิ คาถาหิ อตฺตนา กตกมฺมญฺเจว ปุน เตน อตฺตโน กาตพฺพํ อตฺถญฺจ อาจิกฺขิฯ

[467] ตตฺถ อนาวเฏสุ ติตฺเถสูติ เกนจิ อนิวาริเตสุ นทีตฬากาทีนํ ติตฺถปเทเสสุ, ยตฺถ มนุสฺสา นฺหายนฺติ, อุทกกิจฺจํ กโรนฺติ, ตาทิเสสุ ฐาเนสุฯ วิจินิํ อฑฺฒมาสกนฺติ ‘‘มนุสฺเสหิ ฐเปตฺวา วิสฺสริตํ อปินาเมตฺถ กิญฺจิ ลเภยฺย’’นฺติ โลภาภิภูตา อฑฺฒมาสกมตฺตมฺปิ วิจินิํ คเวสิํฯ อถ วา อนาวเฏสุ ติตฺเถสูติ อุปสงฺกมเนน เกนจิ อนิวาริเตสุ สตฺตานํ ปโยคาสยสุทฺธิยา การณภาเวน ติตฺถภูเตสุ สมณพฺราหฺมเณสุ วิชฺชมาเนสุฯ วิจินิํ อฑฺฒมาสกนฺติ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิตจิตฺตา กสฺสจิ กิญฺจิ อเทนฺตี อฑฺฒมาสกมฺปิ วิเสเสน จินิํ, น สญฺจินิํ ปุญฺญํฯ เตนาห ‘‘สนฺเตสุ เทยฺยธมฺเมสุ, ทีปํ นากาสิมตฺตโน’’ติฯ

[468] ตสิตาติ ปิปาสิตาฯ ริตฺตกาติ กากเปยฺยา สนฺทมานาปิ นที มม ปาปกมฺเมน อุทเกน ริตฺตา ตุจฺฉา วาลิกมตฺตา หุตฺวา ปริวตฺตติฯ อุณฺเหสูติ อุณฺหสมเยสุฯ อาตโป ปริวตฺตตีติ ฉายาฏฺฐานํ มยิ อุปคตาย อาตโป สมฺปชฺชติฯ

[469-70] อคฺคิวณฺโณติ สมฺผสฺเสน อคฺคิสทิโสฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ฑหนฺโต อุปวายตี’’ติฯ เอตญฺจ, ภนฺเต, อรหามีติ, ภนฺเตติ ตํ อุปาสกํ ครุกาเรน วทติฯ ภนฺเต, เอตญฺจ ยถาวุตฺตํ ปิปาสาทิทุกฺขํ, อญฺญญฺจ ตโต ปาปกํ ทารุณํ ทุกฺขํ อนุภวิตุํ อรหามิ ตชฺชสฺส ปาปสฺส กตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ วชฺเชสีติ วเทยฺยาสิฯ

[471-72] เอตฺถ นิกฺขิตฺตํ, อนกฺขาตนฺติ ‘‘เอตฺตกํ เอตฺถ นิกฺขิตฺต’’นฺติ อนาจิกฺขิตํฯ อิทานิ ตสฺส ปริมาณํ ฐปิตฏฺฐานญฺจ ทสฺเสนฺตี ‘‘จตฺตาริ สตสหสฺสานิ, ปลฺลงฺกสฺส จ เหฏฺฐโต’’ติ อาหฯ ตตฺถ ปลฺลงฺกสฺสาติ ปุพฺเพ อตฺตโน สยนปลฺลงฺกสฺสฯ ตโตติ นิหิตธนโต เอกเทสํ คเหตฺวา มมํ อุทฺทิสฺส ทานํ เทตุฯ ตสฺสาติ มยฺหํ มาตุยาฯ

เอวํ ตาย เปติยา วุตฺเต โส อุปาสโก ตสฺสา วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตตฺถ อตฺตโน กรณียํ ตีเรตฺวา หตฺถินิปุรํ คนฺตฺวา ตสฺสา มาตุยา ตมตฺถํ อาโรเจสิฯ ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ –

[473]

สาธูติ โส ปฏิสฺสุตฺวา, คนฺตฺวาน หตฺถินิํ ปุรํ;

อโวจ ตสฺสา มาตรํ –

‘‘ธีตา จ เต มยา ทิฏฺฐา, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ

[474]

‘‘สา มํ ตตฺถ สมาทเปสิ, วชฺเชสิ มยฺห มาตรํ;

‘ธีตา จ เต มยา ทิฏฺฐา, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;

ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ

[475]

‘‘‘อตฺถิ จ เม เอตฺถ นิกฺขิตฺตํ, อนกฺขาตญฺจ ตํ มยา;

จตฺตาริ สตสหสฺสานิ, ปลฺลงฺกสฺส จ เหฏฺฐโตฯ

[476]

‘‘‘ตโต เม ทานํ ททตุ, ตสฺสา จ โหตุ ชีวิกา;

ทานํ ทตฺวา จ เม มาตา, ทกฺขิณํ อนุทิจฺฉตุ;

ตทาหํ สุขิตา เหสฺสํ, สพฺพกามสมิทฺธินี’ฯ

[477]

‘‘ตโต หิ สา ทานมทา, ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสี;

เปตี จ สุขิตา อาสิ, ตสฺสา จาสิ สุชีวิกา’’ติฯ –

สงฺคีติการา อาหํสุฯ ตา สุวิญฺเญยฺยาวฯ

ตํ สุตฺวา ตสฺสา มาตา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา ตสฺสา อาทิสิฯ เตน สา ปฏิลทฺธูปกรณสมฺปตฺติยํ ฐิตา มาตุ อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา ตํ การณํ อาจิกฺขิ, มาตา ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ, ภิกฺขู ตํ ปวตฺติํ ภควโต อาโรเจสุํฯ ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสสิฯ สา เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

เสริณีเปติวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. มิคลุทฺทกเปตวตฺถุวณฺณนา

นรนาริปุรกฺขโต ยุวาติ อิทํ ภควติ เวฬุวเน วิหรนฺเต มิคลุทฺทกเปตํ อารพฺภ วุตฺตํฯ ราชคเห กิร อญฺญตโร ลุทฺทโก รตฺตินฺทิวํ มิเค วธิตฺวา ชีวิกํ กปฺเปสิฯ ตสฺเสโก อุปาสโก มิตฺโต อโหสิ, โส ตํ สพฺพกาลํ ปาปโต นิวตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต ‘‘เอหิ, สมฺม, รตฺติยํ ปาณาติปาตา วิรมาหี’’ติ รตฺติยํ ปุญฺเญ สมาทเปสิฯ โส รตฺติยํ วิรมิตฺวา ทิวา เอว ปาณาติปาตํ กโรติฯ

โส อปเรน สมเยน กาลํ กตฺวา ราชคหสมีเป เวมานิกเปโต หุตฺวา นิพฺพตฺโต, ทิวสภาคํ มหาทุกฺขํ อนุภวิตฺวา รตฺติยํ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตา สมงฺคีภูโต ปริจาเรสิฯ ตํ ทิสฺวา อายสฺมา นารโท –

[478]

‘‘นรนาริปุรกฺขโต ยุวา, รชนีเยหิ กามคุเณหิ โสภสิ;

ทิวสํ อนุโภสิ การณํ, กิมกาสิ ปุริมาย ชาติยา’’ติฯ –

อิมาย คาถาย ปฏิปุจฺฉิฯ ตตฺถ นรนาริปุรกฺขโตติ ปริจารกภูเตหิ เทวปุตฺเตหิ เทวธีตาหิ จ ปุรกฺขโต ปยิรุปาสิโตฯ ยุวาติ ตรุโณฯ รชนีเยหีติ กมนีเยหิ ราคุปฺปตฺติเหตุภูเตหิฯ กามคุเณหีติ กามโกฏฺฐาเสหิฯ โสภสีติ สมงฺคิภาเวน วิโรจสิ รตฺติยนฺติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘ทิวสํ อนุโภสิ การณ’’นฺติ, ทิวสภาเค ปน นานปฺปการํ การณํ ฆาตนํ ปจฺจนุภวสิฯ รชนีติ วา รตฺตีสุฯ เยหีติ นิปาตมตฺตํฯ กิมกาสิ ปุริมาย ชาติยาติ เอวํ สุขทุกฺขสํวตฺตนิยํ กิํ นาม กมฺมํ อิโต ปุริมาย ชาติยา ตฺวํ อกตฺถ, ตํ กเถหีติ อตฺโถ ฯ

ตํ สุตฺวา เปโต เถรสฺส อตฺตนา กตกมฺมํ อาจิกฺขนฺโต –

[479]

‘‘อหํ ราชคเห รมฺเม, รมณีเย คิริพฺพเช;

มิคลุทฺโท ปุเร อาสิํ, โลหิตปาณิ ทารุโณฯ

[480]