ปสนฺโน อาสนํ ทชฺชาติ กมฺมผลสทฺธาย รตนตฺตยสทฺธาย จ ปสนฺนมานโส หุตฺวา ยทิ อาสนมตฺตมฺปิ ทเทยฺยฯ เอวํ นนฺเท ยถา อหนฺติ ยถา อหํ เตน อาสนทาเนน เอตรหิ นนฺทามิ โมทามิ, เอวเมว อญฺโญปิ นนฺเทยฺย โมเทยฺยฯ
[42] ตสฺมาติ เตน การเณนฯ หิ-สทฺโท นิปาตมตฺตํฯ อตฺตกาเมนาติ อตฺตโน หิตกาเมนฯ โย หิ อตฺตโน หิตาวหํ กมฺมํ กโรติ, น อหิตาวหํ, โส อตฺตกาโมฯ มหตฺตนฺติ วิปากมหตฺตํฯ สรีรนฺติมธารินนฺติ อนฺติมํ เทหํ ธาเรนฺตานํ, ขีณาสวานนฺติ อตฺโถฯ อยญฺเหตฺถ อตฺโถ – ยสฺมา อรหตํ อาสนทาเนน อหํ เอวํ ทิพฺพสมฺปตฺติยา โมทามิ, ตสฺมา อญฺเญนาปิ อตฺตโน อภิวุทฺธิํ ปตฺถยมาเนน อนฺติมสมุสฺสเย ฐิตานํ อาสนํ ทาตพฺพํ, นตฺถิ ตาทิสํ ปุญฺญนฺติ ทสฺเสติฯ เตสํ วุตฺตสทิสเมวาติฯ
กุญฺชรวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
6. ปฐมนาวาวิมานวณฺณนา
สุวณฺณจฺฉทนํ นาวนฺติ นาวาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควติ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต โสฬสมตฺตา ภิกฺขู อญฺญตรสฺมิํ คามกาวาเส วสิตฺวา วุตฺถวสฺสา ‘‘ภควนฺตํ ปสฺสิสฺสาม, ธมฺมญฺจ สุณิสฺสามา’’ติ สาวตฺถิํ อุทฺทิสฺส คิมฺหสมเย อทฺธานมคฺคํ ปฏิปนฺนา, อนฺตรามคฺเค จ นิรุทโก กนฺตาโร, เต จ ตตฺถ ฆมฺมาภิตตฺตา กิลนฺตา ตสิตา ปานียํ อลภมานา อญฺญตรสฺส คามสฺส อวิทูเรน คจฺฉนฺติฯ ตตฺถ อญฺญตรา อิตฺถี อุทกภาชนํ คเหตฺวา อุทกตฺถาย อุทปานาภิมุขี คจฺฉติฯ อถ เต ภิกฺขู ตํ ทิสฺวา ‘‘ยตฺถายํ อิตฺถี คจฺฉติ, ตตฺถ คเต ปานียํ ลทฺธุํ สกฺกา’’ติ ปิปาสาปเรตา ตํทิสาภิมุขา คนฺตฺวา อุทปานํ ทิสฺวา ตสฺสา อวิทูเร อฏฺฐํสุฯ สา อิตฺถี ตโต อุทกํ คเหตฺวา นิวตฺติตุกามา เต ภิกฺขู ทิสฺวา ‘‘อิเม อยฺยา อุทเกน อตฺถิกา ปิปาสิตา’’ติ ญตฺวา ครุจิตฺตีการํ อุปฏฺฐเปตฺวา อุทเกน นิมนฺเตสิฯ เต ปตฺตถวิกโต ปริสฺสาวนํ นีหริตฺวา ปริสฺสาเวตฺวา ยาวทตฺถํ ปานียํ ปิวิตฺวา หตฺถปาเท สีตเล กตฺวา ตสฺสา อิตฺถิยา ปานียทาเน อนุโมทนํ วตฺวา อคมํสุฯ
สา ตํ ปุญฺญํ หทเย ฐเปตฺวา อนฺตรนฺตรา อนุสฺสรนฺตี อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา ปุญฺญานุภาเวน กปฺปรุกฺโขปโสภิตํ มหนฺตํ วิมานํ อุปฺปชฺชิฯ ตํ วิมานํ ปริกฺขิปิตฺวา มุตฺตชาลรชตวิภูสิตา วิย สิกตาวกิณฺณปณฺฑรปุลินตฏา มณิกฺขนฺธนิมฺมลสลิลวาหินี สริตาฯ ตสฺสา อุโภสุ ตีเรสุ อุยฺยานวิมานทฺวาเร จ มหตี โปกฺขรณี ปญฺจวณฺณปทุมสณฺฑมณฺฑิตา สห สุวณฺณนาวาย นิพฺพตฺติฯ สา ตตฺถ ทิพฺพสมฺปตฺติํ อนุภวนฺตี นาวาย กีฬนฺตี ลฬนฺตี วิจรติฯ อเถกทิวสํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เทวจาริกํ จรนฺโต ตํ เทวธีตรํ นาวาย กีฬนฺติํ ทิสฺวา ตาย กตปุญฺญกมฺมํ ปุจฺฉนฺโต –
[43]
‘‘สุวณฺณจฺฉทนํ นาวํ, นาริ อารุยฺห ติฏฺฐสิ;
โอคาหสิ โปกฺขรณิํ, ปทฺมํ ฉินฺทสิ ปาณินาฯ
[44]
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ
[45]
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว,
มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา,
วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ – อาห;
ตโต เถเรน ปุฏฺฐาย เทวตาย วิสฺสชฺชิตาการํ ทสฺเสตุํ สงฺคีติกาเรหิ –
[46]
‘‘สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปญฺหํ ปุฏฺฐา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ –
อยํ คาถา วุตฺตาฯ
[47]
‘‘อหํ มนุสฺเสสุ มนุสฺสภูตา, ปุริมาย ชาติยา มนุสฺสโลเก;
ทิสฺวาน ภิกฺขู ตสิเต กิลนฺเต, อุฏฺฐาย ปาตุํ อุทกํ อทาสิํฯ
[48]
‘‘โย เว กิลนฺตาน ปิปาสิตานํ, อุฏฺฐาย ปาตุํ อุทกํ ททาติ;
สีโตทกา ตสฺส ภวนฺติ นชฺโช, ปหูตมลฺยา พหุปุณฺฑรีกาฯ
[49]
‘‘ตํ อาปคา อนุปริยนฺติ สพฺพทา, สีโตทกา วาลุกสนฺถตา นที;
อมฺพา จ สาลา ติลกา จ ชมฺพุโย, อุทฺทาลกา ปาฏลิโย จ ผุลฺลาฯ
[50]
‘‘ตํภูมิภาเคหิ อุเปตรูปํ, วิมานเสฏฺฐํ ภุส โสภมานํ;
ตสฺสีธ กมฺมสฺส อยํ วิปาโก, เอตาทิสํ ปุญฺญกตา ลภนฺติฯ
[51]
‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ
[52]
‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูตา ยมกาสิ ปุญฺญํ;
เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ –
อยํ เทวตาย วิสฺสชฺชิตากาโรฯ
[43] ตตฺถ สุวณฺณจฺฉทนนฺติ วิจิตฺตภิตฺติวิรจเนหิ รตฺตสุวณฺณมเยหิ อุโภหิ ปสฺเสหิ ปฏิจฺฉาทิตพฺภนฺตรตาย เจว นานารตนสมุชฺชลิเตน กนกมยาลงฺกาเรน อุปริ ฉาทิตตาย จ สุวณฺณจฺฉทนํฯ นาวนฺติ โปตํฯ โส หิ โอรโต ปารํ ปวติ คจฺฉตีติ โปโต, สตฺเต เนตีติ นาวาติ จ วุจฺจติฯ นารีติ ตสฺสา เทวธีตาย อาลปนํฯ นรติ เนตีติ นโร, ปุริโสฯ
ยถา หิ ปฐมปกติภูโต สตฺโต อิตราย ปกติยา เสฏฺฐตฺเถน ปุริ เสตีติ ‘‘ปุริโส’’ติ วุจฺจติ, เอวํ นยนฏฺเฐน ‘‘นโร’’ติฯ ปุตฺตภาตุภูโตปิ หิ ปุคฺคโล มาตุเชฏฺฐภคินีนํ ปิตุฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, ปเคว ภตฺตุภูโตฯ นรสฺส เอสาติ นารี, อยญฺจ สมญฺญา มนุสฺสิตฺถีสุ ปวตฺตา รุฬฺหิวเสน อิตราสุปิ ตถา วุจฺจติฯ โอคาหสิ โปกฺขรณินฺติ สติปิ รตฺตุปฺปลนีลุปฺปลาทิเก พหุวิเธ รตนมเย ชลชกุสุเม โปกฺขรสงฺขาตานํ ทิพฺพปทุมานํ ตตฺถ เยภุยฺเยน อตฺถิตาย ‘‘โปกฺขรณี’’ติ ลทฺธนามํ ทิพฺพสรํ ชลวิหารรติยา อนุปวิสสิ ฯ ปทฺมํ ฉินฺทสิ ปาณินาติ รชตมยนาฬํ ปทุมราครตนมยปตฺตสงฺฆาตํ กนกมยกณฺณิกากิญฺชกฺขเกสรํ ทิพฺพกมลํ ลีลารวินฺทํ กตฺตุกามตาย ตว หตฺเถน ภญฺชสิฯ
[47] ตสิเตติ ปิปาสิเตฯ กิลนฺเตติ ตาย ปิปาสาย อทฺธานปริสฺสเมน จ กิลนฺตกาเยฯ อุฏฺฐายาติ อุฏฺฐานวีริยํ กตฺวา, อาลสิยํ อนาปชฺชิตฺวาติ อตฺโถฯ
[48] โย เวติอาทินา ยถา อหํ, เอวํ อญฺเญปิ อายตนคเตน อุทกทานปุญฺเญน เอตาทิสํ ผลํ ปฏิลภนฺตีติ ทิฏฺเฐน อทิฏฺฐสฺส อนุมานวิธิํ ทสฺเสนฺตี เถเรน ปุฏฺฐมตฺถํ สาธารณโต วิสฺสชฺเชติฯ ตตฺถ ตสฺสาติ ตนฺติ จ ยถาวุตฺตปุญฺญการินํ ปจฺจามสติฯ
[49] อนุปริยนฺตีติ อนุรูปวเสน ปริกฺขิปนฺติฯ ตสฺส วสนฏฺฐานปริกฺขิปเนน โสปิ ปริกฺขิตฺโต นาม โหติฯ ติลกาติ พนฺธุชีวกปุปฺผสทิสปุปฺผา เอกา รุกฺขชาติฯ อุทฺทาลกาติ วาตฆาตกา, เย ‘‘ราชรุกฺขา’’ติปิ วุจฺจนฺติฯ
[50] ตํภูมิภาเคหีติ ตาทิเสหิ ภูมิภาเคหิ, ยถาวุตฺตโปกฺขรณีนทีอุยฺยานวนฺเตหิ ภูมิปเทเสหีติ อตฺโถฯ อุเปตรูปนฺติ ปาสํสิยภาเวน อุเปตํ, เตสํ โปกฺขรณีอาทีนํ วเสน รมณียสนฺนิเวสนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ภุส โสภมานนฺติ ภุสํ อติวิย วิโรจมานํ วิมานเสฏฺฐํ ลภนฺตีติ โยชนาฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติฯ
ปฐมนาวาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
7. ทุติยนาวาวิมานวณฺณนา
สุวณฺณจฺฉทนํ นาวนฺติ ทุติยนาวาวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควติ สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต อญฺญตโร ขีณาสวตฺเถโร อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย คามกาวาเส วสฺสํ อุปคนฺตุกาโม สาวตฺถิโต ตํ คามํ อุทฺทิสฺส ปจฺฉาภตฺตํ อทฺธานมคฺคปฏิปนฺโน, มคฺคปริสฺสเมน กิลนฺโต ตสิโต อนฺตรามคฺเค อญฺญตรํ คามํ สมฺปตฺโต, พหิคาเม ตาทิสํ ฉายูทกสมฺปนฺนฏฺฐานํ อปสฺสนฺโต ปริสฺสเมน จ อภิภุยฺยมาโน จีวรํ ปารุปิตฺวา คามํ ปวิสิตฺวา ธุรเคหสฺเสว ทฺวาเร อฏฺฐาสิฯ ตตฺถ อญฺญตรา อิตฺถี เถรํ ปสฺสิตฺวา ‘‘กุโต, ภนฺเต, อาคตตฺถา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา มคฺคปริสฺสมํ ปิปาสิตภาวญฺจ ญตฺวา ‘‘เอถ, ภนฺเต’’ติ เคหํ ปเวเสตฺวา ‘‘อิธ นิสีทถา’’ติ อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิฯ ตตฺถ นิสินฺเน ปาโททกํ ปาทพฺภญฺชนเตลญฺจ ทตฺวา ตาลวณฺฏํ คเหตฺวา พีชิฯ ปริฬาเห วูปสนฺเต มธุรํ สีตลํ สุคนฺธํ ปานกํ โยเชตฺวา อทาสิฯ เถโร ตํ ปิวิตฺวา ปฏิปฺปสฺสทฺธกิลมโถ อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิฯ สา อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺตีติ สพฺพํ อนนฺตรวิมานสทิสนฺติ เวทิตพฺพํฯ คาถาสุปิ อปุพฺพํ นตฺถิฯ เตน วุตฺตํ –
[53]
‘‘สุวณฺณจฺฉทนํ นาวํ, นาริ อารุยฺห ติฏฺฐสิ;
โอคาหสิ โปกฺขรณิํ, ปทฺมํ ฉินฺทสิ ปาณินาฯ
[54]
‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ
[55]
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ
[56]
‘‘สา เทวตา อตฺตมนา, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิตา;
ปญฺหํ ปุฏฺฐา วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ
[57]
