[1281] เอตาทิสาติ เอทิสี, เอวํ อนตฺถปฏิพาหินี อตฺถสาธิกา จฯ มหตฺถิกาติ มหาปโยชนา มหานิสํสาฯ ธมฺมคุณานนฺติ อวิปรีตคุณานํฯ เอกสฺส สตฺตสฺส หิตตฺถํ สพฺเพว สตฺตา สพฺเพ เอว เต สตฺถปริยาปนฺนา สตฺตา, สุขิตา สุขปฺปตฺตา เขมปฺปตฺตา อเหสุํฯ

สมฺภโว ปน อุปาสโก ปายาสิสฺส เทวปุตฺตสฺส เตสญฺจ วาณิชานํ วจนปฏิวจนวเสน ปวตฺตํ คาถาพนฺธํ สุตนิยาเมเนว อุคฺคเหตฺวา เถรานํ อาโรเจสิฯ ปายาสิเทวปุตฺโต อายสฺมโต สมฺภวตฺเถรสฺส กเถสีติ อปเรฯ ตํ ยสตฺเถรปฺปมุขา มหาเถรา ทุติยสงฺคีติยํ สงฺคหํ อาโรเปสุํฯ สมฺภโว ปน อุปาสโก มาตาปิตูนํ อจฺจเยน ปพฺพชิตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิฯ

เสรีสกวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. สุนิกฺขิตฺตวิมานวณฺณนา

อุจฺจมิทํ มณิถูณํ วิมานนฺติ สุนิกฺขิตฺตวิมานํฯ ตสฺส กา อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเนฯ เตน สมเยน อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เทวจาริกํ จรนฺโต ตาวติํสภวนํ อุปคโตฯ ตสฺมิญฺจ ขเณ อญฺญตโร เทวปุตฺโต อตฺตโน วิมานทฺวาเร ฐิโต อายสฺมนฺตํ มหาโมคฺคลฺลานํ ทิสฺวา สญฺชาตคารวพหุมาโน อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิฯ

โส กิร อตีเต กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺเธ ปรินิพฺพุเต ตสฺส สรีรธาตุโย ปกฺขิปิตฺวา โยชนิเก กนกถูเป จ กเต จตสฺโส ปริสา กาเลน กาลํ อุปสงฺกมิตฺวา คนฺธปุปฺผธูปาทีหิ เจติเย ปูชํ กโรนฺติ, ตตฺถ อญฺญตโร อุปาสโก อญฺเญสุ ปุปฺผปูชํ กตฺวา คเตสุ เตหิ ปูชิตฏฺฐาเน ทุนฺนิกฺขิตฺตานิ ปุปฺผานิ ทิสฺวา ตตฺเถว ตานิ สมฺมเทว ฐเปนฺโต สนฺนิเวสวเสน ทสฺสนียํ ปาสาทิกํ วิภตฺติวิเสสยุตฺตํ ปุปฺผปูชํ อกาสิฯ กตฺวา จ ปน เอตํ อารมฺมณํ คณฺหนฺโต สตฺถุ คุเณ อนุสฺสริตฺวา ปสนฺนจิตฺโต ตํ ปุญฺญํ หทเย ฐเปสิฯ

โส อปรภาเค กาลํ กตฺวา ตสฺเสว กมฺมสฺส อานุภาเวน ตาวติํสภวเน ทฺวาทสโยชนิเก กนกวิมาเน นิพฺพตฺติ, มหานุภาโว มหา จสฺส ปริวาโร อโหสิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ตสฺมิญฺจ ขเณ อญฺญตโร เทวปุตฺโต…เป.… อฏฺฐาสี’’ติฯ อถ นํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ยถาลทฺธสมฺปตฺติกิตฺตนมุเขน กตสุจริตกมฺมํ อิมาหิ คาถาหิ ปุจฺฉิ –

[1282]

‘‘อุจฺจมิทํ มณิถูณํ วิมานํ, สมนฺตโต ทฺวาทสโยชนานิ;

กูฏาคารา สตฺตสตา อุฬารา, เวฬุริยถมฺภา รุจกตฺถตา สุภาฯ

[1283]

‘‘ตตฺถจฺฉสิ ปิวสิ ขาทสิ จ, ทิพฺพา จ วีณา ปวทนฺติ วคฺคุํ;

ทิพฺพา รสา กามคุเณตฺถ ปญฺจ, นาริโย จ นจฺจนฺติ สุวณฺณฉนฺนาฯ

[1284]

‘‘เกน เตตาทิโส วณฺโณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[1285]

‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทว มหานุภาว, มนุสฺสภูโต กิมกาสิ ปุญฺญํ;

เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาโว, วณฺโณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

โสปิ ตสฺส อตฺตโน กตกมฺมํ อิมาหิ คาถาหิ กเถสิฯ ตํ ทสฺเสนฺตา สงฺคีติการา อาหํสุ –

[1286]

‘‘โส เทวปุตฺโต อตฺตมโน, โมคฺคลฺลาเนน ปุจฺฉิโต;

ปญฺหํ ปุฏฺโฐ วิยากาสิ, ยสฺส กมฺมสฺสิทํ ผลํ’’ฯ

[1287]

‘‘ทุนฺนิกฺขิตฺตํ มาลํ สุนิกฺขิปิตฺวา, ปติฏฺฐเปตฺวา สุคตสฺส ถูเป;

มหิทฺธิโก จมฺหิ มหานุภาโว, ทิพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูโตฯ

[1288]

‘‘เตน เมตาทิโส วณฺโณ, เตน เม อิธ มิชฺฌติ;

อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ

[1289]

‘‘อกฺขามิ เต ภิกฺขุ มหานุภาว, มนุสฺสภูโต ยมหํ อกาสิํ;

เตนมฺหิ เอวํ ชลิตานุภาโว, วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ

[1287] ตตฺถ ทุนฺนิกฺขิตฺตํ มาลนฺติ เจติเย ปูชากรณฏฺฐาเน นิรนฺตรฏฺฐปนาทินา รจนาวิเสเสน อฏฺฐเปตฺวา ยถานิกฺขิตฺตตาย น สุฏฺฐุ นิกฺขิตฺตํ, วาเตน วา ปหริตฺวา ทุนฺนิกฺขิตฺตํ ปุปฺผํฯ สุนิกฺขิปิตฺวาติ สุฏฺฐุ นิกฺขิปิตฺวา รจนาวิเสเสน ทสฺสนียํ ปาสาทิกํ กตฺวา นิกฺขิปิยฯ ปติฏฺฐเปตฺวาติ วิภตฺติวิเสสาทิวเสน ปุปฺผํ ปติฏฺฐาเปตฺวาฯ ตํ วา ปุปฺผํ นิกฺขิปนฺโต สตฺถุ เจติยํ อุทฺทิสฺส มม สนฺตาเน กุสลธมฺมํ ปติฏฺฐาเปตฺวาติ เอวํ เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

เอวํ เทวปุตฺเตน อตฺตโน สุจริตกมฺเม ปกาสิเต เถโร ตสฺส ธมฺมํ เทเสตฺวา อาคนฺตฺวา ภควโต ตมตฺถํ นิเวเทสิฯ ภควา ตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ กตฺวา สมฺปตฺตมหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสสิฯ เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

สุนิกฺขิตฺตวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ ปรมตฺถทีปนิยา ขุทฺทก-อฏฺฐกถาย วิมานวตฺถุสฺมิํ

เอกาทสวตฺถุปฏิมณฺฑิตสฺส สตฺตมสฺส

สุนิกฺขิตฺตวคฺคสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จ ปุริสวิมานวณฺณนาฯ

นิคมนกถา

เอตฺตาวตา จ –

เทวตานํ วิมานาทิ-สมฺปตฺติํ ตสฺส การณํ;

ปกาสยนฺตี สตฺตานํ, สพฺพโลกหิตาวหาฯ

อปฺปกานมฺปิ การานํ, ยา วิภาเวติ เทสนา;

อุฬารผลตํ จิตฺต-เขตฺตสมฺปตฺติโยคโตฯ

ยํ กถาวตฺถุกุสลา, สุปริญฺญาตวตฺถุกา;

วิมานวตฺถุอิจฺเจว, สงฺคายิํสุ มเหสโยฯ

ตสฺส อตฺถํ ปกาเสตุํ, โปราณฏฺฐกถานยํ;

สนฺนิสฺสาย สมารทฺธา, อตฺถสํวณฺณนา มยาฯ

ยา ตตฺถ ปรมตฺถานํ, ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ;

ปกาสนา ปรมตฺถ-ทีปนี นาม นามโตฯ

สมฺปตฺตา ปรินิฏฺฐานํ, อนากุลวินิจฺฉยา;

สา สตฺตรสมตฺตาย, ปาฬิยา ภาณวารโตฯ

อิติ ตํ สงฺขโรนฺเตน, ยํ ตํ อธิคตํ มยา;

ปุญฺญํ ตสฺสานุภาเวน, โลกนาถสฺส สาสนํฯ

โอคาเหตฺวา วิสุทฺธาย, สีลาทิปฏิปตฺติยา;

สพฺเพปิ เทหิโน โหนฺตุ, วิมุตฺติรสภาคิโนฯ

จิรํ ติฏฺฐตุ โลกสฺมิํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ;

ตสฺมิํ สคารวา นิจฺจํ, โหนฺตุ สพฺเพปิ ปาณิโนฯ